El-Ahtal ve Cerîr’in Emevî Halifelerine Methiyeleri: Siyasi Şiir

Yıl 2024, Sayı: 52, 339 - 383, 31.10.2024

Sedat Tuna

https://doi.org/10.28949/bilimname.1486444

Öz

Dünya sahnesinde insanlar yer almaya başladığından itibaren her zaman diliminde insanları babadan oğula geçen bir yönetim anlayışıyla ya da seçimle iş başına gelerek yönetmeye ve insanlar üzerinde hâkimiyet kurmaya çalışan yöneticiler her daim var ola gelmiştir. Siyasi otoritelerin yaptıkları uygulamalardan memnun olan bir kitle olduğu gibi memnun olmayan muhalif bir kitlede her daim olmuştur. Yönetimi destekleyen kitleler yaşadıkları dönemin şartlarına göre yöneticilere methiyeler düzüp onları desteklerken desteklerinin karşılığını ödül olarak almışlardır. Muhalif gruplar da yönetime karşı eleştirilerini yüksek sesle dillendirmişler ve yaptıkları muhalefetin karşılığını da yöneticiler tarafından iktidarın nimetlerinden mahrum bırakılmak suretiyle almışlardır. Emevî halifelerinin yanlış uygulamaları sonucunda halk arasında ayrışmalar ve gruplaşmalar meydana gelmiştir. Ayrışan bu gruplar kendilerini en iyi şekilde ifade etmenin ve kendi görüşlerini halka aktarmanın yolunu o dönemin medyası kabul edilen şiir de bulmuşlardır. Şairin inşâd edip dillendirdiği şiir sanki o dönemde olup bitenlerin bir yansıması gibidir. Emevîler Dönemi’nde Arap şiiri biçimsel özelliğini korumuştur. Ancak Câhiliye Dönemi’nde var olan medih, hiciv, gazel, risâ, hamriyyât, fahr gibi şiir çeşitlerinin yanı sıra yeni bir tür olmakla beraber kökleri geçmişe uzanan siyasi şiir olgusu da ortaya çıkmıştır. Emevîler’in iktidarda olduğu dönemde medya görevini o dönemin en önemli aktörleri kabul edilen şairler yerine getirmişlerdir. Yönetimi destekleyen şairler günümüzün ifadesiyle yandaş medya muhalifler ise muhalif medya olarak isimlendirilmiştir. Emevî Dönemi’nde halifeleri destekleyen ve destekleriyle ses getiren iki önemli şair el-Ahtal ve Cerîr’dir. Emevî Döneminin bu iki önemli şairi adeta halifelerin profesyonel meddahları olmuşlardır. Bu çalışmada bu iki önemli profesyonel meddah şairin sadece halifeler için inşâd ettiği methiyelere yer verilerek o dönemde şairin ve şiirin toplumdaki etkisine vurgu yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Emevîler Dönemi, el-Ahtal, Cerîr, Siyasi Şiir

The Eulogies of Al-Ahtal and Jarir to the Umayyad Khalifs: Political Poetry

Öz

There have always been administrators who tried to rule over the people either by being elected or by inheriting the right to rule from their fathers since humans started roaming the Earth. As there is a community who are content with the acts of the political figures, there is also an opposition party that is unsatisfied with them. Those who support the government praised their actions and got rewarded as a result of their praises. The opposition parties expressed their criticisms towards the government and were deprived of the boons of the government. However, after the improper practices of the Umayyah Khalifs, the public was polarized. These groups found out that the best way to express themselves was through the use of poetry, which was accepted as the media of the period. The poems written by poets are like a glimpse of what happened during the period. Arabic poetry preserved its stylistic aspects during the Umayyah period. In addition to the poetry forms like praise, satire, ghazel, lament, wine, and boast, which were present in the Jahiliyyah Period, political poetry, whose roots reach far in the past, emerged as a new genre. Poets, who were thought as the most important actors of the time, functioned as the media organs during the Umayyah’s reign. Poets who supported the government were named as the pro-government media, whereas poets who opposed the government were named as the opposition media. The two most important poets who supported the khalifs and influenced the masses were Al-Akhtal and Jarir. They were as if the professional public storytellers of the khalifs, in the Umayyad period. In this paper, only the praises towards the khalifs of these poets will be inspected and the effect of poetry and the poets on the public will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Arabic and Rhetoric, The Umayyah Period, Al-Akhtal, Jarir, Political Poetry

Kaynakça

• ÂLİM, İsmâil Ahmed. “Kur’ân-ı Kerîm’in el-Ahtal’ın Şiirine Etkisi”. Çeviren Sedat Tuna. Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 1, sy 13 (30 Haziran 2020): 221-41. doi:10.5281/zenodo.3912040.
• APAK, Adem. Ana Hatlarıyla İslam Tarihi. Ensar Neşriyat, 2018.
• AYCAN, İrfan. “Haccâc b. Yûsuf es-Sekafî”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 14:427-28. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• AYDEMİR, Yaşar. “Methiye (Türk Edebiyatı)”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 29:410-11. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• BÂBETÎ, Azîze Fevvâl. Mu‘cemu’ş-Şu‘erâ’i’l-Muḥadramîn ve’l-Umeviyyîn. Lübnan: Dâr Sader, 1998.
• BAĞDÂDÎ, Abdülkādir. Ḫizânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-ʿArab. C. 1. Lübnan: Mektebü’l-Hancî, 1418.
• BALACHERE. “Yezîd İbn Muâviye”. İçinde Dâiratü’l Maârif il-İslâmî. C. 5, t.y.
• BATUR, İslam, ve Cuma Tanık. “Edebiyat Eleştirisi Bağlamında Hz. Peygamber’in Şiir Değerlendirmelerinin Arap Edebiyatındaki Yerine Bir Bakış”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7, sy 1 (30 Haziran 2020): 177-203.
• BELÂZÜRÎ, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd el-. Fütûhu’l-büldân. Kahire: Matbaatü’l-Mevsûât, 1319.
• CERÎR. Divân’ı- Cerîr. Editör Tacüddîn Şelek. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 2008.
• CERÎR b. Atiye. Divân’ı- Cerîr. Editör Muhammed İsmâil Abdullah es-Sâvî. Matbaatü’s-Sâvî, 1924.
• ÇETİN, Nihad M. Eski Arap Şiiri. Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1973.
• DAYF, Şevki. et-Teṭavvür ve’t-tecdîd fi’ş-şiʿri’l-Ümevî. Kahire: Matbaatü’l- Lecineti’t-Telîf, 1952.
• DAYF, Şevki. Târîḫu’l-edebi’l-ʿArabî el-ʿAṣrü’l-İslâmî. Mısır: Dâru’l Me’ârif, 1963.
• DEMİRAYAK, Kenan. Arap Edebiyat Tarihi III Emevîler Dönemi. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2012.
• DEMİRCAN, Adnan. Emevîler. Beyan Yayınları, 2018.
• DURMUŞ, İsmail. “Eski Arap Şiiri”. İçinde İslam Öncesi Araplarda Dil ve Edebiyat, editör Mustafa Çağrıcı. İstanbul: KURAMER, 2019.
• DURMUŞ, İsmail. “Şiir”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 39:144-54. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• el-AHTAL. Dîvânü’l Ahtal. Editör Râcî el-Esmer. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1415.
• ES’AD, Mahmud. İslam Tarihi. Çeviren Sadi Irmak. İstanbul: Tam Matbaası, 1964.
• EŞKAR, İrfân ve Gâzi Tuleymât. eş-Şuarâü’ fi’l-asri’l-Emevî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1430.
• FÂHÛRÎ, Hannâ. Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî. Beyrut: Amerikan Unıversıty of Beırut, 1953.
• FÎRÛZÂBÂDÎ, Mecdüddîn. el-Kāmûṣu’l-muḥîṭ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• FURAT, Ahmet Suphi. Arap Edebiyat Tarihi 1 (Başlangıçtan XVI. Asra Kadar). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1996.
• GÂZÎ, es-Seyyid Mustafa. el-Ahtal Şâiru Benî Ümeyye. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1998.
• GIYÂS b. Gavs. Şiru’l-Ahtal/Sanatü’s-Sükkerî. Editör Fahreddin Kabâve. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1996.
• GOLDZIHER, Ignaz. Klasik Arap Literatürü. Çeviren Azmi Yüksel ve Rahmi Er. Ankara: İmaj Yayınları, 1993.
• GÖÇEMEN, Yakup. Emevîler Döneminde Şiir ve Siyaset. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2021.
• HÂLİD, Hâlid Muhammed. Hulefâü’r-resûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• HÂVÎ, Îliyyâ Selîm. el-Ahtal: Fî Sîretihî ve nefsiyyetihî ve şirih. Lübnan: Dâru’s-Sekâfe, 1981.
• HITTI, Philip Khuri. Târîhu’l-Arab Mutavvel. C. 2. Beyrut: Dâru’l-Keşşâf, 1950.
• HITTI, Philip. Siyasi ve Kültürel İslâm Tarihi. Çeviren Salih Tuğ. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• HÛFÎ, Ahmed Muhammed. Edebü’s-siyase fî asrı’l-Emevî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1384.
• İBN KUTEYBE. eş-Şi’r ve’ş-şuʿarâ. Editör Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1119.
• İSFAHÂNÎ, Ebü’l-Ferec Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî el-. el-Eġānî. Editör Mektebetü’t-Tahkîk Dar’ı İhyâi’t-Turâsi’l Arabî. C. 8. Beyrut: Dâru-İhyâi’t-Turâsi’l Arabî, 1986.
• KABÂVE, Fahreddin. el-Ahtalü’l-kebir, hayâtühü ve şahsıyyetühû ve kıymetühû’l- fennîye. Lübnan: Mektebetü’l-Lübnan, 2010.
• KILIÇ, Ünal. Tartışmaların Odağındaki Halife Yezîd b. Muâviye. İstanbul: Kayıhan Yayınevi, 2001.
• SARATÂVÎ, Muʻâz. Dirâsât fi’l-Edebi’l-ʻArabî. Amman: Dâr Mecdelâvî, 1988.
• ŞEKATÎ, Mustafa. Rıhletü’ş-şiir. Kahire: ed-Dâru’l-Mısrıyye, 1997.
• ŞERİATİ, Ali. Muhammet Kimdir? Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
• ŞERİF, Mian Muhammed. İslâm Düşünce Tarihi 3. Çeviren Lamii Güngör. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• TABERÎ. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. Editör Ebû Suheyb el-Keremî. Suudi Arabistan: Beytü’l Efkâr ed-Devliyye, t.y.
• TAKKUŞ, Muhammed Süheyl. Târihu devleti’l Ümevî. Lübnan: Dâru’n-Nefâis, 2010.
• TIRÂD, Mecîd. Dîvânü’l Ahtal. Beyrut: Dâru’l-Cîl, t.y.
• TUNA, Sedat. “Hristiyan Şair el-Ahtal Tarafından Ensar’ın Hicvedilmesi”. UMDE Dini Tetkikler Dergisi 3, sy 1 (30 Temmuz 2020): 23-46. doi:10.5281/zenodo.3963940.
• TÜCCAR, Zülfikar. “Cerîr b. Atıyye”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 7:412-13. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• VAZÎFÎ, Hüseyin Abdül Hüseyn el-, ve Hamîd Atâullah Tahir el-Mûsevî. “el-Ahtal’ın Şiirinde Kur’ân-ı Kerîm Kıssalarının İzleri”. Çeviren Sedat Tuna. Ordu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy 1 (30 Eylül 2023): 150-65.
• WELLHAUSEN, Julius. Arap Devleti ve Sukutu. Çeviren Fikret Kızıltan. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1963.
• YESÛÎ, Rızkullâh b. Yûsuf b. Abdilmesîh b. Yakub Şeyho. Şuʿarâʾü’n-Nasrâniyye. C. 2. Beyrut: Imprımerıe Catholıque, 1925.
• YILDIZ, Hakkı Dursun. “Abdülmelik b. Mervân”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 1:266-70. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• YİĞİT, İsmail. Emevîler. İSAM Yayınları, 2018.