KUR’AN’DA SEMBOLİK EYLEMLER -DÜŞÜNMEYE DAİR KAVRAMLAR BAĞLAMINDA-

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 1, 0 - 0, 15.06.2016

Nejdet Karakaya

Öz

ÖZET

           

Duyu organlarıyla alınan sinirsel akımlar, sinir sisteminin farklı yerlerinde son bulur. Bu aşamadan sonra sinir sistemi duyumlar üzerinde zihinsel ve düşünsel bir takım işlem gerçekleştirmeye başlar.  Sinir sistemi, aldığı duyumları her şeyden önce zihinsel bir takım işlemlere tabi tutar. Düşünme olarak isimlendirilen bu zihinsel işlem, psikolojide sembolik eylemlerden biri olarak kabul edilir. Bu işlemlerin sonucunda, doğru, yanlış veya eksik bir takım algılar elde edilir. Bu işlemlerin doğruluğu ve sağlamlığı kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Çünkü kişiler, zihinsel eylemleri konusunda farklı derecelere sahiptir. Kimisi deha düzeyinde zihinsel işlemler gerçekleştirebilirken kimisi aptallık olarak nitelenebilecek seviyelerde zihinsel işlemler gerçekleştirirler. Bu zihinsel ve düşünsel süreçlerin neler olduğu ve nasıl bir sıralama takip ettiği, modern psikoloji ve felsefede sembolik eylemler başlığı altında incelenir. Kur’an ise düşünme sembolik eylemini, ta’akkul, tefekkür, tezekkür ve tedebbür kavramlarıyla anlatır. Kur’an, bunu yaparken bu düşünsel ve zihinsel eylemleri hassas bir şekilde ortaya koymuş ve aralarındaki farklara da dikkatleri çekmiştir. 

Kaynakça

• KUR’AN-I KERİM
• ABDURREZZAK es-SAN’ÂNÎ, el-Müsannaf, (Thk: Habiburrahman el-‘Azamî), el-Mektebetu’l-İslâmî, Beyrut, h. 1403.
• AHMED B. HANBEL, el-Müsned, (Thk: Ahmed Muhammed Şâkir), Dâru’l-Hadîs, Kahire, 1995.
• EBU HİLAL EL-ASKERÎ, el-Furûku’l-Luğaviyye, (Thk: Muhammed İbrahim Selim), Dâru’l-İlmi ve’s-Sekâfe, Kahire, tsz.
• AVANT, L. L. – H. Helson, Algı Kuramları, (Tcr: Yurdal Topsever), Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, 1990.
• AYTAÇ, Serpil, İnsanı Anlama Çabası, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2000.
• BAYMUR, Feriha, Genel Psikoloji, İnkılap Yayınları, İstanbul, 1994.
• el-BUHÂRÎ, Muhammed b. İsmâil, el-Câmi’u’l-Müsnedu’s-Sahîhu’l-Muhtasar min Umûri Resulillah (as) ve Sunenihi veEyyâmih, (Thk: Muhammed Zuheyr b. Nasır en-Nasır), Dâru’t-Tavki’n-Necât, byy, h. 1422.
• el-BEĞAVÎ, Ebu Muhammed el-Huseyn b. Mes’ûd, Me’âlimu’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Kur’an, (Thk: Muhammed Abdullah Münir – Osman Cum’a Demeyriyye – Süleyman Müslim el-Hareş), Dâru Tayyibe, byy, 1997.
• ____________________, Şerhu’s-Sunne, (Thk: Şuayb el-Arnavût), el-Mektebetu’l-İslâmî, Beyrut, 1983.
• el-BEYDÂVÎ, Abdullah b. Ömer, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Daru Sadr, Beyrut, 2001.
• el-BEYHAKÎ, Ahmed b. el-Huseyn Ebubekr, es-Sünenu’l-Kubrâ, (Thk: Muhammed Abdulkadir ‘Ata), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2003.
• ______________________, Beyhakî; Şu’abu’l-‘Îmân, (Thk: Abdulâlî Abdulhamîd Hâmid), Mektebetu’r-Rüşd, Bombai, 2003.
• el-KİRMÂNÎ, Burhanuddin, Ğerâibu’t-Tefsîr ve ‘Acâibu’t-Te’vîl, Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslamiyye, Beyrut, tsz.
• el-CEVHERÎ, Ebu Nasr İsmâil, es-Sihâh Tâcu’l-Luğa ve Sihahu’l-‘Arabiyye, (Thk: Ahmed Abdulğafur Attar), Daru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut, 1987.
• CEVİZCİ, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul, 2010.
• CÜCELOĞLU, Doğan, İnsan ve Davranışı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1999.
• _________________, İyi Düşün Doğru Karar Ver, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2001.
• _________________, Yeniden İnsana, Remzi Kitabevi, İstanbul, tsz..
• el-CURCÂNÎ, Abdulkâhir, Dercu’d-Durer fî Tefsîri’l-Âyi ve’s-Suver, (Thk: Velîd b. Ahmed b. Salih el-Huseyn), Mecelletu’l-Hikme, Britanya, 2008.
• _________________, et-Ta’rifât, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1983.
• EBU ALİ EL-KÂLÎ, el-Bâri’ fî’l-Luğa, (Thk: Hişâm et-Ta’ân), Mektebetu’n-Nehdeti Bağdad – Dâru’l-Hadarati’l-‘Arabiyye, Beyrut, 1975.
• EBU’L-BEKA’, Eyyub b. Mûsâ el-Hüseynî, el-Külliyyat Mu’cemu fî’l-Mustelehât ve’l-Furûku’l-Luğaviyye, (Thk: ‘Adnan Dervîş –Muhammed el-Mısrî), Müessesetu’r-Risâle, Beyrut, tsz.
• EBU DÂVUD et-TEYELÂSÎ (ö. 204), el-Müsned, (Thk: Muhammed b. Abdulmuhsin et-Turkî), Dâru Hicr, Mısır, 1999.
• EBU TALİB EL-MEKKÎ, el-Hidâye ilâ Bulûğu’n-Nihâye fî ‘İlmi Me’âni’l-Kur’ân ve Tefsîrihi ve Ahkamihi ve Cumel min Funûni ‘Ulumihi, (Thk: eş-Şahid el-Bûşîhî), Mecmûatu Buhûsi’l-Kitâbi ve’s-Sünne, bby, 2008.
• ERDEM, Hüsamettin, İlkçağ Felsefesi Tarihi, Sebat Ofset Matbaacılık, Konya, 1998.
• ERKURUŞ, Adnan, Psikoloji Terimleri Sözlüğü, Doruk Yay. Ankara, 145-146.
• el-EZHERÎ, Muhammed b. Ahmed, Tehzîbu’l-Luğa, (Thk: Muhammed ‘İvâd Mura’ib), Dâru İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, 2001.
• FAHREDDİN er-RÂZİ, Mefâtîhu’l-Ğayb, Dâru İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, h. 1420.
• el-FEYÛMÎ, Ahmed b. Muhammed b. Ali, el-Misbâhu’l-Munîr fî Ğarîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr, Mektebetu’l-‘İlmiyye, Beyrut, tsz.
• FÎRUZÂBÂDÎ, el-Kâmûsu’l-Muhît, (Thk: Mektebetu’t-Tahkîki’t-Turâs fi Müesseseti’r-Risâle), Müessesetu’r-Risâle, Beyrut, 2005.
• GERRİG, Richard J.- Philip G. Zimbardo, Psikolojiye Giriş Psikoloji ve Yaşam, (Çev: Gamze Sart), Nobel Yay. Ankara, 2014.
• GÖKBERK, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1985.
• GÜRÜN, Psikoloji Sözlüğü, İnkılap Yayınları, İstanbul, tsz.
• el-HALEBÎ, Ebu’l-‘Abbas Şihabuddîn es-Semîn, ed-Durru’l-Masûn fî ‘Ulûmi’l-Kitâb, (Thk: Ahmed Muhammed el-Harrât), Dâru’l-Kalem, Dımeşk, tsz.
• HALİL B. AHMED, el-Ferâhidî, Ebu Abdurrahman, Kitabu’l-‘Ayn, (Thk: Mehdî el-Mehzumî-İbrahîm es-Samiraî), byy, tsz.
• el-HUMEYDÎ Ebubekir, (ö. 219), el-Müsned, (Thk: Hasan Selîm Esed ed-Dârânî), Dâru’s-Saka, Dımeşk, 1996.
• el-HUMEYRÎ, Neşvân b. Saîd el-Yemenî, Şemsu’l-‘Ulûm ve Devâu Kelâmi’l-‘Arab mine’l-Kelûm, (Thk: Hüseyin b. Abdullah el-Ömerî – Mutahhir b. Ali el-İryânî – Yusuf Muhammed Abdullah), Dâru’l-Fikri’l-Mu’âsır, Beyrut, 1999.
• İBN ‘ATİYYE, Ebu Muhammed Abdulhakk, el-Muharreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Âzîz, (Thk: Abdusselam Abduşşafi Muhammed), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, h. 1422.
• İBN ARABÎ, el-Futuhâtu’l-Mekkiyye, II, 382-384.
• İBN DUREYD, Ebubekr Muhammed b. el-Hasan, Cemheretu’l-Luğa, (Thk: Remzî Munir Ba’lebekî), Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut, 1987.
• İBN EBİ HÂTİM, Ebu Muhammed, Tefsîru’l-Kurâni’l-Azîm li İbn Ebî Hatim, (Thk: Es’ed Muhammed Tayyib), Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz, Suudi Arabistan, h. 1419.
• İBN FÂRİS, Ahmed (ö. 395), Mekâyîsu’l-Luğa, (Thk: Abdusselam Muhammed Harun), Daru’l-Fikr, byy, 1979.
• ___________, Mutehayyiru’l-Elfâz, (Thk: Hilâl Nâcî), Matbaatu’l-Ma’arif, Bağdad, 1970.
• ____________, Mucmelu’l-Luğa, (Thk: Zuheyr Abdulmuhsin Sultan), Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1986.
• İBN HİBBAN, Muhammed (ö.354), el-İhsân fî Takrîbi Sahîhi İbn Hibbân, I/129, (Thk: Şuaybt el-Arnâvut), Müessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1988.
• İBNU’L-KAYYİM el-CEVZÎ, Tezkiretu’l-Erîb fî Tefsîri’l-Ğarîb, (Thk: Târık Fethî es-Seyyîd), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2004.
• ________________, Zâdu’l-Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr, (Thk: Abdurrezzak el-Mehdî), Dâru’l-Kutubi’l-‘Arabî, Beyrut, 1422.
• İBN MÂCE (ö. 273), es-Sünen, (Thk: Şuayb el-Arnavût ve başkaları), Dâru’r-Risâleti’l-‘Alemiyye, byy, 2009.
• İBN MANZÛR, Cemaluddîn, Lisânu’l-Arab, Dâru Sadir, Beyrut, 1414.
• İBNU’S-SEKÎT, el-Kenzu’l-Luğâvî fî’l-Leseni’l-‘Arabî, (Thk: Augst Hufner), Mektebetu’l-Metenebbî, Kahire, tsz.
• ________________, Kitâbu’l-Elfâz, (Thk: Fahrettin Kubave), Mektebetu Lubnan Naşirûn, 1998.
• İBN SEYYİDİH, el-Muhkem ve’l-Muhîtu’l-‘Azam, (Thk: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2000.
• el-ÎCÎ, Muhammed Abdurrahman (ö.905), Câmi’u’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2004.
• el-İSFEHANÎ, er-Râğıb Ebu’l-Kasım el-Hüseyn, el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân, Daru’l- Ma’rife, Beyrut, tsz.
• KURRÂ’U’N-NEML, el-Müntehâb min Ğarîbi’l-Kelâmi’l-‘Arab, (Thk: Muhammed b. Ahmed el-Ömerî), Câmi’atu Ummi’l-Kurâ, 1989.
• _________________, el-Münecced fi’l-Luğa, (Thk: Ahmed Muhtar Ömer – Dâhî Abdulbakî), ‘Âlemu’l-Kutub, Kahire, 1988.
• el-KURTUBÎ, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed Şemsuddin, el-Câmi’ li’Ahkâmi’l-Kur’ân, (Thk: Ahmed el-Berdûnî –İbrâhim Etfîş), Dâru’l-Kutubi’l-Misriyye, Kahire, 1964.
• KUTLUER, İlhan, “Düşünme”, TDV İslam Ansiklopedisi, X, 1994.
• el-KUŞEYRÎ, Abdulkerim, Letâifu’l-İşârat, (Thk: İbrâhim el-Besyûnî), el-Hey’etu’l-Misriyye el-‘Âmme li’l-Kitâb, Mısır, tsz.
• MALİK B. ENES (ö.179), el-Muvatta’, II/823, Dâru İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, 1985.
• el-MATURÎDÎ, Ebu Mansûr, Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne, (Thk: Mecdî Baslûm), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2005.
• el-MERÂĞÎ, Ahmed b. Mustafa, Tefsîru’l-Merâğî, IX, Şirketu Mektebe ve Matbaa Mustafa el-Bâb, byy, 1946.
• MÜSLİM B. el-HACCÂC (ö. 261), es-Sahîh, (Thk: Muhammed Fuâd Abulbâkî), Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, tsz.
• ODABAŞI, Yavuz – BARIŞ, Gülfidan, Tüketici Davranışı, Mediacat Kitapları, İstanbul, 2008.
• PLOTNİK, Rod, Psikolojiye Giriş, (Terc: Tamer Geniş), Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2007.
• es-SA’LEBÎ, Ebu İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrahim,el-Keşf ve’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân, (Thk: Ebu Muhammed ‘Âşûr), Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, 2002.
• es-SAHÂRÎ, Ebu’l-Munzir Seleme b. Muslim, el-İbâne fî’l-Luğati’l-‘Arabiyye, (Thk: Abdulkerim Halife – Nusret Abdurrahman – Salah Cirar ve bşk), Vizâretu’t-Turâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfe, Maskat, 1999.
• es-SEM’ÂNÎ, Ebu’l-Muzaffer, Tefsîru’s-Sem’ânî, (Thk: Yasir b. İbrahim – Ğanîm b. Abbas b. Ğanîm), Dâru’l-Vatan, Riyad, 1997.
• es-SEMERKANDÎ, Ebu’l-Leys, Bahru’l-‘Ulûm, byy, tsz.
• es-SERAKİSTÎ, Ebu Osman Saîd b. Muhammed el-Me’ârifî (ö. 400), Kitâbu’l-Ef’âl, IV, (Thk: Hüseyin Muhammed Şerif), Müessesetu Dari’ş-Şa’b, Kahire, 1975.
• SEYYİD KUTUB (ö. 1385), Fî Zilâli’l-Kur’ân, I, Dâru’ş-Şark, Kahire, h. 1412.
• et-TABERÂNÎ, Ebu’l-Kasım (ö. 360), el-Mu’cemu’l-Kebîr, (Thk: Hamdî b. Abdulmecîd es-Selefî), Mektebetu İbn Teymiyye, Kahire, tsz.
• __________________, el-Mu’cemu’l-Evsat, VI/6319, (Thk: Târık b. İvâzullah b. Muhammed – Abdulmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî), Dâru’l-Haremeyn, Kahire, 250.
• TABERÎ, İbn Cerîr (ö. 310), Cami’u’l-Beyân ‘an Te’vîli’l-Âyi’l-Kur’ân, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1994.
• et-TAHÂNEVÎ, Muhammed b. Ali b. el-Kâdî, Mevsû’atu Keşşafi’l-İstilahâti’l-Funûn ve’l-‘Ulûm, (Farsçadan Arapçaya Trc: Abdullah el-Hâlidî), (Thk: Ali Dahrûc), Mektebetu Lubnan Naşirûn, Beyrut, 1996.
• TİMUÇİN, Afşar, Felsefe Sözlüğü, Bulut Yayınları, İstanbul, 2004.
• TANALP, Ruknettin, Duyu Fizyoloisi, Ankara Üniversitesi Eczacılık Fak. Yayınları, Ankara, 1975.
• el-VÂHİDÎ, Ebu’l-Hasan Ali, et-Tefsîru’l-Besît, (Thk: Lucnetun ‘İlmiyye min Câmi’ati’l-İmam Muhammed b. Su’ûd), ‘İmâdetu’l-Bahsi’l-İlmî, byy, h. 1430.
• YAZIR, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Azim Dağıtım, İstanbul, 1992.
• ez-ZEBİDÎ, Muhammed b. Abdurrezzak, Tâcu’l-‘Arûs, (Mecmuetun mine’l-Muellifîn (Komisyon)), Dâru’l-Hidâye, byy, tsz.
• ez-ZECCÂC, Ebu İshak İbrahim es-Serî, Me’âni’l-Kur’ân ve İ’rabuh, (Thk: Abdulcelil Abduh Şelbî), ‘Âlemu’l-Kutub, Beyrut, 1988.
• ez-ZEMAHŞERÎ, Ebu’l-Kasım Carullah b. Ömer, el-Keşşâf ‘an Hakâiki’t-Tenzîl ve ‘Uyuni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vil, Daru İhyai’t-Turâsi’l-‘Arâbî, Beyrut, tsz.
• _______________, Esâsu’l-Belâğe, (Thk: Muhammed Basil Uyunussuûd), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1998.