Tef’îl Vezninin Kur’an Belagatındaki Ontolojik İmaları: Âdem’e İsimlerin Talimi Örneği

Yıl 2023, Sayı: 50, 101 - 125, 01.11.2023

Yusuf Temel

https://doi.org/10.28949/bilimname.1207581

Öz

Dillerin basit kurulum mantığı zihindeki manaları belirli seslerle kodlamaktır. Bu mantığın bir sonucu olarak lafızların değişmesiyle ve artmasıyla manalar da değişir ve artar. (ez-ziyadetu fi’l-mebna ziyadetun fi’l-ma’na) Bu makalede bu genel kural ışığında “Âdem’e isimlerin hepsini öğretti” mealindeki ayet incelenecektir. Ayetteki “alleme” lafzı tef’il vezni ile geçişli yapılmış bir fiildir. İnsan türüne bilgi aktarımını ifade eden bu kelime Kur’an’ı Kerim’deki tüm kullanımlarında sadece tef’il vezni ile geçişli yapılmıştır ki bu dikkat çekicidir. Zira Kur’an’da bilgi aktarımına delalet eden benzer anlamlı başka kelimelerde geçişlilik hem if’âl hem de tef’îl vezni ile yapılır. Mesela nebe’ kökü hem “nebbee” şeklinde hem de “enbee” şeklinde geçişli yapılmıştır. Buna ilaveten Kur’an’ın nüzulü hem inzal hem de tenzil kelimeleri ile ifade edilir. Üçüncü bir örnek olarak vahy kökü sadece if’al vezni ile kullanılmıştır. Kur’an epistemolojisinin eksen kelimesini ilm sayabiliriz. Zira Arapçada bilmeyi, bilgiyi doğrudan ifade eden temel kelime kökü budur ve Kur’an’da sekiz yüz defadan fazla kullanılmıştır. Bu eksen kelimenin sadece tef’îl vezniyle geçişli yapılması özellikle bu ayette ontolojik karşılığı olan çok önemli bir ayrıntıdır ve tesadüfi değildir. Ayetteki “alleme” lafzı hem kök anlamı açısından hem bu kökün girdiği sarf kalıbı açısından hem kelimenin mecazi ihtimalleri açısından hem fiilin aldığı mefuller açısından, hem de kıssadaki anlam örüntüsü açısından birbirini tamamlamakta, anlatılan olayın ne olduğu ve nasıl gerçekleştiği hakkında ipuçları vermektedir. Bu lafız kanaatimizce birçok yorumcunun tasavvur ettiği vahiy benzeri olağanüstü bir bilgi aktarımı tecrübesinden ziyade tekrar eden devamlı bir öğretim süreci anlamı çağrıştırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Tef’îl Vezni, Talim, İsim, Dillerin Kökeni, Arabic Language and Rhetoric, Taf, Teaching, Name, Origin of Languages

The Ontological Implications of Taf’eel Meter in the Rhetoric of Qur’an: The Example of Teaching Names to Adam

Öz

The basic logic behind the formation of world languages is to encode certain meanings for the mind. As a consequence of this logic, meanings change or increase according to changes in wording. (Az-ziyadatu fi’l mabna ziyadatun fi’l ma’na) In this article, considering this general rule, the verse "He taught Adam all the names" will be examined. The term ’allama’ is a transitive verb in the pattern ‘taf’il’. It is significant that in the Holy Qur‘an, this word which expresses the transmission of knowledge to the human species, occurs only in the taf’il pattern and in the transitive form. Other similar words indicating the transmission of knowledge in the Holy Qur’an occur both in the if’al and taf’il pattern. For example, the word ’naba’ occurs in both the ‘nabbaa’ and in the ‘anbaa’ transitive forms. Another example is the fact that the root ‘nuzul’ occurs in the transitive pattern ‘inzal’ and ‘tanzil’. A third example is the root ‘wahy’, which is only used in the ‘if’al’ pattern. We can consider the word ‘ilm’ (knowledge) to be the pivotal word of Quranic epistemology. This is because this is the basic root word of knowing and direct expression in Arabic, and it is used more than 800 times in the Qur’an. This pivotal word being used only in the ‘taf’il’ transitive form is a very important detail and no coincidence, especially when we look at its ontological equivalent. When we look at the word ‘allama’ in this verse- in terms of its root meaning, the grammatical forms it enters, its metaphorical implications, the passive forms it takes, that is, the object, and the meaning the word takes on in this particular story – we see that all of these complete each other and give us clues about the event being described, what it is and how it took place. In our opinion, in contrast to what many commentators describe, this word indicates more than just an extraordinary transmission of divine knowledge which is revelation. It also has connotations of ongoing instruction. This paper will analyse the words and make-up of this verse and try to capture some of these connotations.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Taf, Teaching, Name, Origin of Languages

Kaynakça

• ʿABDULBÂḲÎ, Muḥammed Fuâd. el-Mu’cemu’l-müfehres li-elfâẓi’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mıṣriyye, 1945.
• ʿABDÜLḲÂHİR el-CÜRCÂNÎ, Ebû Bekr ʿAbdülḳâhir b. ʿAbdirraḥman b. Muḥammed el-. el-Miftâḥ fi’ṣ-ṣarf. thk. ʿAlî Tevfîḳ el-Ḥamed. Beyrut: y.y., 1407/1987.
• Ebû ḤAYYÂN el-ENDELÜSÎ. el-Baḥru’l-muḥîṭ fi’t-tefsîr. thk. Ṣıdḳî Muhammed Cemîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
• el-ḲÂŞÂNÎ, ʿAbdu’r-Rezzâḳ. Istılâḥâtu’ṣ-ṣûfiyye. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1. Basım, 1992.
• es-SUYÛṬÎ, Celâleddîn. ed-Dürrü’l-mensûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• eş-ŞÂṬIBÎ, İbrâhîm b. Mûsâ el-Laḫmî el-Ġırnâṭî. el-Muvâfaḳât. thk. Ebû ʿUbeyde Meşhûr b. Ḥasen es-Selmân. 7 Cilt. b.y.: Dâru İbn ʿAffân, 1417/1997.
• eṭ-ṬABERÎ, İbn Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan te’vîli âyi’l-Ḳur’ân. thk. ʿAbdullah b. ʿAbdu’l-Muḥsin et-Turkî. 26 Cilt. Dâru Hecr li’ṭ-Ṭıbâʿati ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 1. Basım, 2001.
• ez-ZEMAḪŞERÎ, Ebu’l-Ḳāsım Maḥmûd b. ʿAmr. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳi ġavâmiḍi’t-Tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 3. Basım, 1407.
• ez-ZEMAḪŞERÎ, Ebu’l-Ḳāsım Maḥmûd b. ʿAmr. el-Mufaṣṣal fî ṣanʿati’l-iʿrâb. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1. Basım, 1993.
• FAḪREDDÎN er-RÂZÎ. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 3. Basım, 1420.
• FISCHER, Steven Roger. Dilin Tarihi. çev. Muhtesim Güvenç. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 8. Basım, 2022.
• ḪÂLİD ṢÂLİḤ eş-ŞERÂRÎ. “el-İstiḥsân ʿinde’n-naḥviyyin; dirâsetun taḥlîliyye”. Journal of Humanities and Social Sciences 6 (30 Jun 2022), 63-80. https://doi.org/10.26389/AJSRP.L260522
• İbn ʿÂŞÛR, Muḥammed Ṭâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnîsîyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn CİNNÎ, Ebu’l-Fetḥ. el-Ḫaṣâʾiṣ. 3 Cilt. el-Hey’etu’l-Mıṣrıyyetu’l-ʿÂmmetu li’l-Kitâb, ts.
• İbn ḪALDÛN, Ebû Zeyd ʿAbdurraḥmân b. Muḥammed. Târîhu İbni Ḫaldûn. thk. Ḫalîl Şahhâde. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1988.
• İbn HİŞÂM el-Enṣârî, Cemâluddîn. Muġni’l-lebîb ʿan kutubi’l-eʿârîb. thk. Mâzin el-Mubârek - Muḥammed ʿAlî Ḥamdullah. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1431.
• İbn ʿUṢFÛR, Ebu’l-Ḥasen ʿAlî b. Muʾmin el-İşbîlî. el-Mumettiʿu’l-kebîr fî’t-taṣrîf. Beyrut: y.y., 1996.
• İbn YAʿÎŞ, Ebu’l-Beḳâ Yaʿîş b. ʿAlî. Şerḥu’l-Mufaṣṣal. thk. İmîl Bedîʿ Yaʿḳûb. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1. Basım, 2001.
• İbnu’l-ḤÂCİB, eş-Şâfiye fî ʿilmi’t-taṣrîf ve’l-Vâfiye Naẓmu’ş-Şâfiye. thk. Ḥasen Aḥmed el-ʿUs̱mân. Mekke: y.y., 1415/1995.
• KAHRAMAN, Ferruh. “Hz. Âdem’e Öğretilen İsimler: İslâmî İlimlerde Dilin Kökeni, Modern Bilimlerde Dilin Önemi”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (15 Aralık 2021), 355-384. https://doi.org/10.33460/beuifd.975088
• KILIÇ, Hulusi. “Sarf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/136-137. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Kur’ân-ı Kerim Meali. çev. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• SELLÂMÎ, ʿAbdulḳâdir. “Ziyâdetu’l-maʿnâ li-ziyâdeti’l-mebnâ -mefhûmuhâ ve ḍavâbiṭuhâ ve ehemmiyyetuhâ’d-delâliyye-”. 73-93, 2022. https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/352/13/3/190881
• ŞÂHİR, Muḥammed. “el-Farḳ beyne lafẓı nezzele ve enzele fi’l-Ḳur’âni’l-Kerîm”. https://mtafsir.net/. Erişim 16 Temmuz 2023. https://mtafsir.net/forum
• ŞENTÜRK, Recep. “İsnad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/153-154. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• TEMEL, Yusuf. Uṣûlü maḳâṣıdi’ş-şerîʿati ʿinde Ebî Bekr el-Cessâs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2022.
• YAKIT, İsmail. “Kur’an’da Hz. Adem”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1999), 1-18.