Alışılmamış bağdaştırmalar klasik Türk şiirinde hem bireysel anlam üretimini hem de poetik derinliği yansıtan önemli anlatım biçimlerinden biridir. Bu bağdaştırmalar gündelik dilin mantıksal düzenini aşarak beklenmedik sözcük birliktelikleriyle estetik bir anlam alanı oluşturur. Bu çalışmada 15. yüzyıl şairlerinden Hamdullah Hamdî’nin Yûsuf u Züleyhâ adlı mesnevisinde yer alan sıra dışı terkipler ele alınmış, bu terkiplerin şiirsel bağlam içindeki anlam işlevleri incelenmiştir. Şairin dil kullanımında sıradan ifadelere başvurmaksızın kurduğu imgesel ilişkiler anlam yoğunluğunu artırmakta ve şiir dilinin sınırlarını genişletmektedir. Tespit edilen bağdaştırmalar yalnızca edebî sanat olarak değil aynı zamanda şairin düşünsel ve hayal gücünü yansıtan özgün anlatım biçimleri olarak değerlendirilmiştir.
Çalışmada tespit edilen terkipler anlam ilişkilerine göre dört başlık altında sınıflandırılmıştır: metaforik bağdaştırmalar, somutlama yoluyla yapılan bağdaştırmalar, çağrışım temelli bağdaştırmalar ve karşıt-uyumsuz sözcükler arasında yapılan bağdaştırmalar. Bu sınıflandırma çerçevesinde beyitler bağlam içinde yorumlanmış, şairin dilsel buluş gücü ile şiir estetiği arasındaki ilişki ortaya konmuştur. İnceleme sürecinde “Hamdullah Hamdî'nin Yûsuf u Züleyhâ İsimli Mesnevisinin Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü” adlı çalışmadan yararlanılmış, terkiplerin şiir içindeki işlevleri anlam çözümlemesi ile değerlendirilmiştir.
Elde edilen bulgular klasik şiirin yerleşik mazmun sisteminin ötesine geçen özgün söyleyişlerin alışılmamış bağdaştırmalar aracılığıyla nasıl kurulduğunu göstermektedir. Böylece hem anlam üretiminde hem de şiirsel estetikte Hamdullah Hamdî’nin özgünlüğü vurgulanmıştır. Alışılmamış bağdaştırmalar aracılığıyla şiir yalnızca sözcük düzeyinde değil çağrışımsal, sezgisel ve duygusal alanlarda da genişletilmiştir. Bu yönüyle söz konusu bağdaştırmalar okuyucunun metinle kurduğu ilişkiyi zenginleştiren ve şiiri çok katmanlı bir yorum alanına dönüştüren anlam örüntüleridir. Ayrıca bu bağdaştırmalar yalnızca anlam değil şairin üslup biçimlendirme aracıdır. Hamdî'nin terkipler yoluyla kurduğu dilsel özgünlük, Sebk-i Hindî'nin öncül izlerini taşıyan estetik bir duruşun habercisidir.
Yûsuf u Züleyhâ Hamdullah Hamdî alışılmamış bağdaştırma klasik Türk şiiri şiir dili anlam derinliği poetik yapı
Bu çalışma, bilimsel araştırma ve yayın etiği ilkelerine uygun olarak hazırlanmıştır. Çalışmada intihal, sahtecilik, çarpıtma, tekrar yayın, dilimleme, haksız yazarlık gibi etik dışı hiçbir davranışa yer verilmemiştir. Makale daha önce herhangi bir yerde yayımlanmamış ve eşzamanlı olarak başka bir dergide değerlendirilmek üzere gönderilmemiştir. Araştırma sürecinde etik kurul onayı gerektiren herhangi bir uygulamaya (anket, deney, görüşme vb.) başvurulmamıştır.
Unconventional collocations are among the significant expressive tools in classical Turkish poetry, reflecting both individual meaning production and poetic depth. These constructions transcend the logical order of everyday language and create an aesthetic space of meaning by uniting unexpected lexical elements. This study focuses on the unconventional collocations found in Yûsuf u Züleyhâ, a masnavi by the 15th-century poet Hamdullah Hamdî, and examines their semantic and stylistic functions within the poetic context. Rather than resorting to conventional expressions, the poet constructs original imagistic relations that intensify meaning and expand the boundaries of poetic language. These collocations are evaluated not only as rhetorical devices but also as unique expressions of intellectual and imaginative depth.
The identified examples have been thematically classified under four main categories: metaphor-based collocations, embodiment-based collocations, connotative associations, and oppositional or incongruous pairings. Each group has been analyzed contextually, revealing the intricate relationship between poetic diction and aesthetic intention. The study also benefits from the reference work Contextual Index and Functional Dictionary of Hamdullah Hamdî’s Masnavi Yûsuf u Züleyhâ, providing semantic insights into the contextual meanings of these expressions.
Findings demonstrate how Hamdullah Hamdî’s poetic discourse transcends traditional mazmun systems through his creative use of atypical collocations. These linguistic constructions expand the poetic language not only on the lexical level but also within the emotional, intuitive, and associative domains. As such, they function as semantic structures that invite deeper interpretive engagement and transform the poem into a multilayered space of meaning. Furthermore, these collocations serve as stylistic instruments through which the poet establishes his distinct voice, offering early traces of the Sebk-i Hindî style in Turkish classical poetry.
Yûsuf u Züleyhâ Hamdullah Hamdî unconventional collocation classical Turkish poetry poetic language semantic depth poetic structure
Birincil Dil | Türkçe |
---|---|
Konular | Osmanlı Sahası Klasik Türk Edebiyatı |
Bölüm | Araştırma Makaleleri |
Yazarlar | |
Erken Görünüm Tarihi | 26 Haziran 2025 |
Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
Gönderilme Tarihi | 3 Mayıs 2025 |
Kabul Tarihi | 23 Haziran 2025 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 5 Sayı: 9 |