Tabip ve Filozof İbnü’n-Nefîs’in (ö. 687/1288) Hadis Usûlü Eserindeki Haber Teorisi

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 1019 - 1035, 21.12.2018

Elif Şenol

Öz

Bilgi elde etme araçlarından biri olan haber; kelâm, usûl-i fıkıh ve hadis usûlü gibi
muhtelif ilim dalları tarafından ele alınan bir konudur. Haberin mahiyeti, değeri ve
çeşitleri gibi birtakım alt başlıklar söz konusu ilimler tarafından ele alınmış, her
ilim kendi usûlü çerçevesinde konuya yaklaşmaya çalışmıştır. Kelâm âlimleri ve
usûl-ü fıkıhçılar eserlerinde haberi daha geniş çerçevede irdelerken, hadis âlimleri
habere daha yüzeysel yaklaşmışlardır. Bu yaklaşım metodolojik farklılıktan
kaynaklanmaktadır. Nitekim haberi ve haber çeşitlerinden biri olan mütevâtir
haberi Râmhürmüzî, Hâkim Nîsâbûrî ve İbnü’s-Salâh gibi usûl âlimlerinin müstakil
hadis usûlü eserlerinde ele almamaları bu farklılığın bir sonucudur. Ancak bu
durum haberin diğer hadis usûlü eserlerinde ele alınmadığı anlamına
gelmemektedir. el-Kifâye fi ilmi’r-rivâye adlı hadis usûlü eserinde mütevâtir-âhâd
ayrımını ilk defa yapan Hatîb el-Bağdâdî’den günümüze kadar muhtelif şekillerde
haber ve çeşitleri ele alınmıştır. Hatîb’ten sonra bu konuyu hadis usûlünde tespit
edildiği kadar ilk defa genişçe yer veren âlim, küçük kan dolaşımını keşfetmesiyle
meşhur tabip-filozof İbnü’n-Nefîs’tir. Bu çalışma, İbnü’n-Nefîs’in hadis usûlüne
dair tek müstakil eseri olan el-Muhtasar fî ilm-i usûlü’l-hadîsi’n-nebevî adlı
eserindeki haber ve çeşitleri, mütevâtir- haber-i vâhid gibi konuları hadis usûlü
açısından incelemeyi hedeflemektedir. 

Anahtar Kelimeler

İbnü’n-Nefîs, Haber, Mütevâir haber, Haber-i vâhid, Hadis usûlü

Kaynakça

• Ağırakça, A. (2004). İslam Tıp Tarihi. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri.
• Âmidî. (2003). el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Abdurrezzâk Afîfî. Riyad: Dâru's-Samiî.
• Apaydın, Y. (2006). Mütevâtir Haber. TDV İslam Ansiklopedisi (Cild 32, ss.208-211). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Bâkıllânî, E. B. (1987). Temhîdü’l-evâil fî telhîsi’d-delâil, thk. İmâdüddîn Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü’l Kutubi’s-Sekafiyye,.
• Bozkurt, M. (2007). Müslüman Kelâmında Haberin Bilgi Değeri. Ankara: AÜİFD.
• Buhârî. (2015). Sâhîhu'l-Buhâri. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle.
• Cürcânî, E.-H. A. (2003). Kitâbü’t-ta‘rifât. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• Dûserî, M. (2000). Umûmu'l-Belvâ. Riyad: Mektebetü'r-Rüşd.
• Ebû Bekir er-Râzî, E. A. (1996). el-Mahsûl fî ilmi usûli’l fıkh, thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Alvânî . Beyrut: Müesesetü’r-Risâle.
• el-Bâcî, E.-V. S.-T. (1986). İhkâmu’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl, thk. Abdülmecîd Türkî, . Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• el-Bağdâdî, H. (1435). el-Kifâye fî ilmi'r-rivâye, thk. Mahir Yasin el-Fahl. Riyad: Dâru İbn Cevzî.
• el-Bağdâdî, H. (1991). Şerfu ashâbi'l-hadîs thk. Muhammed Saîd Hatiboğlu. Ankara: DİB.
• el-İsfehânî, R. (2009). Müfredât fî Garîbi'l-Kur'ân, thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru'l-Kalem.
• el-Kefevî, E. B. (1998). Külliyât. Beyrut: Müessetü'r-Risâle.
• Ertürk, M. (1999). Haber-i Vâhid. TDV İslam Ansiklopedisi (Cild 14, ss. 349-352). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Fahreddîn er-Râzî, E. A. (1986). el-Mahsûl fî ilmi usûli’l fıkh thk. Taha Cabir Feyyaz el-Alvânî. Beyrut: Müesesetü’r-Risâle.
• Gazzâlî, E. H.-T. (ty.). el-Müstesfâ min ilmi’l-usûl, thk. Hamza b. Züheyr Hâfız,. Cidde: Şirketü Medineti’l-Münevvere li’t-Tıbaa ve’n-Neşr.
• Gül, M. (2018). Hanefi Usulünde Hadis Tenkiti.İstanbul: İFAV.
• Hansu, H. (2008). Mütevâtir Haber (Bilgi Değeri ve İslam Düşüncesindeki Yeri),. Van: Bilge Adamlar Yay.
• İbn Hacer, E.-F. Ş.-A. (2000). Nüzhetü'n-nazar fî tavdîhi Nuhbetü'l-fiker thk.Nurettin ıtr. Dımaşk: Matbatu's-Sabâh.
• İbn Hazm, (1983). el-İhkâm fî usûli'l-ahkâm, C.I. Beyrut: Dâru'l- Âfaki'l-Cedîde.
• İbn Manzûr, E.-F. C.-E. (1990). Lisânü’l Arab, IV. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Neccâr, E. B.-F. (tarih yok). Şerhu’l-kevkebi’l-münir, thk. Muhammed ez-Zuhaylî, Nezîh Hamâd, . Dımaşk : Dâru’l-Fikr, .
• İbn Salâh, E. A.-Ş. (1981). Ulûmu’l-hadis, thk. Nureddin Itr, e, . Beyrut : Mektebetü’l-İlmiyye.
• İbn Cemâa. (2012). Menhelü'r-revî fî muhtasari ulûmi'l-hadîsi'n-nevevî thk. Câsim es-Zâmil. Kuveyt: Şirketü Gırâs.
• İbn Fûrek. (2005). Makâlatu'ş-Şeyh Ebi'l-Hasen el-Eşarî, thk. Ahmed Abdurrahim Sayih. Kahire: Mektebetü's-Sekafeti'd-diniyye.
• İbnü'n-Nefîs. (2000). er-Risâletü'l-Kâmiliyye fî sîreti'n-Neveviyye, nşr. Abdülmunim Ömer Ahmed Hüredî. . Kahire: Vizaretü'l-Evkâf.
• İbnü'n-Nefîs, E.-H. A.-H.-K.-D. (Kahire). el-Muhtasar fî ilmi usûli’l-hadîs, thk. Yûsuf Zeydân. 1992: Dâru’l-Mısriyyeti’l-Lübnâniyye.
• Kadı Şühbe, E.-S. T.-E. (tarih yok). Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyye, thk. Hafız Abdülalîm Hân, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1987, II,.
• Kâtib, Ç. (2010). Süllemi’l-vüsûl ilâ tabâkâti’l-fuhûl, hk. Muhammed Abdülkâdir el-Arnavut, II,. İstanbul: Irrıca Yayınları.
• Koçkuzu, A. O. (2014). Rivayet İlimlerinde Haber-i Vâhidlerin İtikat ve Teşri Yönlerinden Değeri. İstanbul: Ensar Yayınları.
• Koçyiğit Talat. (1971). Nuhbetu’l-Fiker Şerhi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Nesefî, E.-M. M. (1990). et-Tebsiratü’l-edille fî usûli’d-dîn thk. Claudé Salame,. Dımaşk: el-Ma‘hedü ilmi’l-Frensî, .
• Nevevî, E. Z. (1985). et-Takrîb ve’t-teysîr, thk. Muhammed Osmân Huşt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l- Arabî.
• Nuaymî, E.-M. M. (1977). ed-Dâris fî târihi’l-medâris thk. Ca’fer el- Hasenî,. Kahire: Mektebetü’s- Sakafetü’d-Diniyye .
• Öğüt, S. (2003). İslam Hukuk Metodolojisinde Haber-i Vâhid ve Kabul Şartları,. İstanbul: Ocak Yayınları.
• Ömerî, Ş. A. (1423). Mesâlikü’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr. Ebuzabi: Mecmeu’s-Sekâfî,.
• Özcan, K. (2014). Buhârî ve Müslim'in Sahihlerinde Yer Alan "Hadislerle Amel" Konusu. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi II(40) ss.245-274.
• Pınar, F.(2015). Seyyid Kutub'un itikâdî görüşleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Van Yüzüncüyıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Safedî, E.-S. S. (2000). el-Vâfî bi’l-vefeyât thk. Ahmed el-Arnavût, Turkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turas.
• Suyûtî. (1999). el-Bahrü’llezi zehar fî şerhi elfiyyeti’l-eser, C.I. Medine: Mektebetü’l Gurabâi’l-Eser,.
• Suyûtî, E.-F. C.-H. (1967). Hüsnü’l-muhâdara thk. Muhammed Ebu’l Fazl İbrahim. Mısır : Dâru İhyâi’l Kutubi’l Arabiyye.
• Sübkî, E. N. (1964). Tabâkatü’ş-şâfiiyye, thk. Mahmûd Muhammed et-Tanahî, Abdülfettah Muhammed el-Hulv. CVII. Kahire: İsa el-Babi el-Halebi
• Şerif Rıza, E.-K. A.-H.-M.-Ş.-İ. (1986). Seyyid Abdüzzehra el-Hüseyni el-Hatib, Mavsuatü’s-sadık li’ttabaai ve’n-neşr, Tahran 1986.
• Şeşen, R. (1980). “İbnü’n-Nefîs ve kitâbuhu’l müsemmâ buğyetu’t-tâlibîn ve nüzhetü’l mütetabbibîn” ed. Muhammed İzzet Ömer. Rakka: el-Ebhâsu’l mü’temiri’s- seneviyyi’t –tâsi‘ li ta’rihi’l ulûmi inde’l Arab,.
• Şevkânî, M. b. (2000). İrşâdu'l-fuhûl ilâ tahkîki'l-hakki min ilmi'l- usûl thk. Sâmî b. Arabî el-Eserî, I. Riyad: Dâru'l-Fadîle.
• Tahânevî, M. A. (1996). Keşşâf ıstılâhıti’l-funûn . Beyrut : Mektebetü Lübnan, .
• Teftâzânî. (2012). Şerhu Akâidi'n-Nesefiyye. Karaçi: Mektebetü'l-Medine.
• Tirmizî. (2009). Câmiu'l-Tirmizî. Riyad: Dâru's-Selâm li'n-Neşr.
• Topaloğlu, B., & Çelebi, İ. (2003). Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İsam Yayınları.
• Zerkeşî, E. A.-T. (1988). el-Bahru'l muhît fî usûli'l-fıkh. Kuveyt: Vizâretü'l-Evkâf.