KUTLUGHANLILAR’DA KADIN BİR NÂİBE: KUTLUG TERKEN HATUN

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 3(Ek Sayı), 0 - 0, 31.12.2016

Cihan Gençtürk

Öz

Kutlug Terken Hatun; XIII. ve XIV. yüzyıllar arasında İran’ın Kirmân eyaletinde hüküm sürmüş, yerel bir hanedanlık olan Kutlughanlılar’ın dördüncü ve aynı zamanda ilk kadın hükümdarıdır. Kutlughanlılar en parlak dönemini bu kadın hükümdar döneminde yaşamıştır. Kutlug Terken Hatun saltanat dönemi buyunca üvey oğullarıyla giriştiği amansız mücadelelere rağmen İlhanlı hanlarıyla kurduğu akrabalık bağları neticesinde Kutlughanlı tahtını muhafaza etmeyi başarmıştı. Bu akrabalık bağlarının olumlu bir sonucu da onun döneminde Kirmân halkının çok rahat bir dönem geçirmesidir. Bu çalışmamızda Kutlug Terken’in 26 yıllık saltanat hayatı boyunca karşılaştığı güçlükler ve bu güçlüklere karşı gösterdiği direncin Kutlughanlılar üzerindeki etkisi ortaya konulacaktır.

            Anahtar Kelimeler: Kutlug Terken Hatun, Kutlughanlılar, Kirmân

Kaynakça

• Ahmed Ali Han VEZÎRÎ, Târîhî Kirmân, C. I, Neşr. Bâstânî-i Pârîzî ( Muhammed İbrahim), Tahran 1364 hş.
• Alaaddin Ata Melik CÜVEYNÎ, Tarih-i Cihan Güşa, (Çev. Mürsel Öztürk), TTK Basımevi, Ankara 2013.
• ÂŞTÎYÂNÎ, Abbâs İkbâl, Târîh-i Moğol, Tahran 1387 hş.
• BEZER, Gülay Öğün, “Terken”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XL, İstanbul 2011.
• DALKESEN, Nilgün, “İlhanlı Hanedanlığı’nda Siyaset ve Kadın” Ortaçağda Kadın, Editör, Altan Çetin, Lotus Yayınları, Ankara 2011.
• GENÇ, Reşat, “Terken” Türk Ansiklopedisi, C. XXXI, MEB, Ankara 1982, ss. 107-114.
• GÖMEÇ, Sadettin, “Terken Unvanı Hakkında”, AÜDTCFTD, 17, 2, Ankara 2010.
• Hâfız-i EBRÛ, Coğrafya-yı Hâfız-i Ebrû, Neşr. Sadık Seccâdî, C. III, Tahran 1375 hş.
• Hamdullâh Mustevfî-i KAZVÎNÎ, Târîh-i Güzîde, Neşr. Abdülhüseyin Nevâ’i, Tahran 1364 hş.
• HONDMÎR, Habîbü’l-siyer fî Ahbâri Efrâdi’l-beşer, C. III, Neşr. Muhammed Debîr Siyakî, Tahran 1370 hş.
• Kadı Ahmed Gaffârî-i KAZVÎNÎ, Târîh-i Cihan Âra, Kitâb Furûşî-i Hâfız, Tahran 1338 hş.
• Kâşgarlı MAHMUD, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, (Hazırlayanlar, Ahmet b. Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
• KAZVÎNÎ, Muhammed, Yâddâşthây-i Kazvînî, C. III, Neşr. Îreç Âfşâr, Tahran 1363 hş.
• KOHAN, Fâtma Gulâmrızâyî, “Terkân Hâtun u Behâdeddîn Bâhrazî der Kirmân” Ayne-i Mîrâs 46, Dovre-i Cedîd, Sal 5, Şomâre-i Evvel, Behar-Tâbistân 1388(1209), ss. 159-177.
• KONUKÇU, Enver, “Halacîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XV, İstanbul 1997.
• KRAMERS, J. K., “Kirmân”, İslam Ansiklopedisi, C. VI, MEB, İstanbul 1977.
• MERÇİL, Erdoğan, Fars Atabegleri Salgurlular, TTK Basımevi, Ankara 1991.
• MİNORSKİ, V., “Kutlug-Han”, İslam Ansiklopedisi, C. VI, MEB, İstanbul 1977.
• MÎRHOND, Ravzatu’s-safâ fî Sîretî’l-enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hûlefâ, Neşr. Abbâs Zeryâb, Tahran 1358 hş.
• Muhammed b. Ali b. Muhammed ŞEBANKÂREÎ, Mecmau’l Ensâb, Neşr. Mîr Hâşim Muhaddis, Tahran 1373 hş.
• Muîneddîn NATANZÎ, Müntehabü’t Tevârîh-i Muînî, Neşr. Pervîn Îstehrî, Tahran 1383 hş.
• ---------------, Târîh-i Mülûk-i Şebânkâre (Müntehabü’t Tevârîh-i Muînî “Anonim-i İskender”, Neşr. Joan Aubin, Tahran 1336 hş.
• Nâsıreddîn Münşî KİRMÂNÎ, Sımtü’l-ulâ li’l-Hazreti’l-‘ulyâ, der Târîh-i Karâhıtâiyân-i Kirmân, Neşr. Abbâs İkbâl Âştîyânî, Tahran 1328 hş.
• Reşîdüddîn FAZLULLÂH, Câmi’üt-Tevârîh ez Âgâz-i Peydâyiş-i Kebâyil-i Moğol ta Pâyân-i Dovrey-i Tîmûr Kâân C. I, Neşr. Behmen Kerîmî, Tahran 1338 hş.
• SPULER, Bertold, İran Moğolları, Çev. Cemal Köprülü, TTK Basımevi, Ankara 2011.
• Târîh-i Sistân Telîf der Hudûd-i 445-725,(Anonim), Neşr. Muhammed Tekî Behâr (Melik el-Şûera), Tahran 1381 hş.
• Târîh-i Şâhî Karâhitâiyân-i Kirmân (Anonim), Neşr. Bâstânî-i Pârîzî, Tahran 1379 hş.
• ÜÇOK, Bahriye, İslam Devletlerinde Kadın Hükümdarlar, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2011.
• ---------------“Kirman’da Müslüman Kutlug Devletinde İki Kadın Hükümdar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. IX, S. 81, Ankara 1961, ss. 81-98.
• Yahya b. Abdullatif KAZVİNÎ, Lubb et-Tevârih, İntişârât-i Bunyâd u Gûyâ, Tahran 1363 hş.
• ZÎYÂYÎ, Seyyid Abbâs, “Mîrâs-i Ferheng-i Karâhitâîyân-i Kirmân, Dânişgâh 750, Sâle-i Terkân Hâtûn”, Mecelle-i Mutâle’ât-ı İrâni, Sal 5, Şomâre 10, Pâyîz 1385 (1206), ss. 127-159.