Analyzing Some Issues Related to the Hajj of Tamattu and the Qiran According to the New Applications

Yıl 2023, Sayı: 49, 627 - 661, 30.04.2023

Mustafa Bülent Dadaş

https://doi.org/10.28949/bilimname.1230300

Öz

Today's changing conditions have made it necessary to reconsider or to make initial assessment of many issues related to hajj rituals from the point of view of fiqh. In this context, one of the important issues to be analyzed is the issue of a person -who enters state of ihram with the intention of umrah but plans to perform the hajj in the same year i.e plans to perform Hajjul Tamattu, performing umrah(s) after first umrah until he or she enters state of ihram for hajj. Considering that it was not clearly discussed in fiqh books, this practice, which was understood not to be common in the past, has become common today, while the transportation between Mecca and Hil region has become much easier than in the past. In this study, the mentioned practice has been discussed from the point of view of the Hanafis, which has a different perspective on the nature and practice of the Hajjul Tamattu and Hajjul Qiran. Although the main objective of the study is to discuss the above issues, some issues that are heavily debated today, which are closely related to mentioned ones, are also included. These issues are: performing more than one umrah in the same year and, performing consecutive umrahs by going out from Mecca to the Hil region. In the study, first of all, the issues considered as problems were put forward, and the issues were discussed by analyzing different opinions on the subject. Also, the opinions of fatwa committees and contemporary writers were consulted. Since the study was prepared with a solution-oriented focus for fatwa authorities such as the High Council of Religious Affairs, it was tried to reach conclusions that could be used while issuing fatwas. Footnotes and bibliography were prepared according to the Isnad Citation System, based on the orthographic rules of the TDV Encyclopedia of Islam (DIA).

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Haj, Umrah, Tamattu, Qiran, Meccan, Afaki.

Güncel Uygulama Biçimleriyle Temettu ve Kıran Haccına Dair Bazı Fıkhî Meselelerin Tahlili

Öz

Günümüzün değişen şartları, hac menâsikiyle ilgili pek çok meselenin fıkıh zaviyesinden ya ilkinden ya da yeniden ele alınmasını gerekli kılmıştır. Temettuʽ ve kırân haccına niyet edenlerin umre ile hac arasında tekraren umre yapmaları meselesi de bu bağlamda tartışılan önemli konulardan birisidir. Nadiren de olsa geçmişte de varlığı bilinen bu uygulama, Mekke ile Hil bölgesi arasındaki ulaşımın geçmişe nazaran çok kolay hale geldiği günümüzde oldukça yaygın bir hale gelmiştir. Bu çalışma, mezkûr uygulamayı özellikle de temettuʽ ve kırân haccının mahiyeti ve tatbiki noktasında farklı bir bakış açısına sahip olan Hanefî mezhebi zaviyesinden ele almayı hedeflemektedir. Çalışmada ayrıca aynı yıl içinde birden fazla umre yapılması, ardı ardına ve Mekke’den Hil bölgesine çıkılarak umre yapılması gibi günümüzde yaygın hale gelen dolayısıyla fıkhî yönleriyle tartışılan bazı uygulamalara da değerlendirilmiştir. Çalışmada öncelikle umreye dair sözü edilen meseleler ilk dönemlerden itibaren konu etrafında oluşan tartışmalara yer verilerek ortaya konulmuş, ardından meselenin temettuʽ ve kırân haccına ilişkin yönleri tahlil edilmiştir. Çalışma çözüm odaklı hazırlandığı için fetva mercilerine katkı yapacak sonuçlara varılmaya çalışılmıştır. İstifade edilen kaynaklar büyük oranda klasik kaynaklar olsa da hac fıkhına dair kaleme alınan çağdaş kaynaklardan ve fetva kuruluşlarının birikimlerinden de faydalanılmıştır. Dipnotlar ve kaynakça İsnad Atıf sistemine göre hazırlanmış, eser ve müellif isimlerinde DİA esas alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Hac, Umre, Temettuʽ, Kırân, Mekkî, Hil, Âfâkî

Kaynakça

• ABDÜRREZZÂK b. HEMMÂM b. NÂFİ‘ es-SAN‘ÂNÎ. el-Muṣannef fi’l-ḥadîs̱. thk. Habîbürrahmân el-ʿAzamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebü'’l-İslâmî, 2. Basım, 1403h.
• ALÎ el-KÂRÎ b. SULTÂN. el-Meslekü’l-müteḳassıṭ bi’l-menseki’l-mütevassıṭ, thk. Muhammed Talhâ Tilâl. Mekke: el-Mektebetü’l-imdâdiyye, 1. Basım, 2009.
• ALİ el-KÂRÎ b. SULTÂN. Fethü bâbi’l-inâye. thk. Muhammed Nizâr Temîm – Heysem Nizâr Temîm. 3 Cilt. Beyrut: Şeriketü Dâru’l-Erkam b. Ebî Erkam, 1. Basım, 1997.
• ATTÂBÎ, Ahmed b. Muhammed. Şerhu’n-Nüket. thk. Ebü’l-Vefâ el-Afgânî. Beyrut: Âlemü’l-kutub, 1. Basım, 1406h.
• BÂBERTÎ, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd. el-ʿİnâye. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ty.
• BÂCÎ, Ebu’l-Velîd Süleymân b. Halef. el-Müntekâ şerhu’l-Muvattâ’. 7 cilt. Kahire: Matbaatu’s-saâde, 1. Basım, 1332h.
• BUHÂRÎ, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed, Keşfü’l-esrâr fî şerḥi Uṣûli’l-Pezdevî, thk. Abdullah Mahmûd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1993.
• BUHÂRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• BÛTÎ, Muhammed Saîd. el-İslâm Melâzü külli’l-müctemâti’l-insâniyye. Beyrut: Dâru’l-fikri’l-muâsır, 1. Basım, 1993.
• CESSÂS, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. el-Fusûl fî usûli’l-fıkh. thk. Acîl en-Neşîmî. 4 Cilt. Küveyt: Vizâretü’l-evkâf, 2 Basım, 1994.
• CÎZÂNÎ, Muhammed b. Hüseyin. Kavâidü meʽrifeti’l-bideiʽ. Suûdiyye: Dâru İbni’l-Cevzî, 1. Basım, 1998. Dâru’l-iftâ el-Mısriyye. Erişim: 18.08.2022 .shorturl.at/clx19
• DEBÛSÎ, Ebû Zeyd Ubeydullâh b. Muhammed. el-Menâsik mine’l-Esrâr. thk. Nâif b. Nâfiʽ el-Umerî. Kahire, Dâru’l-menâr, ty.
• DEBÛSÎ, Ebû Zeyd Ubeydullâh b. Muhammed. Takvîmü’l-edille. thk. Halîl Muhyiddîn el-Mîs. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1. Basım, 2000.
• Din İşleri Yüksek Kurulu. Hac: Sıkça Sorulanlar. Ankara: DİB. Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Din İşleri Yüksek Kurulu”. Erişim: 18.08.2022. shorturl.at/IMQVY
• Ebû DÂVÛD, Süleymân b. el-Eş‘as. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavut – Muhammed Kâmil. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-risâle el-Âlemiyye, 1. Basım, 2009.
• Ebü’l-BEKÂ el-MEKKÎ, Muhammed b. Ahmed. el-Bahrü’l-amîk fî menâsiki’l-mutemiri ve’l-hâc ilâ beyti’l-atîk. thk. Abdullah Nezîr. 5 Cilt. Mekke: el-Mektebetü’l-Mekkiyye, 2. Basım, 2011.
• GUMÂRÎ, Ebü’l-Fazl Abdullāh b. Muhammed b. es-Sıddîk. Hüsnü’t-tefehhüm ve’d-derk li mes’eleti’t-terk. thk. Safvet Cevdet Ahmed. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 6. Basım, 2013.
• HÂFÎ, Bâsil Mahmûd. es-Sükût ve’t-terk ve eseruhumâ fi’l-ictihâd. Dımaşk: Câmiiatü Dımaşk, Doktora Tezi, 2005.
• HATTÂB, Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. Mevâhibü’l-Celîl fî şerhi Muhtasarı Halîl. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 3. Basım, 1992.
• İbn ABDİLBER, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh. et-Temhîd limâ fi’l-Muvattâ’ mine’l-meânî ve’l-esânid. thk. Mustafâ Ahmed el-Alevî – Muhammed Abdülkerîm el-Bekrî. 24 Cilt. Mağrib: Vizâretü umûmi’l-evkâf ve’ş-şüûni’l-İslâmiyye, 1387h.
• İbn ÂBİDÎN, Muhammed Emîn. Minhatü’l-Halık (el-Bahrü’r-râik ile birlikte), 8 cilt, (Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, ty.).
• İbn ÂBİDÎN, Muhammed Emîn. Reddü’l-muhtâr alâ’d-dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2. Basım, 1992.
• İbn CEMÂA, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. İbrâhîm. Hidâyetü’s-sâlik ile’l-mezâhibi’l-erbaati fi’l-menâsik. thk. Nureddin Itır. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1994.
• İbn EBÎ ŞEYBE, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed, el-Muṣannef fi’l-eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1409h.
• İbn HACER, Ahmed b. Alî. Fethü’l-Bârî’ şerhu Sahîhü’l-Buhârî. nşr. Muhibüddin el-Hatîb. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-maʿrife, 1379h.
• İbn HANBEL, Ahmed, Müsned. thk. Şuayb Arnavut vdğr., 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1. Basım, 2001.
• İbn HAZM, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed. el-Muhallâ bi’l-âsâr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ty.
• İbn KAYYİM el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Zâdü’l-meʿâd fî hedyi ḫayri’l-ʿibâd. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 27. Basım, 1994.
• İbn KUDÂME, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed. el-Muğnî. 15 Cilt. thk. Abdullah Muhsin et-Türkî – Abdülfettâh el-Hulv, Riyad: Âlemü’l-kütüb, 3. Basım, 1997.
• İbn RÜŞD, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-müctehid’ ve nihâyetü’l-muktesıd. 2 Cilt. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbî, 4. Basım, 1975.
• İbn SALÂH, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Abdirrahmân eş-Şehrezûrî. Ṣılatü’n-nâsik fî ṣıfati’l-menâsik. thk. Abdülkerîm el-Umerî. Medîne: el-Câmiuatü’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1432h.
• İbn ŞÂH el-MEKKÎ, Muhammed Hüseyn b. Mükerrem. Ğunyetü’n-nâsik fî buğyati’l-menâsik, thk. Ebû Bekr İhsân. Lâhor: Dâru Râide fi’t-tıbâti ve’n-neşr, 1. Basım, ty.
• İbn TEYMİYYE, Ahmed b. Abdilhalîm. İḳtiżâʾü’ṣ-ṣırâṭi’l-müstaḳīm li-muḫâlefeti aṣḥâbi’l-caḥîm. thk. Nâsır Abdülkerîm el-Akl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru âlemi’l-kütüb, 7. Basım, 1999.
• İbn TEYMİYYE, Ahmed b. Abdilhalîm. Mecmûʿu’l-fetâvâ. thk. Abdurrahmân b. Kâsım. Medine: 5 Cilt. Mücemmaʿü’l-Melik Fehd, 1. Basım, 1995.
• İbnü’l-HÜMÂM, Kemâlüddin Muhammed b. Abdilvâhid, Fethü’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ty. İTREBÎ, Muhammed Salâh Muhammed. et-Türûkü’n-nebeviyye te’sılen ve tatbîken. (Katar: Vizâretü’l-evkâf ve’ş-şüûnü’l-İslâmiyye, 1. Basım, 2012.
• KAPLAN, İlyas. ed-Davâbitü’l-fıkhiyye el-müstahrece min Raddi’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2021. KARÂFÎ, Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. ez-Zehîra. thk. Muhammed Haccî ve âharûn. 14 cilt. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1994.
• KÂSÂNÎ, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7. Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Basım. 1986.
• KİRMÂNÎ, Ebû Mansûr Muhammed b. Mükerrem. el-Mesâlik fi’l-menâsik. thk. Suûd b. İbrâhîm eş-Şüreym. 2 Cilt. Beyrut: Şeriketü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Basım, 2003.
• LAHMÎ, Alî b. Muhammed. et-Tebsıra. thk. Ahmed Abdülkerîm Necîb. 14 Cilt. Katar: Vizâretü’l-evkâf ve’ş-şüûnü’l-İslâmiyye, 1. Basım, 2011.
• MÂVERDÎ, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Alî Muavvad – Âdil Abdülmevcûd. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1999.
• MEKKÎ, Hüseyin b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî ilâ menâsiki Molla Ali el-Kârî. thk. Muhammed Talhâ Tilâl. Mekke: el-Mektebetü’l-imdâdiyye, 1. Basım, 2009.
• MÜSLİM b. el-HACCÂC. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, ty.
• NEVEVÎ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Îzâh. Beyrut: Dâru’l-beşâri’l-İslâmiyye, 2. Basım. 1994.
• NEVEVÎ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmûʿ Şerhu’l-Mühezzeb. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ty.
• SEMʿÂNÎ, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Ḳavâṭıʿu’l-edille fi’l-uṣûl. thk. Muhammed 2 Cilt. Hasen eş-Şâfiî, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1999.
• SEMERKANDÎ, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed. Tuḥfetü’l-fuḳahâʾ. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Basım. 1994.
• SERAHSÎ, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1993.
• SERAHSÎ, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. Usûl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1993.
• SİĞNÂKĪ, Hüsâmüddîn Hüseyn b. Alî. en-Nihâye fî şerḥi’l-Hidâye. İstanbul: Nuruosmaniye Ktp., nr. 1378/1.
• SİNDÎ, Molla Ramhetüllâh b. Abdillâh. Lübâbü’l-menâsik (Ali el-Kârî şerhi ve İrşâdü’s-sârî haşiyesiyle birlikte), thk. Muhammed Talhâ Tilâl, Mekke: el-Mektebetü’l-imdâdiyye, 1. Basım, 2009.
• ŞÂTIBÎ, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ. İʿtisâm. thk. Selîm b. Îd el-Hilâî. 2.Cilt. Suûdiyye: Dâru İbn Affân, 1992.
• ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Alî. İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakki min ilmi’l-usûl. thk. Ahmed İnâye. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-kitâbi’l-arabî, 1. Basım, 1999.
• ŞEYBÂNÎ, Muhammed b. Hasen. el-Hücce alâ ehli’l-Medîne. thk. Mehdi Hasan el-Kîlânî. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-kutub, 3. Basım, 1403h.
• ŞEYH BEDREDDİN, Mahmûd b. İsrâil. et-Teshîl Şerhu Letâifi’l-işârât. thk. Mustafa Bülent Dadaş. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• TİRMİZÎ, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiu’l-kebîr. Thk. Beşşâr el-Avvâd. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1998.
• Ürdün Fetva Kurulu (23.08.2022) shorturl.at/ahiNZ
• ZERKEŞÎ, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed. el-Bahrü’l-muhît. thk. Muhammed Tâmir. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2000.
• ZÜRKĀNÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkī. Şerḥu’l-Muvaṭṭaʾ. thk. Tâhâ Abdüraûf, 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-sekâfe, 1. Basım, 2003.