Öz
Bitlis city and its surroundings, where we see the traces of polytheistic belief with Kef Castle and Urartian temple from the First Age and the traces of Christianity and Islam from the Middle Ages, contain many data belonging to such cultures. However, it is possible to say that Islamic structures are dominant in the region and give it an identity. Nonetheless, there are traces of Christian religious architecture in Bitlis and its surroundings, though few in number. These religious structures scattered throughout the province of Bitlis and some of its districts are dated to the vassal Armenian Kingdom and Principalities of Vaspurakan. Adilcevaz Ardzgue Sk'ants'elegorgivank Monastery is one of the major monuments in the region with its partly standing church and jamatun section. With an altitude of 2100 m, the complex structure, which was built in a remote area away from the city and civilization, completely displays features of a monastery with its units with different purposes in the rectangular courtyard surrounding the church. The church, which is dated to the eighth century based on the manuscripts composed in it since it has no inscription, was built according to a cross-in-square plan and it embodies the sense of art of the period with its stonemasonry and plastic decorations. The study primarily addresses the plan and architectural features of the historical building that is the subject of this article and then compares it with other examples of the same period to draw a conclusion.
Kaynakça
- AGOS. (2015). www.agos.com.tr. 16.07.2020 tarihinde: http://www.agos.com.tr/tr/yazi/13060/ adresinden alındı.
- Bilgin, O. (1995). Ferağ Kaydı. TDV İslam Ansiklopedisi, 12, 354-356. İstanbul.
- Çoruhlu, Y. (2019). Türk Sanatı'nın Ermeni Sanatı'na Etkileri. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Dergisi, 122(241), 313-350.
- Karaca, Y. (2004). Doğu Anadolu Bölgesi Hıristiyan Dini Mimarisinde Jamatun Yapıları-I (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
- Karaca, Y. (2011). Van-Gevaş Saint Thomas (Ganjak) Manastırı. VI. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu (s. 153-161). İstanbul: Erçiş Beldeiyesi Kültür Yayını.
- Karaca, Y. (2018). Van Gevaş Altınşac (Ganjak) Köyü Kiliseleri. Türk-İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 126-169.
- Karaca, Y., & Yıldız, E. (2018). Van Gölü Adır Adası'ndaki Lim Manastırı Plastik Süslemeleri. Asos Journal (Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi), 323-362.
- Kızgın, E. E. (2018). Van Yedikilese Manastırı (Varagavank) Saint Croix Kilisesi Haçkar Örnekleri. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi(40), 319-348.
- Koçak, Z., & Hasan, T. (2014). Adilcevaz Kazasının İlk Nüfus Sayımı (30 Rebiyülevvel 1252/15 Temmuz 1986). İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 3(4), 719.
- Sözen, M., & Tanyeli, U. (2010). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitapevi.
- Şen, M. (2009). Van Gölü Havzası Hıristiyan Dini Mimarisi'nde Taç Kapı Formları (Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi). Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
- Taş, T., & Özcan, F. (2015). MS 4.-7. Yüzyıllar Arasında Haç Motiflerinin Gelişimi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 247-275.
- Tekin, R., & vd. (2019). Ahlat Selçuklu Meydan Mezarlığı ve Mezar Taşları. Ankara: Uzun Dijital Baskı Merkezi.
- Thierry, J. M. (1972). Monosteres Armeniens du Vaspurakan-IV, Revue,IX. Paris.
- Thierry, J. M. (1989). Armenian Art. New York.
- Uluçam, A. (2002). Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı-II-Bitlis. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Yiğit, R. (2019). Yeni Arkeolojik Araştırmaşar ve Jeofizik İncelemeleri Işığında Adilcevaz Kef Kalesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bitlis: Bitlis Eren Üniversitesi / Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı.
- Yıldız, S. (2009). Bizans Tarihi, Kültürü, Sanat ve Anadolu'daki İzleri. Ankara: Detay Yayıncılık.
Bitlis’teki Hristiyan Dini Yapılara Bir Örnek (Adilcevaz Mucizeler “Ardzgue Sk’ants’elegorgivank” Manastırı)
Öz
İlk Çağ’da Kef Kalesi Urartu tapınağı ile çok tanrılı inancın, Ortaçağ’da ise Hristiyanlık ve İslamiyet’in izlerini gördüğümüz Bitlis kent ve çevresi bu kültürlere ait birçok veriyi bünyesinde bulundurmaktadır. Ancak bunlar içinde İslami yapıların bölgede ağırlıklı olduğunu ve bir kimlik kazandırdığını söylemek mümkündür. Bununla birlikte Bitlis ve çevresinde az sayıda Hristiyan dini mimarisinin izlerini de görebilmekteyiz. Bitlis ili ve bazı ilçelerine dağılmış bu dini yapılar vassal olan Vaspurakan Ermeni Krallığı ve Prenslikleri dönemine tarihlendirilmektedir. Bunlardan Adilcevaz Ardzgue Sk’ants’elegorgivank Manastırı kısmen ayakta kalan kilise ve jamatun bölümüyle yöredeki önemli eserlerden biridir. 2100 m. yükseklikte şehirden ve uygarlıktan uzakta, ulaşılması zor bir alanda inşa edilmiş olan kompleks yapı, kiliseyi çevreleyen dikdörtgen avlu içerisindeki farklı amaçlı birimleriyle tam olarak bir manastır özelliği gösterir. Kitabesi olmadığından burada üretilen el yazmalarına dayanılarak VIII. yüzyıla tarihlendirilen kilise, kapalı haç planında inşa edilmiş olup taş işçiliği ve plastik bezemeleriyle dönemin sanat anlayışını bünyesinde barındırmaktadır. Bu özellikleriyle makalenin konusunu oluşturan eserin çalışma doğrultusunda, öncelikle plan ve mimari özellikleri ele alınmış, daha sonra aynı döneme ait diğer örneklerle mukayese edilerek bir sonuca bağlanmaya çalışılmıştır.
Kaynakça
- AGOS. (2015). www.agos.com.tr. 16.07.2020 tarihinde: http://www.agos.com.tr/tr/yazi/13060/ adresinden alındı.
- Bilgin, O. (1995). Ferağ Kaydı. TDV İslam Ansiklopedisi, 12, 354-356. İstanbul.
- Çoruhlu, Y. (2019). Türk Sanatı'nın Ermeni Sanatı'na Etkileri. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Dergisi, 122(241), 313-350.
- Karaca, Y. (2004). Doğu Anadolu Bölgesi Hıristiyan Dini Mimarisinde Jamatun Yapıları-I (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
- Karaca, Y. (2011). Van-Gevaş Saint Thomas (Ganjak) Manastırı. VI. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu (s. 153-161). İstanbul: Erçiş Beldeiyesi Kültür Yayını.
- Karaca, Y. (2018). Van Gevaş Altınşac (Ganjak) Köyü Kiliseleri. Türk-İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 126-169.
- Karaca, Y., & Yıldız, E. (2018). Van Gölü Adır Adası'ndaki Lim Manastırı Plastik Süslemeleri. Asos Journal (Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi), 323-362.
- Kızgın, E. E. (2018). Van Yedikilese Manastırı (Varagavank) Saint Croix Kilisesi Haçkar Örnekleri. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi(40), 319-348.
- Koçak, Z., & Hasan, T. (2014). Adilcevaz Kazasının İlk Nüfus Sayımı (30 Rebiyülevvel 1252/15 Temmuz 1986). İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 3(4), 719.
- Sözen, M., & Tanyeli, U. (2010). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitapevi.
- Şen, M. (2009). Van Gölü Havzası Hıristiyan Dini Mimarisi'nde Taç Kapı Formları (Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi). Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
- Taş, T., & Özcan, F. (2015). MS 4.-7. Yüzyıllar Arasında Haç Motiflerinin Gelişimi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 247-275.
- Tekin, R., & vd. (2019). Ahlat Selçuklu Meydan Mezarlığı ve Mezar Taşları. Ankara: Uzun Dijital Baskı Merkezi.
- Thierry, J. M. (1972). Monosteres Armeniens du Vaspurakan-IV, Revue,IX. Paris.
- Thierry, J. M. (1989). Armenian Art. New York.
- Uluçam, A. (2002). Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı-II-Bitlis. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Yiğit, R. (2019). Yeni Arkeolojik Araştırmaşar ve Jeofizik İncelemeleri Işığında Adilcevaz Kef Kalesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bitlis: Bitlis Eren Üniversitesi / Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı.
- Yıldız, S. (2009). Bizans Tarihi, Kültürü, Sanat ve Anadolu'daki İzleri. Ankara: Detay Yayıncılık.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 |
Kaynak Göster