Umur Bey Cami Haziresindeki XVIII. Yüzyıl Serpuşlu Mezar Taşları

Yıl 2023, Sayı: 49, 237 - 268, 30.04.2023

Zerrin Köşklü , Burak Muhammet Gökler

https://doi.org/10.28949/bilimname.1226165

Cited By: 2

Öz

Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan imparatorluk oluşuna ve yıkıldığı döneme kadar devletin önemli mekanizmaları bulunan ve olumlu yönde etki eden bazı aileler söz konusudur. Bu ailelerden biriside erken dönemde devlete bir çok katkı sunan Timurtaş Paşa ve oğullarıdır. Timurtaş Paşa’nın beş oğlu arasında gerek askeri yönden gerekse ilmi yönden ön plana çıkan Umur Bey olmuştur. Türk İslam Mimarisine kazandırdığı yapıların yanı sıra kurduğu vakıflarla dikkat çeken Umur Bey, döneminde bir çok eseri tercüme ettirmiş, kitaplar yazmış ve bunları kurmuş olduğu kütüphaneye bağışlamıştır.
1461 tarihinde vefat eden Umur Bey, Bursa’daki Umur Bey Camii’nin avlusunda bulunan baldaken türbeye defnedilmiştir. Cami ve türbenin etrafını çeviren geniş hazirede toplamda 122 mezar tespit edilmiştir. Alimlere, ulemalar ve çeşitli meslek gruplarına ait olan mezarlardan sadece serpuşlu ve XVIII. yüzyıla ait olan şahideler değerlendirmeye alınmıştır. 1722’den 1794 tarihine kadarki süreci kapsayan alçak ve yüksek çerçeveli mezarlardan onu erkeklere, bir tanesi ise kadına aittir.
XVIII. yüzyıla ait serpuşlu mezarlarının değerlendirilmeye alınmasındaki temel amaç ise şahidelerin tip, süsleme ve serpuş (başlık) açısından çeşitlilik ve zenginlik sunmasıdır. Nitekim mezar taşlarını değerli kılan önemli hususların başında mezar içerisindeki metinler, mevki ve derece bildiren başlıklar son olarak da dönemin üslubunu aktaran tezyini kurgusu gelmektedir.

Anahtar Kelimeler

: Osmanlı, Mezar, Bursa, Umur Bey, : Osmanlı, Mezar, Bursa, Umur Bey,

XVIII Century Headgear Gravestones in Umur Bey Mosque Graveyard

Öz

From the foundation of the Ottoman Empire to its becoming an empire and its collapse, some families were involved in the important mechanisms of the state and played a positive role. One of these families is Timurtaş Pasha and his sons, who contributed a lot to the state in the early period. Among the five sons of Timurtaş Pasha, Umur Beg came to the fore both militarily and scientifically. In addition to the buildings he brought to Turkish Islamic architecture, Umur Beg, who attracted attention with the foundations he established, had many works translated, wrote books and donated them to the library he founded.
Deceased in 1461, Umur Beg was buried in the baldachin mausoleum in the courtyard of the Umur Beg Mosque in Bursa. A total of 122 graves were explored in the large burial ground surrounding the mosque and tomb. Among the graves belonging to scholars, ulamas and people belonging to various professions, only the gravestones with headgear (serpuş) that can be dated to the 18th century were taken into consideration. Of the low and high framed tombs, ten belong to men and one to women, dating from 1722 to 1794.
The main purpose of evaluating the 18th century headgeared tombs is that the tombstones present diversity and richness in terms of type, ornamentation and headgear (serpuş). In fact, the most important aspects that make the tombstones valuable are the texts inside the tomb, the titles denoting the position and degree, and finally the ornamentation that conveys the style of the period.

Anahtar Kelimeler

: Osmanlı, Mezar, Bursa, Umur Bey

Kaynakça

• APAK, A. (2002). Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Döneminde Bursalı Bir Vezir Ailesi: Kara Timurtaşoğulları. Marifet, 1, 181-196.
• APAK, A. (2020). Balkanların Fethinde ve İslamlaşmasında Hizmetleri Bulunan Bursalı Vezir Kara Timurtaş Paşa. Balkanlar ve İslam-Balkanlı Alimler, Mütefekkirler ve Eserleri, 3, 17-36.
• AYVERDİ, E. H. (1972). Çelebi ve II. Sultan Murad Devri II. İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları.
• BAŞ, E. (2009). Edirne Beylerbeyi Camii Haziresindeki Mezar Taşları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• BAYRAKAL, S. (2016). Uşak’ta Osmanlı Mezar Taşları. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• ÇAL, H. (2007). Göynük (Bolu) Şehri Türk Mezar Taşları. Vakıflar Dergisi, 30, 295-383.
• ÇAL, H., İLTAR, G. (2011). Giresun İli Osmanlı Mezar Taşları. Ankara: Giresun Valiliği Yayınları.
• ÇULPAN, C. (1961). Serviler. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• DOĞAN, B. (2009). Edirne Gazi Mihal Camisi Haziresi'ndeki Mezar Taşları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• DOUKAS, M. (2008). Tarih: Anadolu ve Rumeli (1326-1462). (B. Umar, Çev.) İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• EMECEN, F. (2012). Timurtaş Paşa. TDV. İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 41, s. 185-186). İstanbul: TDV Yayınları.
• EREN, S. (2020). Trabzon Küçük İmaret Mezarlığı’ndaki XIX. yüzyıl Osmanlı Mezar Taşları Üzerine Bir Değerlendirme. Karen, 6/11, 345-363.
• ERÜNSAL, İ. E. (2012). Umur Bey Kütüphanesi. TDV. İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 42, s. 159-160). İstanbul: TDV Yayınları.
• GÖKÇE, E. (2021). Nazilli Ağa Camii Osmanlı Mezar Taşları. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 78-128.
• Gökler, B. M. (2017). Balıkesir Mezar Taşları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• GÖKLER, B. M., Köşklü, Z. (2017). Balıkesir Zağnos Paşa Camii Haziresindeki Kavuk Tipleri. Türkiyat Araştırma Enstitüsü Dergisi(66), 453-478.
• GÜN, R., CAN, Y., NEFES, E., ÇAKIR, A. (2016). Vezirköprü Yöresinde Bulunan 17-18. Yüzyıl Osmanlı Mezar Taşları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(40), 37-75.
• GÜNDOĞDU, O., & ŞEYBAN, L. (2021). Sakarya Osmanlı Mezar Taşlarından Örneklerle Dardağan Serpuşlar. İstem(8), 273-302.
• HAMMER, J. v. (2010). Büyük Osmanlı Tarihi (Cilt 2). İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• HANOĞLU, C. (2018). Rize’de Bulunan Osmanlı Dönemi Mezar Taşlarına Genel Bir Bakış. Dil ve Edebiyat Dergisi(45), 291-344.
• İŞLİ, N. (2019). Osmanlı Serpuşları. İstanbul: Avrupa Kültür Başkenti.
• İŞLİ, N., KÖKREK, M. (2017). Yeniçeriler Remizleri ve Mezar Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• KARADEMİR, M., KUNT , İ. (2019). Edirne Şehabeddin Paşa Camii Haziresi Mezar Taşları. SUTAD, 329-356.
• KESKİN, M. Ç. (2018). Umur Bey Taş Vakfiyesi: Esin ve İçerik Üzerine Bir Değerlendirme. Osmanlı Araştırmaları, 53(53), 121-152.
• KOÇU, R. E. (1967). Türk Giyim, Kuşam ve Süsleme Sözlüğü. Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları .
• KÖKREK, M. (2015). Osmanlı Serpuşları. El Sanatları Dergisi,(20), 51.
• KURNAZ, C. (1996). Gül. TDVİA içinde (Cilt 14, s. 219-222.). İstanbul: TDV Yayınları.
• KUTLU, H. (2005). Kaybolan Medeniyetimiz Hekimoğlu Ali Paşa Camii Haziresindeki Tarihi Mezar Taşları. İstanbul: Damla Yayınevi.
• ÖZCAN, A. (2009). Serdengeçti. TDVİA içinde (s. 554-555). İstanbul: TDV Yayınları.
• PAKALIN, M. Z. (1993). İlmiye Kıyafeti. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimler Sözlüğü, II,. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• SEVİM, N. (2007). Medeniyetimizin Sessiz Tanıkları. İstanbul: Abide Yayınları.
• STANLEY, T. (2004). The Books of Umur Bey. Muqarnas(21), 323-331.
• SÜRÜN, M. (2006). İstanbul Şeyh Vefâ Cami Haziresi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırma Enstitüsü, İstanbul.
• ŞEYBAN, L., GÜNDOĞDU, O. (2020). Sakarya Mezar Taşlarının Tarihi Dizin ve Dönem Analizleri. Akademik İncelemeler Dergisi, 15(12), 865-892.
• TIĞCI, S. (2010). İstanbul Divanyolu’nda Sultan II. Mahmud Türbesi’nin Haziresindeki Mezar Taşları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• TURGUT, V. (2019). Vakıf Belgelerine Göre Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi Aileleri II: Âl-i Timurtaş Paşa. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 43, 52-120.
• ULUER, B. (2017). İzmir/Çeşme (Merkez) ve Alaçatıda’ki Osmanlı Dönemi Mezar Taşları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• "Umur Bey". (1985). Yeni Türk Ansiklopedisi içinde (s. 4454). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• UZUNÇARŞILI, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi (Cilt 1). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• YAZ, Ü. (2011). Yozgat Merkez Osmanlı Cami Hazirelerinde Bulunan Mezar Taşları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• YENİ, Ö. (2009). Sinop Arkeoloji Müzesi’nde Sergilenen Türk-İslam Dönemi Mezar Taşları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya