İdari Kolluk Faaliyetlerinde Dijital Dönüşümün Etkileri ve Sınırları: İki Artı İki Beş Eder Mi?

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 46 - 78, 30.06.2025

Onur Kaplan

https://doi.org/10.55009/bilisimhukukudergisi.1619836

Öz

İdare, hukuk kurallarıyla sınırları belirli olmak kaydıyla, kamu düzeninin ve onun unsurları olarak kabul edilen emniyetin, dirlik-esenliğin ve kamu sağlığının korunmasına yönelik genel idari kolluk yetkilerine sahiptir. İdari makamların özel hukuk kişilerinden farklı olarak kamu gücü kullanma imtiyazını elinde bulundurması; bir yandan düzeni sağlamaya yönelik müdahalesini, öte yandan kişilerin temel hak ve hürriyetlerinin korunmasını gerektirmektedir. Geniş anlamda idari faaliyetlerin uyarlanabilirlik ilkesi çerçevesinde icra edilmesi sürecinde kullanılan araçlar değişmektedir. Bunun bir örneği, kamu düzeninin bozulması halinde oluşan olumsuz durumu çabuk ve etkili biçimde gidermeyi sağlayacak, durumun tespitini kolaylaştıracak yapay zeka araçlarının ve bilişim sistemlerinin kullanılmasıdır. Çoğu halde kamu düzenini bozan spesifik davranışları tespit ederek, yetkili idari makamlara ileten bu araçlar, teknolojik gelişmelere bağlı olarak birbirleriyle (nesneler arası) veri akışını da sağlayabilmektedir. Oluşturulan ve aktarılan veri içeriğine bağlı olarak makine öğrenimi ve otomatik karar alma mekanizmalarının hukuka uygunluğu meselesi, bir sonraki aşamada kendi kendine karar alma yetisini geliştirerek kişilerin hukuki durumlarını etkileyebilecek işlemleri tesis eden yapay zeka araçlarının kullanımındaki sınırların neler olması gerektiğinin sorgulanmasına yol açmaktadır. Aksi durum, yapay zeka araçlarıyla tesis edilen işlemlerin geçerliliğinin sorgulanamadığı, maddi ve usuli güvencelerden yararlanılamayan, kişilerin düşünce ve ifade özgürlüğünün olumsuz etkileneceği durumların ortaya çıkmasına da yol açabilir. Nitekim Orwell’in 1984 adlı eserinde geçtiği haliyle, ütopik bir düzlemde söz konusu araçların belirli ve açık komutlar dahilinde işlem yapması karşısında, “iki artı ikinin beş olmadığını” ileri sürmenin imkansızlığı karşımıza çıkabilir. Şu halde çalışmada, özellikle temel hak ve hürriyetlere müdahale olgusunun yoğun olduğu idari kolluk faaliyetlerinde dijital dönüşüm olgusuna bağlı olarak ilgili bilişim araçlarının kullanımındaki hukuki sınırların ve uyulması gereken ilkelerin kapsamı irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Veri , Yapay Zeka , İdari İşlem , İrade , Kamu Düzeni

Destekleyen Kurum

Yaşar Üniversitesi

Proje Numarası

BAP-140

Kaynakça

• Akburakcı, Necip Fazıl. Kamu Düzeni Açısından Yapay Zeka. Ankara: Adalet Yayınevi, 2023.
• Auby, Jean Bernard. “Administrative Law Facing Digital Challenges.” European Review of Digital Administration & Law 1, sy.1-2 (2020): 7-15.
• Blouët, Alexis. “Du droit à la vie privée au régime du film de police: Le conseil constitutionnel et la loi relative à la responsabilité pénale et à la sécurité intérieure.” La Revue du Centre Michel de L’Hospital, sy.26 (2023): 1-20.
• Boulamwini, Joy ve Timnit Gebru. “Gender Shades: Intersectional Accuracy Disparities in Commercial Gender Classification.” Proc. of Machine Learning Research, sy:81 (2018): 77-91.
• Bourcier Danièle ve de Filippi Primavera. “Les algorithmes sont ils devenus le langage ordinaire de l’administration?,” iç. Lectures critiques du Code des relations Public et administration, ed. Koubi Geneviève, Lucie Cluzel-Métayer ve Wafa Tamzini, 193-210. Paris: LGDJ, 2018.
• Bozkurt Yüksel, Armağan Ebru. “Avrupa Komisyonu’nun Yapay Zekâ Tüzük Teklifi’ne Genel Bir Bakış.” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, sy.51 (2022): 19-46.
• Calò, Antonella, Antonella Longo, ve Marco Zappatore. “Comparative Analysis of Disinformation Regulations: A Preliminary Analysis.” iç. Advances in Conceptual Modeling. ed. Tiago Prince Sales, João Araújo, José Borbinha, Giancarlo Guizzardi, 162-171. New York: Springer, 2023.
• Corvalán, Juan Gustavo. “Digital and Intelligent Public Administration: Transformations in the Era of Artificial Intelligence.” Rev. Direito Administrativo & Constitucional, sy.71 (2018): 55-87.
• Cukier, Kenneth ve Viktor Mayer-Schönberger. “The Rise of Big Data: How It’s Changing the Way We Think About the World.” Foreign Affairs 92, sy.3 (2013): 28-40.
• Erol, Ömer F. Algoritmik Regülasyon: Yapay Zekâ ve İdarenin Regülasyon Faaliyeti. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2023.
• Etoa, Samuel. “L’image et le son? Le déploiement de la surveillance algorithmique dans l’espace public.” Cahiers de la recherche sur les droits fondamentaux, sy.21 (2023): 81-87.
• Gabryelczyk, Renata. “Has COVID-19 Accelerated Digital Transformation? Initial Lessons Learned for Public Administrations.” Information Systems Management 37, sy.4 (2020): 303-309.
• Galič, Masa ve Raphael Gellert. “Data Protection Law Beyond Identifiability? Atmospheric Profiles, Nudging and the Stratumseind Living Lab.” Computer Law & Security Review 40, (2021): 1-18. (Erişim tarihi (Et.)): 12.06.2024).
• Gong, Cheng ve Vincent Ribiere. “Developing a Unified Definition of Digital Transformation.” Technovation, sy.102 (2021): 1-17.
• Gorbacheva, Anna ve Sergei Smirnov. “Converging Technologies and a Modern Man: Emergence of a New Type of Thinking.” AI and Society 32 (2017): 465-473.
• Göze, Ayferi. Siyasal Düşünceler ve Yönetimler. İstanbul: Beta, 1989.
• Gregory, Sam. “Cameras Everywhere: Ubiquitous Video Documentation of Human Rights, New Forms of Video Advocacy, and Considerations of Safety, Security, Dignity and Consent.” Journal of Human Rights Practice 2, sy.2 (2010): 191-207.
• Hanelt, Andre, Rene Bohnsack, David Marz, ve Claudia Marante. “A Systematic Review of the Literature on Digital Transformation: Insights and Implications for Strategy and Organizational Change.” Journal of Management Studies 58, sy.5 (2021): 1159-1197.
• Hendricks, Vincent, ve Camilla Mehlsen. The Ministry of Truth (çev. Andre Amtoft ve Anja Amtoft). Cham: Springer, 2022.
• Inghilterra, Robin Medard. “L’instauration d’une ‘technopolice’ administrative en milieu urbain: Cadre et enjeux juridiques.” La Rev. des droits de l’Homme, sy. 25 (2024): 1-54. (Et. 09.06.2024).
• Koch, M. J. “What Will We Not Know? Is the Question That Worries Philip Hamburger as the Supreme Court Weighs His Most Explosive Case.” The Sun, September 26, 2023. (Et. 12.06.2024).
• Komarčević Miodrag, Milovan Dimić, ve Petar Čelik. “Challenges and Impacts of the Digital Transformation of Society in the Social Sphere.” SEER Journal for Labour and Social Affairs in Eastern Europe 20, sy.1 (2017): 31-48.
• Konopik, Jens, Christoph Jahn, Tassilo Schuster, Nadja Hoßbach, ve Alexander Pflaum. “Mastering the Digital Transformation through Organizational Capabilities: A Conceptual Framework.” Digital Business 2, sy.2 (2022): 1-13.
• Legner, Christine, Eymann, Torsten, Hess, Thomas, Matt, Christian, Bohmann, Tilo, Drews, Paul, Madche, Alexander, Urbach, Nils, ve Ahlemann, Frederik. “Digitalization: Opportunity and Challenge for the Business and Information Systems Engineering Community.” Business & Information Systems Engineering 59, (2017): 301-308.
• Lequesne Roth, Caroline. “Les actes numériques d’organisation du service public le cas français.” iç. La transformation numérique du service public: une nouvelle crise?. ed. Cluzel-Métayer, Lucie, Prébissy-Schnall, Catherine ve Sée Arnaud, 251-67. Paris: Mare & Martin, 2022.
• Lyford, Jamie. “The Ministry of Truth Redefined.” MUEJL 1, sy.3 (1994) (Et. 09.06.2024).
• Mayer-Schönberger, Viktor ve Kenneth Cukier. Big Data: A Revolution That Will Transform How We Live, Work, And Think. New York: Houghton Mifflin Harcourt, 2013.
• Morant-Deviller Jacqueline, Pierre Bourdon ve Florian Poulet. Droit administratif: Cours réflexions et débats. Paris: LGDJ, 2019.
• Nadkarni, Swen ve Reinhard Prügl. “Digital Transformation: A Review, Synthesis and Opportunities for Future Research.” Management Review Quarterly 71, sy.2 (2021): 233-341.
• Ocqueteau, Frederic ve Eric Heilmann. “Droit et usages des nouvelles technologies: les enjeux d’uneréglementation de la vidéosurveillance.” Droit et société, sy. 36-37 (1997): 331-344.
• Oder, Burak. “Regülasyon Kavramı Üzerine Bir Deneme.” Ali Ülkü Azrak 75. Yaş Armağanı, 2008. Orwell, George. 1984. New York: Signet Book, 1952.
• Özgül, Nurullah. “İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesinde Yeni Bir Sorun Alanı: Algoritmik Profilleme.” TİHEK Akademik Dergisi 5, sy.9 (2022): 83-115.
• Pasquale, Frank. The Black Box Society. Cambridge: Harvard University Press, 2015. Pavlov, Mykola. “The Smart-City: Concept Essence and Administrative Processes Evolution.” Public Administration and Law Review 6, sy.2 (2021): 13-21.
• Perez-Des Roziers, David. “AI Application in Surveillance for Public Safety: Adverse Risks for Contemporary Societies.” iç. Towards an International Political Economy of Artificial Intelligence, 113-143. ed. Keskin, Tuğrul ve R. David, Kiggins. Cham: Palgrave Macmillan, 2021.
• Qureshi, Sajda. “Digital Transformation for Development: A Human Capital Key or System of Oppression?.” Information Technology for Development 29, sy.4 (2023): 423-434.
• Ranchordás, Sofia. “The Invisible Citizen in the Digital State: Administrative Law Meets Digital Constitutionalism.” iç. European Yearbook of Constitutional Law 2023, 15-40. ed. Charlotte van Oirsouw, J. De Poorter, ve G. van der Schyff. Berlin: Springer, 2024.
• Raymond F. H. “Analogies et artificielle intelligence.” Dialectica 17, sy. 2-3 (1963): 203-213.
• Rezende, Isadora. “Surveillance Risks in IoT Applied to Smart Cities.” (2023) (Et. 03.05.2024).
• Ross, Catherine. “Ministry of Truth: Why Law Can’t Stop Prevarications, Bullshit, and Straight-out Lies in Political Campaigns.” First Amendment Law Review 16, (2018): 367-409.
• Rubinstein, Ira. “Privacy Localism.” Washington Law Review 93, (2018): 1961.
• Schuldt, Lasse. “A Ministry of Truth in Singapore? Reflections on the Anti-Fake News Bill.” Verfassungsblog (2019) (Et. 09.06.2024).
• Seyhan, Serkan. Yapay Zekâ Teknolojileri Kapsamında İdarenin Sorumluluğu. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2023.
• Simlai, Trishant ve Chris Sandrook. “Digital Surveillance Technologies in Corservation and Their Social Implications.” Conservation Technology, 239-254. ed. Serge A. Wick ve Alex K. Piel. Oxford: Oxford University Press, 2021.
• Simmons, Asa ve Steven Chappell. “Artificial Intelligence-Definition and Practice.” IEEE Journal of Oceanic Engineering 13, sy.2 (1988): 14-42.
• Sümer, Seda Yağmur. “Ceza Yargılamasının Geleceği: Robot Hakim.” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 23, sy.2 (2021): 1543-1591.
• Szpor, Grazyna. “The Notion of Digital Transformation.” iç. Instruments of Public Law: Digital Transformation during the Pandemic, 7-11. ed. Irena Lipowicz, Grażyna Szpor, ve Aleksandra Syrt. London: Routledge, 2023.
• Tansuğ, Çağla. “Türkiye’de İdari Faaliyetlerde Büyük Veri Uygulamaları.” iç. Gelişen Teknolojiler ve Hukuk-III: Büyük Veri, 247-251. ed. Eylem Aksoy Retornaz ve O. Gazi Güçlütürk. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2021.
• Tüfekçi, Zeynep. “How Recommendation Algorithms Run the World.” Wired, (2019) (Et. 09.06.2024).
• Ulaşan, Fatih. “The Dark Side of Artificial Intelligence on the Basis of Public Administration.” (Special Issue) Journal of Society, Economics and Management 4, (2023): 301-323.
• Ünal, Sevda ve Ayşe Aslı Sezgin. “Büyük Veri (Big Data)’nin Yapay Zekâ Uygulamalarında Toplumsal Sınıflandırmaya Yönelik Kaygılar.” AJIT-e: Bilişim Teknolojileri Online Dergisi 12, sy.44 (2021): 47-70. (https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1236737), (Et. 02.02.2025).
• Vial, Gregory. “Understanding Digital Transformation: A Review and a Research Agenda.” Journal of Strategic Information Systems, sy.28 (2019): 118-144.
• Vydra, Simon ve Bram Klievink. “Techno-Optimism and Policy-Pessimism in the Public Sector Big Data Debate’.” Government Information Quarterly 36, sy.4 (2019): 1-10.
• Weaver, Russell. “The Constitutional Implications of Drones, Facial Recognition Technology and CCTV.” Public Governance, Administration and Finances Law Rev. 6, sy.2 (2021): 53-65.
• Wolswinkel, Johan. Comparative Study on Administrative Law and the Use of AI and Other Algorithmic Systems in Administrative Decision-Making in the Member States of the Council of Europe. Council of Europe, 2022.
• Xu, Wang, Xuan Zha, Wei Ni, Ren Ping Liu, Y. Jay Guo, Xinxin Niu, Kangfeng Zheng. “Survey on Blockchain for Internet of Things.” Computer Communications, sy.136 (2019): 10-29.
• Yayla, Ahmet. İdare Hukuku Bakımından Yapay Zeka İdarenin Faaliyetleri, Yapay Zekalı İdari İşlemler ve Sorumluluk. İstanbul: Seçkin Yayıncılık, 2024.
• Yüksel, Saadet. “Brief Overview of the ECtHR’s Article 10 Jurisprudence Addressing New Digital Challenges.” iç. Prof. Dr. Zühtü Arslan’a Armağan Cilt-I, (2024): 861-872.
• Zuiderveen Borgesius, Frederik J. “Strengthening Legal Protection Against Discrimination by Algorithms and Artificial Intelligence.” The International Journal of Human Rights 24, sy.10 (2020): 1572-1593.
• (https://www.conseil-etat.fr/Media/actualites/documents/2022/08-aout/etudepm-ia_1.pdf), Et. 12.06.2024.
• (https://digital-strategy.ec.europa.eu/en), Et. 12.06.2024.
• (https://www.gesetze-im-internet.de/vwvfg/index.html), Et. 12.06.2024.
• (https://www.jusline.at/gesetz/avg), Et. 12.06.2024.
• (https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2016/679/oj), Et. 13.06.2024.
• (https://www.legifrance.gouv.fr/codes/texte_lc/LEGITEXT000025503132), Et. 12.06.2024.
• (https://www.conseil-etat.fr/arianeweb/#/recherche) Et. 12.06.2024.
• (http://pau.tribunal-administratif.fr/content/download/214700/2038433), Et. 12.06.2024.
• (https://www.indyturk.com/node/628886/bilim/chatgpt-benzeri-yapay-zeka-aracı-insanların-düşüncelerini-okudu), Et. 09.06.2024.
• (https://www.ombo.nsw.gov.au), Et. 13.06.2024.
• (https://www.tbs-sct.canada.ca/pol/doc-eng.aspx?id=32592&section=html), Et. 13.06.2024.