Demans Bakımında Gerontolojik Müdahaleler: Hasta ve Bakım Verenler Açısından Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 3, 675 - 685, 07.12.2024

Yeliz Yıldız Kökenek , Aslı Gözde Akış , Tuğçe Sözer , Zehra Demir , Yaşar Ay , Murat Doğan , Gülüşan Özgün Başıbüyük

https://doi.org/10.58605/bingolsaglik.1493282

Öz

Bilişsel ve işlevsel bozulma ile karakterize olan demans, dünya çapında bireyler, bakım verenler ve sağlık sistemleri üzerinde zorlayıcı etkilere sahiptir. Geronteknoloji alanı demansı olan yaşlılar ve bakım verenlerini bakım sürecinde desteklemek ve onların yaşam kalitelerini arttırmak amacıyla yenilikçi çözümler sunmayı hedeflemektedir. Bu çalışma, geronteknolojinin demans bakımındaki rolünü değerlendirmekte ve bilişsel işleyişi arttırma, günlük aktiviteleri kolaylaştırma, sosyal bağlantıyı geliştirme ve bakıcıları destekleme potansiyelini vurgulamaktadır ve bu doğrultuda teknolojik uygulamalarda en son gelişmeleri değerlendiren kapsamlı bir literatür taraması ile gerontolojik bir perspektif paylaşmaktadır. Akıllı evler, giyilebilir cihazlar, sanal gerçeklik ve yapay zeka gibi teknolojilerden yararlanan geronteknoloji müdahaleleri, kullanıcı odaklı tasarımlarla hasta bireylerin tercihlerine ve yeteneklerine göre uyarlandığında bakımın kişiselleştirilebilmesine, bağımsızlığın teşvik edilmesine ve bakım verenlerin üzerindeki yükün hafifletilmesine olanak sağlayabilmektedir. Ancak geronteknolojinin önemli faydalarına rağmen erişilebilirlik, karşılanabilirlik ve etik hususlar gibi zorluklar da devam etmektedir. Gelecekteki araştırmalar, demans bakımına yönelik geronteknolojik müdahalelerinin etkinliğini ve etik yönünü en üst düzeye çıkarmak için disiplinler arası iş birliğine, titiz değerlendirme yöntemlerine ve paydaşların katılımına öncelik vermelidir.

Anahtar Kelimeler

geronteknoloji, demans, bakım veren

Gerontological Interventions in Dementia Care: An Evaluation from the Perspective of Patients and Caregivers

Öz

Dementia which is characterized by cognitive and functional impairment has challenging impacts on individuals, caregivers and health systems worldwide. Gerontechnology aims to provide innovative solutions for supporting elderly with dementia and their caregivers in the care process and improving their quality of life. This study assesses the role of gerontechnology in dementia care and highlights its potential to enhance cognitive functioning, facilitate daily activities, improve social connectivity and support caregivers. It also shares a gerontological perspective through a comprehensive literature review that evaluates the latest developments in technological applications. Gerontechnology interventions which use technologies such as smart homes, wearables, virtual reality and artificial intelligence can help personalize care and promote independence when tailored to the preferences and abilities of patients through user-centered designs and alleviate the burden on caregivers. However, challenges such as accessibility, affordability and ethical considerations remain despite of the significant benefits of gerontechnology. Future research should prioritize interdisciplinary collaboration, rigorous evaluation methods and stakeholder engagement to maximize the effectiveness and ethical aspects of gerontechnological interventions for dementia care.

Anahtar Kelimeler

gerontechnology, dementia, caregiver

Kaynakça

• Akyar İ. Demanslı hasta bakımı ve bakım modelleri. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2011;18(2): 79-88.
• Öztürk Ş. Demansların klinik ve nöropatolojik Sınıflaması. Turkish Journal of Geriatrics. 2010;13(3):15-19.
• Jagger C, Andersen K, et al. Prognosis with dementia in Europe: A collaborative study of population-based cohorts. Neurologic diseases in the elderly research group. Neurology. 2000;54(11):16-20.
• American Psychiatric Association (APA). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Fourth Edition.Washington: Text revision, 2000.
• Koçer B. Demans epidemiyolojisi. Demans Dizisi. 1999;1:41-44.
• Burns A., Levy, R. Dementia. Sprinter Science+Business Media, 1994, Hong Kong
• Gökalp K. Demans. M. Kabataş Yıldız (Ed.), Geriatrik Psikiyatri, Nobel Yayınevi. 2022.
• Taneli B. Geropsikiyatri. İ. Tufan, Mithat Durak (Ed.). Gerontoloji: Kapsam, Disiplinlerarası İşbirliği, Ekonomi, Politika, Cilt I. Nobel Yayınevi, 2017.
• Yazıcı S. Türkiye'de Bakıma muhtaçlık ve bakıma muhtaçlığa yol açan hastalıklar. İ. Tufan, Mithat Durak (Ed.). Gerontoloji: Bakım, Sağlık Cilt II. Nobel Yayıncılık, 2017.
• Eğilli CS, Sunal N. Demanslı hastaya bakım verenlerin bakım yükü ve etkileyen etmenlerin belirlenmesi, Jaren. 2017; 3(2):83-91.
• Covinsky KE, Newcomer R, Fox P, Wood J, Sands L, Dane K et al. Patient and caregiver characteristics associated with depression in caregivers of patients with dementia. J Gen Intern Med. 2003; 18:1006-1014.
• Oyebode J. Assessment of carers’ psychological needs. Adv Psychiatr Treat. 2003; 9:45-53.
• Liu S, Li C, Shi Z, Wang X, Zhou Y, Liu S et al. Caregiver burden and prevalence of depression, anxiety and sleep disturbances in Alzheimer’s disease caregivers in China. J Clin Nurs. 2017; 26:1291-1300.
• Sangeeth GS, Solomon MD. Psycho-social problems and coping mechanisms in caregiver’s of dementia patients. Indian Journal of Applied Research. 2014; 4(5): 1-4.
• Yorulmaz E., Dirik, G. Demans tanısı olan kişilere bakım verenler ve bilişsel davranışçı terapi: sistematik derleme. Current Approaches in Psychiatry. 2021; 13(2):170-191.
• Neel IC, Aminbakhsh R, Cook L, et al. Technology and cognitive impairment. In: Chau TF (Ed.). Using Technology to Improve Care of Older Adults. Springer Publishing Compony; 2018.
• Arun Ö, Özkur V. Bakım sürecinde ihmalin yeni bir türü: geronteknolojik yoksunluk. Mediterranean Journal of Humanities. 2019; 107-123.
• Jensen L, Maanson I, Holthe T, Hurnasti T et al. How assistive technology support cognitive disability, secure active living for persons with dementia and enhance new interfaces between formal and informal care in the area of dementia”. PL Emiliani, L Burgazli, A Como, F Gabbanini & AL Salminen, et al. Assistive Technology from Adapted Equipment to Inclusive Environments. Amsterdam, 2009.
• Albert, MS, DeKosky, ST, Dickson, D, et al. The diagnosis of mild cognitive impairment due to Alzheimer’s disease: Recommendations from the National Institute on Aging-Alzheimer’s Association workgroups on diagnostic guidelines for Alzheimer’s disease. Alzhemier Dement. 2013; 11(1), 96-106.
• Astell AJ, Bouranis N, Hoey J, et al. Technology and dementia: the future is now. Dementia and Geriatric Cognitive Disorder. 2019; 47:131-139.
• Chinner A, Blane J, Lancaster C, et al. Digital technologies for the assessment of cognition: a clinical review. Evid Based Ment Health. 2018;21(2):67–71
• Khan S, Barve KH, Kumar MS. Recent advancements in pathogenesisi, diagnostics and treatment of alzhemier disease, Current Neuropharmacology. 2020;18(11): 1106-1125.
• Onuk S. Alzhemier hastalığında yapay zeka teknolojisinin kullanımı ve uygulamaları. Pharmanio. 2020.
• Buckner RL. Memory and executive function in aging and AD: multiple factors that cause decline and reserve factors that compensate. Neuron. 2004;44(1):195-208.
• Stern C, Munn Z. Cognitive leisure activities and their role in preventing dementia: a systematic review. Int J Evid Based Healthc. 2010;8(1):2-17.
• Alıcılar HE, Çalışkan D. Alzheimer hastalığı ve korunma stratejileri. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi. 2021; 30(2):107-115.
• Evans J, Brown M, Coughlan T, et al. A systematic review of dementia focused assistive technology. Lect Notes Comput Sci. 2015; 9170:406–417.
• Ekici SK, Gümüş Ö. Yaşlılıkta teknolojinin kullanımı. Ege Tıp Dergisi. 2016; 55:26-30.
• Lancioni GE, O'Reilly MF, Seedhouse P, et al. Promoting independent task performance by persons with severe developmental disabilities through a new computer-aided system. Behavior Modification. 2000; 24(5):700-18.
• Klimova B. Mobile phone apps in the management and assessment of mild cognitive ımpairment and/or mild to-moderate dementia: an opinion article on recent findings. Front Hum Neurosci. 2017; 11:461.
• Yousaf K, Mehmood Z, Saba T, et al. Mobile-health applications for the efficient delivery of health care facility to people with dementia (PwD) and support to their carers: a survey. Biomed Res Int. 2019; 7151475.
• Çınar Fİ, Erpay F, Yıldırım E, et al. Demansta bilişsel aktiviteyi artırıcı yöntemler ve bakımda teknolojinin kullanımı. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2023;9(3), 308-315.
• Van der Ploeg ES, Eppingstall B, O'Connor DW. Internet video chat (Skype) family conversations as a treatment of agitation in nursing home residents with dementia. Int Psychogeriatr. 2016;28(4):697-8
• Akbayır E, Şen M, Ay U, et al. Parkinson hastalığının etyopatogenezi. Deneysel Tıp Araştırma Enstitüsü Dergisi. 2017;7(13), 1-23.
• Bloem BR, Vries NM, Ebersbach G. Ebersbach, Nonpharmacological treatments for patients with Parkinson’s disease. Movement Disorders, 2015; 30(11):1504-20.
• Santos P, Machado T, Santos L, et al. Efficacy of the Nintendo Wii combination with conventional exercises in the rehabilitation of individuals with Parkinson’s disease: A randomized clinical trial. NeuroRehabilitation. 2019; 45;255–263.
• Dockx K, Bekkers EMJ, Van den Bergh V, et al. Virtual reality for rehabilitation in Parkinson’s disease, Cochrane Database Syst. Rev. 2016; 12(12).
• Koçer A, Oktay AB. Nintendo Wii assessment of Hoehn and Yahr score with Parkinson’s disease tremor, Technol. Heal. Care.2016; 185–191.
• Hajebrahimi, F. Parkinson hastalığı'nda sanal gerçeklik uygulamasının motor ve kognitif semptomlar üzerine etkilerinin klinik ve rest-fmrı ile değerlendirilmesi. Doktora Tezi. İstanbul:Medipol Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2020.
• Gökçakan K. Yaşlıların mekâna dair sorunları ve akıllı ev teknolojileri ile olan ilişkileri. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, 2019.
• Espay AJ, Baram Y, Dwivedi AK, et al. At home training with closed-loop augmented-reality cueing device for improving gait in patients with Parkinson disease. Journal of Rehabilitation Research & Development. 2010;47(6):573-81.
• Tong R, ed. Wearable Technology in Medicine and Health Care. Retrieved from, 2018. https://ebookcentral.proquest.com. Erişim Tarihi 02 Nisan 2024.
• Philip Y, Tan D. Urinary incontinence in dementia: a practical approach. Australian Family Physician. 2006; 35(4): 237-41.
• Wai A A P, Fook FS, Jayachandran M, et al. Implementation of context-aware distributed sensor network system for managing incontinence among patients with dementia. In: 2010 International Conference on Body Sensor Networks, June 7-9, 2010; Singapure.
• Health Quality Ontario. Electronic monitoring systems to assess urinary incontinence: a health technology assessment. Ontario Health Technology Assessment Series. 2018; 18(3):1.
• Dauvilliers Y. Insomnia in patients with neurodegenerative conditions. Sleep Med. 2007; 4: 27–34. Durusu Emek D. Alzheimer ve lewy cisimli demans hastalarında uyku profili (Doctora Tezi). İzmir, Türkiye. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2011.
• Bozkurt C, Karadakovan A. Alzheimer hastalarında kullanılan ilaç dışı tedavi yöntemleri. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi. 2020;(3), 329-337.
• Papadopoulos I, Koulouglioti C, Lazzarino R, et al. Enablers and barriers to the implementation of socially assistive humanoid robots in health and social care: a systematic review. BMJ Open. 2020; 10(1).
• Rouaix N, Retru-Chavastel L, Rigaud AS, et al. Affective and engagement issues in the conception and assessment of a robot-assisted psychomotor therapy for persons with dementia. Front Psychology. 2017; 8:950.
• Kim S, Shaw C, Williams KN, et al. Typology of Technology Supported Dementia Care Interventions from an In-home Telehealth Trial. West J Nurs Res. 2019;41(12):1724-1746.
• Williams K, Blyler D, Vidoni ED, et al. A Randomized Trial using Telehealth Technology to Link Caregivers with Dementia Care Experts for In-home Caregiving Support: FamTechCare Protocol. Res Nurs Health. 2018; 41(3):219-227.
• Waller A, Dilworth S, Mansfield E, Sanson-Fisher R. Computer and telephone delivered interventions to support caregivers of people with dementia: a systematic review of research output and quality. BMC Geriatr. 2017;17(1):1–20.
• Sriram V, Jenkinson C, Peters M. Informal carers’ experience of assistive technology use in dementia care at home: a systematic review. BMC Geriatr. 2019; 1-25.
• Lu LC, Lan SH, Hsieh YP, et al. Effectiveness of companion robot care for dementia: a systematic review and meta-analysis. İnnov Aging. 2021;1-13.
• Bhargava Y, Baths V. Technology for dementia care: benefits, opportunities and concerns. Journal of Global Health Reports. 2022; 1-5.
• Nesipoğlu G, Özdinç A. Sağlık teknolojisi değerlendirmesinin “içkin bileşen”i olarak etik. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi. 2021; 203-218.
• Rosenfeld L, Torous J, Vahia IV. Data security and privacy in apps for dementia: an analysis of existing privacy policies. The American Journal of Geriatric Psychiatry. 2017; 25(8):873-877.
• Özkan Y, Purutçuoğlu E. Yaşlılıkta teknolojik yeniliklerin kabulünü etkileyen sosyalizasyon süreci. Aile ve Toplum Eğitim Kültür ve Araştırma Dergisi. 2010; 23:37-46.
• Novitzky P, Smeaton AF, Chen C, et al. A review of contemporary work on the ethics of ambient assisted living technologies for people with dementia. Science and Engineering Ethics. 2015; 21(3): 707–765.