DAĞLIK KARABAĞ MESELESİNDE DEĞİŞEN GİDİŞAT VE TÜRKİYE'NİN ROLÜ

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 81 - 107, 31.12.2021

Levent Özdemir

https://doi.org/10.20493/birtop.1001369

Cited By: 3

Öz

19. yüzyılda Çarlık Rusya tarafından işgal edilen Azerbaycan toprakları, Karabağ Hanlığı’nın Rus egemenliğine girmesiyle demografik olarak sistematik bir dönüşüm yaşamıştır. 1826’da İran’ı mağlup eden Rusya, 1828 Türkmençay Anlaşması ile Azerbaycan topraklarının kuzeyini alırken, güneyini İran’a bırakmıştır. Dağlık Karabağ bölgesi için kırılma noktası olan bu anlaşmayla Ruslar, Dağlık Karabağ’a Ermenileri göç ettirerek, yapay bir bölge inşa etmiştir. Zamanla çoğunluk haline gelen Ermeniler, Karabağ bölgesinden hak iddia eder duruma gelmiştir. Gerek Sovyetler döneminde gerekse Sovyetlerin çöküşü ile Karabağ bölgesindeki taleplerinden vazgeçmeyen Ermeniler, 1992-1994 yıllarında Dağlık Karabağ’ı ve civarındaki illeri işgal ederek, birçok masum Azerbaycanlıyı katletmiştir. Bu süreçte uluslararası kuruluşlar soruna çözüm bulamamış, Azerbaycan toprakları yaklaşık otuz yıl boyunca Ermenistan işgali altında kalmıştır. Temmuz 2020’de Ermenistan’ın Azerbaycan’a karşı saldırıya geçmesiyle çatışmalar tekrar başlamıştır. Ancak bu kez gidişat Ermenistan’ın aleyhine dönmüştür. Türkiye’nin bölgede izlediği etkili politikalar ve Azerbaycan’a verdiği askeri ve siyasi destek, Azerbaycan’ın askeri üstünlüğü ile birleşince akabinde Karabağ zaferini getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Dağlık Karabağ Meselesi, Ermenistan, Rusya, Türkiye

Kaynakça

• Abay, E. G. (2020). Ermenistan’ın Son 5 Yılda Aldığı Silahların Yüzde 94’ü Rusya’dan.Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ermenistan-in-son-5-yilda-aldigi-silahlarin-yuzde-94-u-rusya-dan/2023282# web adresinden 13 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Ak, İ. (2019). Osmanlı Basınında Kafkas İslam Ordusu’nun Bakü’yü Kurtarması. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (64), 385–408.
• Aksan, S. (2020). Türkiye ile Azerbaycan işbirliği ihracat rakamlarına da yansıdı. TRT Haber. https://www.trthaber.com/haber/gundem/turkiye-ile-azerbaycan-is-birligi-ihracat-rakamlarina-da-yansidi-522912.html web adresinden 22 Mayıs 2021 tarihinde alınmıştır.
• Aliyev, T. (2006). Dağlık Karabağ Sorunu ve Uluslararası Örgütler. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Asker, A. (2012). Rusya’nın Ermenistan’da Askeri Varlığı: Hukuki ve Politik Bakış Açısıyla Bir Değerlendirme. Ermeni Araştırmaları, (41), 93–112.
• Aslanlı, K. (2018). İran-Ermenistan Ekonomik İlişkileri. İran Araştırmaları Merkezi, 1–32.
• Associated Press. (2020). Azerbaijan Holds Parade After Nagorno-Karabakh Fighting.https://apnews.com/article/international-news-azerbaijan-recep-tayyip-erdogan-armenia-parades-8968625b522256ec2c3c7dfde65630a5 web adresinden 19 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Başbozkurt, İ. (2020). Taşeronun Yeni Hedefi Azerbaycan! Stratejik Düşünce Enstitüsü. https://www.sde.org.tr/analiz/taseronun-yeni-hedefi-azerbaycan-analizi-18436 web adresinden 13 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• BBC. (2021). Dağlık Karabağ: Azerbaycan, Ermenistan’la Yeni Bir Savaşa Mı Hazırlanıyor? https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-56256463 web adresinden 5 Mart 2021 tarihinde alınmıştır.
• Boyraz, H. M. ve Güngörmez, O. (2020). Karabağ Zaferinin Anatomisi. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/analiz/karabag-zaferinin-anatomisi/2073631 web adresinden 13 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Çapraz, H. (2012). 19. Yüzyılda Rusya’nın Karabağ Politikası. BELGİ Dergisi, (3), 231–240.
• Çetinkaya, S. G. (2020). Türkiye-Azerbaycan İlişkilerinin Askeri Boyutu ve Jandarma Merkezli Yardımlar (1992-2014). Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 15–40. doi:10.33905/bseusbed.688144.
• CNN Türk. (2020). Son Dakika Haberi... ABD’den Türkiye’ye S-400 Yaptırımı. https://www.cnnturk.com/dunya/son-dakika-haberi-abdden-turkiyeye-s-400-yaptirimi web adresinden 16 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• CNN Türk. (2021). Dağlık Karabağ’da Türk-Rus Ortak Gözlem Merkezi Faaliyetini Sürdürüyor. https://www.cnnturk.com/turkiye/daglik-karabagda-turk-rus-ortak-gozlem-merkezi-faaliyetini surduruyor?page=2 web adresinden 5 Mart 2021 tarihinde alınmıştır.
• Detsch, J. (2021). The U.S. Army Is Using the Nagorno-Karabakh Conflict to Study Drone Warfare. Foreign Policy. https://foreignpolicy.com/2021/03/30/army-pentagon-nagorno-karabakh-drones/ web adresinden 5 Nisan 2021 tarihinde alınmıştır.
• Ekici, Y. (2017). Azerbaycan ve Ermenistan Arasında Bitmeyen Dağlık Karabağ Sorunu. Uluslararası Tarih Araştırmları Dergisi, 2(1), 62–77.
• Eletek, Ö. (2021). Ermenistan’da Darbe Hareketliliği. ANKASAM. https://www.ankasam.org/ermenistanda-darbe-hareketliligi/ web adresinden 21 Mayıs 2021 tarihinde alınmıştır.
• Global Fire Power. (2020). Comparison Results (Armenia vs Azerbaijan). https://www.globalfirepower.com/countries-comparison-detail.asp?form=form&country1=armenia&country2=azerbaijan&Submit=COMPARE web adresinden 16 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Guardian. (2020). Nagorno-Karabakh Peace Deal Reshapes Regional Geopolitics.https://www.theguardian.com/world/2020/nov/10/nagorno-karabakh-peace-deal-turkey-russia-reshapes-regional-geopolitics web adresinden 16 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Habertürk. (2020a). Ermenistan, Azerbaycan sınırındaki Tovuz şehrine neden saldırıyor?https://www.haberturk.com/ermenistan-azerbaycan-sinirindaki-tovuz-sehrine-neden-saldiriyor-2743906 web adresinden 13 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Habertürk. (2020b). Son Dakika: Ermenistan’a Verilen Süre Dolmuştu: Azerbaycan Ordusu Laçın’a Bayrak Dikti! https://www.haberturk.com/son-dakika-ermenistan-a-verilen-sure-dolmustu-azerbaycan-ordusu-lacin-a-bayrak-dikti-haberler-2887732 web adresinden 13 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Kaczmarek-Khubnaia, J. (2017). Foreign Direct Investment In Armenia. Journal of Geography, Politics and Society, 7(4), 46–52. doi:10.4467/24512249jg.17.037.763.
• Kasapoğlu, C. (2017). Türkiye-Azerbaycan: Savunma İş Birliğinden Askeri İttifaka. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/turkiye-azerbaycan-savunma-is-birliginden-askeri-ittifaka/952323 web adresinden 22 Mayıs 2021 tarihinde alınmıştır.
• Kilner, J. (2020). Analysis: The biggest Winner From The Azerbaijan-Armenia War is Turkey. Telegraph. https://www.telegraph.co.uk/news/2020/11/10/analysis-biggest-winner-azerbaijan-armenia-war-turkey/ web adresinden 16 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Kuduban, Ş. D. A. ve Kaya, M. (2017). Karabağ’ın Siyasi Serüveni: İslam Öncesinden Sovyet Adaresine. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, X(I), 113–124.
• Lyall, J. (2020). Drones Are Destabilizing Global Politics. Foreign Policy. https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2020-12-16/drones-are-destabilizing-global-politics web adresinden 16 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Mehdiyev, M. (2020). Armenia’s Military Equipment Loss in Recent Karabakh War Stands at $4 Billion, Exceeding State Budget - Caspian News. https://caspiannews.com/news-detail/armenias-military-equipment-loss-in-recent-karabakh-war-stands-at-4-billion-exceeding-state-budget-2020-12-6-0/ web adresinden 16 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Milliyet. (2020). Almanya: Türkiye Tarihin İlk SİHA Savaşını Kazandı. https://www.milliyet.com.tr/galeri/son-dakika-almanya-turkiye-tarihin-ilk-siha-savasini-kazandi-6375684/9 web adresinden 16 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Mustafayev, B. (2013). Karabağ’ın İşgal Süreci ve Bölgede Yaşanan Son Olaylar Çerçevesinde Çözüm Arayışları. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (49), 281–294.
• Neciyev, E. (2011). Azerbaycan’ın Sovyetleştirilmesi Sürecinde Karabağ Problemi. Ermeni Araştırmaları, (39), 163–186.
• Öncü, A. S. (2021). Kış 2021 Tatbikatı ve Bölge İçin Önemi. ANKASAM. https://www.ankasam.org/kis-2021-tatbikati-ve-bolge-icin-onemi/ web adresinden 22 Mayıs 2021 tarihinde alınmıştır.
• Özyılmaz, E. V. (2013). Geçmişten Günümüze Dağlık Karabağ. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(2), 191–208. doi:10.1016/B978-0-12-812501-4.00003-1.
• Rehimov, R. (2020a). Hocalı Katliamı’nın Tanığı Ermenilerin Vahşetini ve Yaşadığı İşkenceleri Unutamıyor. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/hocali-katliaminin-tanigi-ermenilerin-vahsetini-ve-yasadigi-iskenceleri-unutamiyor-/1744244 web adresinden 13 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Rehimov, R. (2020b). Dağlık Karabağ’daki İşgale Son Verilmesini Öngören BMGK Kararları Uygulanmıyor. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/daglik-karabagdaki-isgale-son-verilmesini-ongoren-bmgk-kararlari-uygulanmiyor/1989110 web adresinden 13 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Rehimov, R. (2020c). Azerbaycan’da, Ermenistan’ın yenilgiyi kabul ettiği 10 Kasım tarihi “Zafer Günü” ilan edildi. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/azerbaycanda-ermenistanin-yenilgiyi-kabul-ettigi-10-kasim-tarihi-zafer-gunu-ilan-edildi/2062885 web adresinden 13 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Rehimov, R. (2020d). Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev: Düşmanı Topraklarımızdan Kovduk ve Yeni Bir Gerçeklik Yarattık. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-dusmani-topraklarimizdan-kovduk-ve-yeni-bir-gerceklik-yarattik/2061478 web adresinden 13 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Sarıahmetoğlu, N. (2011). Karabağ. (O. Yeşilot, Ed.) (1. Baskı.). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Sarıahmetoğlu, N. (2016). Karabağ Sorununun Çözüm Sürecinde Türkiye ve Rusya. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3(2), 93–119. doi:10.16985/MTAD.2016227944.
• SDE. (2020). Azerbaycan-Ermenistan Anlaşmasının Tam Metni. Stratejik Düşünce Enstitüsü. https://www.sde.org.tr/asya/azerbaycan-ermenistan-anlasmasinin-tam-metni-haberi-20029 web adresinden 13 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• SIPRI. (2021). International Arms Transfers Level Off After Years Of Sharp Growth ; Middle Eastern Arms Imports Grow Most , Says SIPRI. Stockholm International Peace Research Institute. https://www.sipri.org/media/press-release/2021/international-arms-transfers-level-after-years-sharp-growth-middle-eastern-arms-imports-grow-most web adresinden 22 Mayıs 2021 tarihinde alınmıştır.
• Şeker, Ş. (2021). İran ve Güney Kafkasya: Pragmatist Bir Dış Politika. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 1–14. doi:10.33905/bseusbed.859749.
• Takvim. (2020). Mike Pompeo Türkiye’ye Gelmeden Önce Le Figaro’ya Askeri Gücümüzün Endişe Verici Olduğunu Söyledi. https://www.takvim.com.tr/guncel/2020/11/18/mike-pompeo-turkiyeye-gelmeden-once-le-figaroya-askeri-gucumuzun-endise-verici-oldugunu-soyledi web adresinden 16 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• TRT Haber. (2020a). Ermenistan askeri, PKK’lı teröristlerin Dağlık Karabağ’da savaştığını itiraf etti. https://www.trthaber.com/haber/dunya/ermenistan-askeri-pkkli-teroristlerin-daglik-karabagda-savastigini-itiraf-etti-525481.html web adresinden 13 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• TRT Haber. (2020b). Dünden bugüne Azerbaycan-Ermenistan çatışması. https://www.trthaber.com/haber/dunya/dunden-bugune-azerbaycan-ermenistan-catismasi-519653.html web adresinden 13 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Tuncel, T. K. (2020). Azerbaycan-Ermenistan Sınır Hattında 12 Temmuz 2020’de Patlak Veren Çatışma ve Karabağ İhtilafı Hakkında Değerlendirmeler. Avrasya İncelemeleri Merkezi. https://avim.org.tr/tr/Analiz/AZERBAYCAN-ERMENISTAN-SINIR-HATTINDA-12-TEMMUZ-2020-DE-PATLAK-VEREN-CATISMA-VE-KARABAG-IHTILAFI-HAKKINDA-DEGERLENDIRMELER web adresinden 13 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Valiyev, E. ve Yörük, D. (2016). Güney Kafkasya’da Osmanlı Hakimiyeti (1723-1735). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (40), 15-28. doi: 10.21563/sutad.268718.
• Yeşilot, O. (2020). Fransa-Türkiye İlişkilerinde Dağlık Karabağ Gerginliği. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/analiz/fransa-turkiye-iliskilerinde-daglik-karabag-gerginligi/2061558 web adresinden 13 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.