İSLÂM KARŞITI MUHALEFETİN TEŞEKKÜLÜNDE SOSYAL STATÜ ETKİSİNİN MEKKÎ AYETLERE YANSIMASI

Yıl 2013, Cilt: 2 Sayı: 1, 1 - 24, 01.12.2013

Hekim Tay

Öz

Miladî VII. yüzyılın başlarında Hz. Muhammed’e risâlet vazifesi verilmesi ile birlikte İslâm ile tanışan Mekkeliler, Müslümanların Medine’ye hicreti ile sonuçlanan ve sonrasında Mekke fethine kadar devam eden sert bir muhalefet sergilediler. Mekke sakinleri sosyal statü olarak homojen bir toplum değildi. Bir tarafta soylu ailelerden oluşan servet sahibi ileri gelenler, diğer tarafta ise çoğunluğunun alt gelir grubunun oluşturduğu avam tabakası vardı. Bu noktada İslâm daveti ile birlikte ortaya çıkan ve “inkârcılar” olarak nitelenen İslâm karşıtı muhalefetin sosyal statüsü tespit edilmesi önem arz etmektedir. Mekke dönemi boyunca işkence, baskı ve bunların neticesinde gerçekleşen Habeşistan hicretlerinin akabinde Hz. Peygamber ve beraberindeki Müslümanların yurtlarını bırakarak Medine’ye yerleşmelerine neden olan süreç daha iyi anlaşılacaktır. Bunu tespit etmek için elimizdeki en güvenilir kaynak Kur’ân ayetleri ve bu ayetlerin arka planını anlatan ilk el eserlerde aktarılan rivayetlerdir.

Anahtar Kelimeler

Mekke, Sosyal Statü, İslâm Karşıtı Muhalefet, Mekkî Ayetler

Kaynakça

• ABDUH, Muhammed, Tevhid Risâlesi, Çev: Sabri Hizmetli , Fecr Yay., Ankara 1986.
• ABDULBÂKÎ, Muhammed Fuad, el-Mu’cemu’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l- Kerîm, Dârü‟l‟Hadîs, Kahire h.1364.
• ABDURRAHMAN B. EBÎ HÂTİM, el-Hanzalî, er-Râzî, Tefsîru’l-Kur’âni’l- Azîm, Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz, Mekke 1987.
• ALBAYRAK, Halis, Tefsir Usûlü, Şûle Yay., İstanbul 2011.
• ALİ, Salih Ahmed, Hicâz fî Sadri’l-İslâm, Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut 1990.
• AYAS, M. Rami, Kur’ân-ı Kerim’de Çalışma Kavramı, basılmamış doçentlik tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1979.
• ATEŞ, Ali Osman, İslâm’a Göre Cahiliye ve Ehl-i Kitap Örf ve Adetleri, Beyan Yay., İstanbul 1996.
• ATEŞ, Süleyman, Kur’ân-ı Kerim Meali.
• BELÂZURÎ, Ahmet b. Yahya, Ensâbu’l-Eşrâf, Tah., Muhammed Hamidullah, Dâru‟l-Meârif, Mısır trz.
• el-BEĞAVÎ, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‟ûd, Meâlimu’t-Tenzîl, DâruTaybe, Riyad h.1409. BEYDUN, İbrahim,
• el-Hicâzve’d-Devletü’l-İslâmiyye, Dâru‟n-Nahdati‟l
• Arabiyye, Beyrut 1995.
• BOZKURT, Nebi-KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri, “Mekke”, DİA, Ankara 2003.
• EL-BUTÎ, Said Ramazan,fikhu’s-Siyre, Çev:Ali Nar, Gonca Yay., İstanbul 1992.
• CEVÂDALİ, el-Mufassal fî Târihu’l-Arab Kable’l-İslâm, y.y., 1993.
• CHELHOD, Joseph, Hicret Öncesi Mekke‟de Kapitalizm”, Er, İzzet, Din Sosyolojisi Makaleleri, Akçağ Yay., Ankara 1998.
• ÇAĞATAY, Neşet, İslâm’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Mars T. ve S.A.S. Matbaası, Ankara 1957.
• ÇAĞRICI, Mustafa, “Asabiyet”,DİA, İstanbul 1991.
• ÇELİK, İbrahim, Kur’an’da Peygamberlere Karşıt Güçler, Kendi Yay., Bursa 2001.
• ÇELİKKOL, Yaşar, İslâm Öncesi Mekke, Ankara Okulu Yay., Ankara 2003.
• DAYF, Şevki, el-Asru’l-Câhili, Dâru‟l-Mearif, Kahire, trz.
• DERVEZE, İzzet, Kur’ân’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı, Çev. Mehmet Yolcu, Düşün Yay., İstanbul 2011.
• EBÛ HAYYÂN el-ENDÜLÛSÎ, Tefsîru Bahri’l-Muhît, Dâru‟l-Kutubi‟l-İlmiyye, Beyrut 1994.
• EMÎN, Ahmed, Duha’l-İslâm, Mektebetü‟l-Üsra, Kahire 2003.
• EYÜP SABRİ PAŞA, Mir’âtu Haremeyn, Tah. Abdülaziz Bayındır, İslâmi İlimler Araştırma Vakfı, İstanbul 1986.
• el-EZRÂKÎ, Ebu‟l-Velîd Muhammed b. Abdillah b. Ahmed, Ahbâru Mekke ve mâ Câe fî hâmine’l-Âsâr, Tah. Abdulmelik b. Abdillah b. Dehiş, Mektebetu‟l-Esedî, y.y., 2003.
• el-FÂKİHÎ, Ebu‟l-Abdillah Muhammed b. İshak, Ahbâru Mekke fî Kâdimi’d- Dehr ve Hadîsihi, Tah. Abdülmelik b. Abdillah b. Dehiş, Beyrut 1994.
• el-FÂSÎ, Muhammed b. Ahmed, el-İkdü’s-Semîn fî Târihi’l-Beledi’l-Emîn, Tah., Fuad Seyyid, Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut 1986.
• FAZLUR RAHMAN, Ana Konuları ile Kur’ân, Çev. Alpaslan Açıkgenç, Fecr Yay., Ankara 1987.
• _____, İslâmiyet ve İktisadî Adalet Meselesi, Çev. Yusuf Ziya Kavakçı, Atatürk Üniversitesi Yay., Erzurum 1976.
• GAZZALİ, Muhammed, Fikhu’s-Sîret,Dâru‟ş-Şurûk, Kahire 2000.
• İBN HABÎB, Ebû Cafer Muhammed, Kitâbu’l-Munammak fî Ahbâri Kureyş, Tah., Hurşîd Ahmed Farık, Âlemu‟l-Kutub, Beyrut 1985.
• İBN HALDÛN, Abdurrahmân b. Haldûn, Dîvânü’l-Mübtedâve’l-Haber fî Târihî’l-Arabve’l-Berber ve men Âserehum min Zevi’l-Sultâni’l-Ekber, Dârü‟l-Fikr, Beyrut 2000.
• _____, Mukaddime, Çev. Zakir Kadiri Ugan, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1968.
• İBN HAVKAL, Ebu‟l-Kâsım, Kitâbu Suretu’l-Arz, Leiden 1938.
• İBN HAZM, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed, Cemheretu Ensâbi’l-Arab, Tah. Abdü‟s-Selâm Muhammed b. Hârûn, Dâru‟l-Meârîf, Kahire trz.
• İBN HİBBÂN, Ebû Hâtim Muhammed, es-sîretu’n-Nebeviyye ve Ahbâru Hulefâ, Dâr ibn Haldûn, İskenderiye trz.
• İBN HİŞÂM, Ebû Muhammed Abdülmelik, Hz. Muhammed’in Hayatı: es- Sîretu’n-Nebeviyye, Çev. İzzet Hasan ve Neşet Çağatay, AÜİF Yay., Ankara trz.
• İBN İSHÂK, Muhammed b. İshâk b. Yesâr, es-Sîretü’n-Nebeviyye, Tah. Ahmed Ferîd el-Yezîdî, Dâru‟l-Kutubi‟l-İlmiyye, Beyrut 2004.
• İBN KESÎR, Ebu‟l Fidâ İsmail b. Ömer, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Müessesetu Kurtuba, Kahire 2000.
• _____, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Tah. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Dâr Hicr, Riyad 1997.
• İBN SA’D, Muhammed, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kübrâ, Tah., Alî Muhammed Ömer, Mektebetü‟l-Hânecî, Kahire 2001.
• İBNU’L-CEVZÎ, Ebu‟l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ali, Zâdu’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr, el-Mektebetu‟l-İslâmî, trz.
• İBNU’L-ESÎR, İzzuddîn Ebu‟l-Hasan Alî b. Muhammed, el-Kâmil fi’t-Târîh, Tah. Ebû‟l-Fidâ Abdullah el-Kâdî, Dâru‟l-Kutubi‟l-İlmiyye, Beyrut 1987.
• İBNU’L-KELBÎ, Ebu‟l-Münzir Hişâm b. Muhammed, Kitâbu’l-Asnâm, çev. Beyza Düşüngen, AÜİF Yay., Ankara trz.
• HALEFULLAH, Muhammed Ahmed, Hz. Muhammed ve Karşıt Güçler, Çev. İbrahim Aydın, Birleşik Yay., İstanbul 1992.
• HAMİDULLAH, Muhammed, İslam Peygamberi, Çev. Salih Tuğ, İrfan Yay., İstanbul 1993. _____,
• “el-Îlâf veya İslâm‟dan önce Mekke‟nin İktisadi-Diplomatik
• Münasebetleri”, çev. İsmail Cerrahoğlu, AÜİF Dergisi, c. 9, Ankara 1961.
• KILIÇ, Ünal, “Dini İçerikli Ekonomik bir Kavram: Hums”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 8/1, Sivas 2004.
• el-KURTUBÎ, EbûAbdillâh Muhammed b. Ahmed, el-Câmi’u li Ahkâmi’l- Kur’ân, Müessesetu‟r-Risâle, Beyrut 2006.
• LAMMENS, H., “Mekke”, İA, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1957.
• MARSHALL, Gordon, Sosyoloji Sözlüğü, Çev. Osman Akınhay, Derya Kömürcü, Bilim ve Sanat Yay., Ankara 1999.
• el-MÂVERDÎ, Ebu‟l-Hasan Ali b. Muhammed, en-Nüketuve’l-Uyûn, Dâru‟l- Kutubi‟l-İlmiyye, Beyrut trz.
• _____, A’lâmu’n-Nubuvve, Mektebetu Mültezeme, Kahire h.1330.
• MES’ÛDÎ, Ebu‟l-Hasen Ali b. Hüseyin, Murûcu’z-Zeheb, Çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul 2011.
• MEVDÛDİ, Ebu‟l-A‟lâ, Tefhîmu’l-Kur’ân, Çev. Heyet, İnsan Yay., İstanbul 1997.
• _____, Kur’ân’a Göre Dört Terim, Çev: İsmail Kaya, Osman Cilacı, Beyan Yay., İstanbul.
• en-NEDVÎ, Ebu‟l-Hasen Ali, Rahmet Peygamberi, Çev. Abdulkerim Özaydın, İz Yay., İstanbul 2005.
• _____, A’lâmu’n-Nubuvve, Mektebetu Mültezeme, Kahire h.1330.
• en-NESEFÎ, Ebu‟l-Berekât Abdullah b. Ahmed, Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t- Te’vîl, Beyrut 1998.
• RÂZÎ, Fahruddîn, Mefâtihu’l-Ğayb, Dâru‟l-Fikr, Beyrut 1981.
• es-SA’LEBÎ, Ebû İshâk Ahmed, el-Keşfu ve’l-Beyân, Dâru İhyau‟t-Turâsi‟l- Arabî, Beyrut 2002.
• es-SEMERKANDÎ, Ebu‟l-Leys Nasr b. Muhammed, Bahru’l-Ulûm, Dâru‟l- Kutubi‟l-İlmiyye, Beyrut 1993.
• es-SUYÛTÎ, Celâluddîn Abdurrahmân, ed-Durru’l-Mensûr fi’t-Tefsîri’l-Me’sûr, Tah. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Turkî, Dâru‟l-Hecer, Kahire 2003.
• _____, Lübâbu’n-Nukûl fî Esbâbi’n-Nüzûl, Müessetu‟l-Kutubi‟l-İmiyye, Beyrut 2002.
• et-TABERÎ, Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyân an Te’viliÂyi’l-Kur’ân, Tah. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Turkî, Dâru‟l-Hecer, Kahire 2001.
• _____, Târîhu’t-Taberî, Tah., Muhammed Ebu‟l-Fadl İbrâhîm, Dâru‟l-Me‟ârif, Kahire trz.
• ÖNKAL, Ahmet, Resulullâhın İslâm’a Davet Metodu, Esra Yay., Konya 1993.
• WATT, W. Montgomery, Hz. Muhammed Mekke’de, Çev. M. Rami Ayas ve Azmi Yüksel, AÜİF Yay., Ankara 1986.
• _____, Hz. Muhammed: Peygamber ve Devlet Kurucu, Çev. Hayrullah Örs, Remzi Kitabevi, Ankara 1963.
• el-VÂHİDÎ, Ebu‟l-Hasen Alî b. Ahmed, Esbâbu’n-Nüzûl, Tah. Usâm b. Abdu‟l- Muhsîn, Dâru‟l-İslâh, Dammam 1992.
• _____, el-Vesît fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd, Dâru‟l-kutubi‟l-İlmiyye, Beyrut 1994.
• YAZIR, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, Eser Neşriyat, İstanbul 1979.
• ZEYDAN, Corci, Târîhu’t-Temeddüni’l-İslâmî, Dâru‟l-Hilâl, Kahire 2001.