The Fātimīds (297-567/909-1171), who belonged to the Ismāʿīlī Shiʿīsm, reached an effective political and military power in the region in a short time after its establishment in Ifrīqiyya, east of Maghrib. Acting with an expansionist approach, the state not only conquered Maghrib and Sicily but also took Egypt under its sovereignty in 358 (969). The Fātimīds, who became one of the greatest powers of the Islamic world after this stage, ensured that the khutbas were read in their name in Hijaz. In 362 (973), when the center of the caliphate was moved from Mansûriya to the newly established Cairo, the sixty-year period of the Maghrib ended and the Egyptian period of the Fātimīds began. In contrast to the Egyptian period, the Maghrib period of the Fātimīds has been a period that has been less researched and about which fewer studies and evaluations have been made. Most of the studies on the Maghrib period have focused on the political and military activities of this state. However, during the Maghrib period, the Fātimīds took important steps not only politically and militarily but also in terms of cultural and civilizational history. The fact that the Fātimīds gave importance to branches of science such as philosophy, medicine, pharmacy, astronomy and astrology in addition to religious sciences and made some remarkable inventions in positive sciences in this period makes it necessary to examine the developments in the Maghrib period in this sense. The Fatimid caliphs of the Maghrib period, whose scientific levels were understood to be at an advanced level, contributed to the cultural and civilizational progress of the state by supporting scientific activities in the region they ruled. The Caliphs allowed the Bayt al-Hikma, which was left by the Aghlebīds, to continue its existence, patronized the scholars trained here, supported their studies, and combined the books found here with their own books to form the great palace library. Although the sources and narrations about the steps taken to support scientific activities in the Maghrib are very limited, meticulous reading reveals that important developments took place in terms of science and civilization during this period. In this sense, this study aims to reveal the importance of the developments in the field of science and civilization in the Maghrib period in terms of the Fātimīds and Islamic history with the help of the limited number of sources available.
Islamic History Maghrib Shīʿa Fātimīds Scientific Activities
İsmâilî Şiîliğine mensup Fâtımîler (297-567/909-1171) Mağrib’in doğusunda kalan İfrîkıye’de kurulmasının ardından kısa sürede bölgede etkili bir siyasî ve askerî güce ulaşmıştır. Yayılmacı bir anlayışla hareket eden devlet, Mağrib ve Sicilya’yı ele geçirmesinin yanında 358 (969) yılında Mısır’ı hâkimiyet altına almıştır. Bu aşamadan sonra İslâm dünyasının en büyük güçlerinden biri haline gelen Fâtımî Devleti, Hicâz’da hutbelerin kendi adlarına okunmasını sağlamışlardır. 362 (973) yılında hilâfet merkezinin Mansûriye’den yeni kurulan Kahire’ye taşınmasıyla yaklaşık altmış yıllık Mağrib dönemi sona ermiş, bu tarihten itibaren Fâtımîler’in Mısır dönemi başlamıştır. Mısır dönemine mukabil Fâtımîler’in Mağrib dönemi daha az araştırılmış ve hakkında değerlendirmelerin daha az yapıldığı bir dönem olmuştur. Mağrib dönemine dair yapılan araştırmalar ise çoğunlukla bu devletin siyasî ve askerî faaliyetlerine dönük olmuştur. Ancak Mağrib döneminde Fâtımîler sadece siyasî ve askerî açıdan değil, aynı zamanda kültürel ve medeniyet tarihi itibarıyla da önemli izler bırakmışlardır. Fâtımîler’in bu dönemde dinî ilimlerin yanında felsefe, tıp, eczacılık, astronomi ve astroloji gibi ilim dallarına önem vermeleri ve pozitif bilimlerde dikkat çekici bazı icatlarda bulunmaları, Mağrib dönemindeki gelişmeleri incelemeyi zaruri kılmaktadır. İlmî seviyeleri ileri düzeyde oldukları anlaşılan Mağrib dönemi Fâtımî halifeleri, hüküm sürdükleri bölgede bilimsel faaliyetleri destekleyerek devletin kültürel ve medeniyet alanında ilerlemesine katkıda bulunmuşlardır. Halifeler, Ağlebîler’den kalan Beytülhikme’nin varlığını sürdürmesine imkân tanıyarak burada yetişen ilim adamlarını himâye etmişler, çalışmalarını desteklemişler, içerisinde bulunan kitapları kendi kitapları ile birleştirerek büyük saray kütüphanesini meydana getirmişlerdir. Her ne kadar Mağrib’deki bilimsel faaliyetlerin desteklenmesine yönelik atılan adımların aktarıldığı kaynaklar ve rivayetler bir hayli kısıtlı olsa da yapılacak titiz okumalar ile bu dönemde ilim ve medeniyet açısından önemli gelişmelerin yaşandığı müşahede edilmiştir. Bu anlamda çalışma, eldeki sınırlı sayıda kaynağın yardımıyla Mağrib dönemi ilim ve medeniyet alanındaki gelişmelerin Fâtımîler ve İslâm tarihi açısından önemini ortaya koymayı hedeflemektedir.
Teşekkür eder, kolaylıklar dilerim.
Birincil Dil | Türkçe |
---|---|
Konular | Dini Araştırmalar (Diğer) |
Bölüm | Makaleler |
Yazarlar | |
Yayımlanma Tarihi | 31 Ekim 2024 |
Gönderilme Tarihi | 22 Mayıs 2024 |
Kabul Tarihi | 1 Ekim 2024 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Sayı: 52 |