1914 Tarihli Bitlis İsyanının Osmanlı Arşiv Belgelerindeki Yansımaları-Cezalar, Mükâfatlar

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 432 - 492, 21.12.2018

Mehmet Demirtaş

Öz

1914 yılının ilk aylarında İttihat ve
Terakki yönetimine karşı Bitlis’te bir ayaklanma meydana gelmişti. Ayaklanmanın
liderleri, Hizan bölgesinin tanınmış dini şahsiyetleri olan Molla Selim, Seyyid
Ali ve Şeyh Şahabeddin idi. Bölgede, halktan ve ulemadan ciddi bir destek
görmeyen bu olay fazla uzun sürmeden bastırılmış ve failleri hakkında resmi
işlem yapılmıştır. Osmanlı arşiv belgelerinde isyanın gelişimi ve sonuçları ile
ilgili çeşitli kayıtlar yer almaktadır. Bu kayıtlardan anlaşıldığı kadarıyla
başta isyanın liderleri durumundakiler olmak üzere idam edilen çok sayıda kişi olduğu
gibi isyanla bağlantısı tespit edilen diğer şahıslar da çeşitli cezalara
çarptırılmıştır. Bunun yanında isyan esnasında devletin yanında yer alarak
hizmetleri görülenlerin de çeşitli şekillerde taltif edildikleri ve
ödüllendirildikleri görülmektedir. Bu makalede Başbakanlık Osmanlı Arşivinde
yer alan belgeler esas alınarak söz konusu isyan ceza-mükâfat boyutuyla ele
alınmaya ve isyanın belgelerdeki yansımaları incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bitlis Ayaklanması, Arşiv Belgeleri, Molla Selim, Ceza, Mükâfat

Kaynakça

• BOA. BEO. SYS-4302/322595.
• BOA. BEO SYS 4328/324576-2-1.
• BOA. BEO. MTV-4300/322459.
• BOA. BEO. SYS-4281/321065.
• BOA. BEO. SYS-4290/321738.
• BOA. BEO. SYS-4294/322017.
• BOA. BEO. SYS-4295/322103.
• BOA. BEO. SYS-4299/322374.
• BOA. BEO. SYS-4299/322378.
• BOA. BEO. SYS-4299/322380.
• BOA. BEO. SYS-4301/322534.
• BOA. BEO. SYS-4302/322595.
• BOA. BEO. SYS-4306/322885.
• BOA. BEO. SYS-4307/322978.
• BOA. BEO. SYS-4312/323346.
• BOA. BEO. SYS-4315/323602.
• BOA. BEO. SYS-4323/324157.
• BOA. BEO. SYS-4328/324576.
• BOA. DH. EUM. 2 Şb-2/46.
• BOA. DH. EUM. 2. Şb-1/28.
• BOA. DH. EUM. 2. Şb-2/31.
• BOA. DH. EUM. EMN-114/36.
• BOA. DH. EUM. EMN-114/61.
• BOA. DH. EUM. EMN-85/9.
• BOA. DH. EUM. EMN-88/7.
• BOA. DH. EUM. EMN-97/47.
• BOA. DH. EUM. MH-91/10.
• BOA. DH. İD-185/47.
• BOA. DH. KMS-21/55.
• BOA. DH. KMS-27/32.
• BOA. DH. MB. HPS-961/47.
• BOA. DH. ŞFR-21/44.
• BOA. DH. ŞFR-39/122.
• BOA. DH. ŞFR-39/180.
• BOA. DH. ŞFR-39/208.
• BOA. DH. ŞFR-39/7.
• BOA. DH. ŞFR-40/104.
• BOA. DH. ŞFR-40/179.
• BOA. DH. ŞFR-40/31-32.
• BOA. DH. ŞFR-40/40/18.
• BOA. DH. ŞFR-40/78.
• BOA. DH. ŞFR-41/46.
• BOA. DH. ŞFR-42/102.
• BOA. DH. ŞFR-42/194.
• BOA. DH. ŞFR-42/72.
• BOA. DH. ŞFR-43/130.
• BOA. DH. ŞFR-47/190.
• Abak, Tibet, “Rus Arşiv Belgelerinde Bitlis İsyanı (1914)”, Toplumsal Tarih Dergisi, Sayı 208, Nisan 2011.
• Aydoğan, Erdal, “Yeni Belgeler Işığında Bitlis Vukuatı”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 49, Erzurum 2013, s. 309-322.
• Celil, Celile, “1914 Bitlis Kürt Ayaklanması”, s. 2, 3, çev. Yaşar Abdülselamoğlu, www.bitlisname.com, 13.05.2015.
• Demirtaş, Mehmet, “Tanin, Peyam ve Sabah Gazeteleri Örneğinde 1914 Tarihli Bitlis Ayaklanmasının Dönemin Gazetelerindeki Yansımaları”, CBÜ (Celal Bayar Üniversitesi) Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 3, Eylül 2015, s. 179-198.
• Kurubaş, Erol, Kürt Sorununun Uluslararası Boyutu ve Türkiye-I, Sevr-Lozan Sürecinden 1950’lere, Nobel Yayınları İstanbul 2004.
• Reynolds, Michael A., “The Mullah Selim Uprising and Emperial Rusian Designs en Anatolia” Türk Dünyasına Bakışlar (Prof. Dr. Mehmet Saray’a Armağan), İstanbul 2003, s. 550, 551,
• Ünal, Fatih, “Rusların Kürt Aşiretlerini Osmanlı Devletine Karşı Kullanma Çabaları”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı 17, Bahar 2008, s. 133-152.