Tezhip ve Tezhip’te Kullanılan Motif ve Teknikler

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 2, 592 - 604, 31.12.2019

Edip Yılmaz , Rumeysa Şimşek

Öz

Yüzyıllar
içerisinde İslam’ın ilk emrinin de bir gereği olarak kitaba ve yazı sanatına
verilen önem Türklerde nihai noktasına ulaşmıştır. Allah’ın ifade ve temsil
edilemezliğinin kâğıda dökülmüş hali olan hüsn-ü hattaki gelişime ortak olarak
onun tamamlayıcısı ve bütünlüğünün sağlayıcısı olan tezhip sanatı da aynı
ölçüde yenilikler göstermiştir. Kitap ve levha çalışmalarında birbirlerinden
bağımsız düşünülemeyen, yazının bütünleyici bir parçası olan tezhipten
bahsederken öncelikle hüsn-i hattan bahsetmek gereklidir. Bunun yanında
mimariden kitap sanatına kadar birçok alanda kullanılan tezhip sanatında
ağırlıklı olarak çiçek motifleri kullanılırken, değişik geometrik motiflerinin
de kullanıldığı müşahede edilmektedir. Ayrıca tezhip sanatının icrasında
değişik tekniklerin kullanıldığı bilinmektedir.

Biz bu çalışmamızda
kısaca tezhip sanatından bahsederken ağırlıklı olarak tezhip sanatında
kullanılan motif ve teknikleri irdeleyerek okuyucunun istifadesine sunmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Tezhip, müzehhip, hüsn-i hat

Kaynakça

• Akar, A. & Keskiner, C. (1978). Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif, Sanat ve Kültür Yayınları, İstanbul. Aksoy, Ş. (1977). Kitap Süslemelerinde Türk Barok-Rokoko Üslubu. Kültür Sanat, 6, 126-136.
• Arseven, C. E. (1952). Tezhip Maddesi. Sanat Ansiklopedisi. (Cilt. IV). İstanbul.
• Aslanapa, O. (1993). Türk Sanatı. Remzi Kitapevi, İstanbul.
• Aslanapa, O.(1970). Türk ve İslam Sanatı III. İnkılap Kitapevi, İstanbul.
• Aslanapa, O. (1977). Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı. MEB Yayınları, İstanbul.
• Birol, İ. A. (1997). Koltuk Tezhibi. TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul.
• Bulut, M. (2017). Geometrik Sistemin Çözümlenmesi. Sanat Tarihi Dergisi 26, 27-44.
• Dalağan, V. (2012). İslami Yıldız Geometrik Örüntülerin Biçim Grameri Yöntemleri ile Kurallı Üretimi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Derman, F. Ç. (2013). Osmanlı İstanbul’unda Bezeme Sanatı. Uluslararası Osmanlı İstanbul’u Sempozyumu-I, 497.
• Derman, F. Ç. & Birol, İ. A. (1992). Türk Tezyini Sanatlarında Motifler, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul.
• Derman, F. Ç. (2009). Tezhip Sanatında Kullanılan Terimler, Tabirler ve Malzeme, Hat ve Tezhip Sanatı. Ankara.
• Demiriz, Y. (1996). Ondokuzuncu Yüzyılda Osmanlı Başkentinde Kitap Süsleme Sanatı. 19. Yüzyıl İstanbul’unda Sanat Ortamı Habitat II’ye Hazırlık Sempozyumu. İstanbul, 116-117.
• Demironat, M. (1966). Türk Tezyini Sanatında Motifler. Akademi Mecmuası, 5.
• Doğru, H. (2011). 15.Yüzyıl Tezhip Sanatında Zencerek. Eyüp Sultan Sempozyumu VII. İstanbul, 335-337.
• Duran, G. (1997) Kara Memi. DİB İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul.
• Gül, Y. (2017). Sanayi-i Nefise Mektebinde Tezyinat Bölümünün Kurulması Hakkında Bazı Değerlendirmeler. Akademik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 40. 387.
• Işık, Z. (2007). Süleymaniye Kütüphanesi XVI. Yüzyıl Mushaflarında Bulut Motifi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Karataş, C. (2004). Türk Tezhip Sanatında Levha Tezyinatı. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Kazan, H. (2010). XVI. Asırda Sarayın Sanatı Himayesi. İsar Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Keskiner, C. (2000). Türk Süsleme Sanatında Stilize Çiçekler, TTK Basımevi, Ankara.
• Koç, T. (2015). İslam Estetiği, İSAM Yayınları, Ankara.
• Kurtişoğlu, G. A. (2014). Anadolu Selçuklu Dönemi Minberlerinde Geometrik Kurgu. III. Uluslararası Türk Sanatları, Tarihi ve Folkloru Kongresi/ Sanat Etkinlikleri. Doç. Dr. Osman Kunduracı-Ahmet Aytaç (Ed.). Delhi- Hindistan 217-222.
• Küpeli, G. (2005). II. Bayezid Dönemi Tezhip Sanatı. Bilim Sanat Vakfı, İstanbul.
• Mahir, B. (1988). Kanuni Döneminde Yaratılmış Yaygın Bezeme Üslubu: Saz Yolu. Türkiyemiz 54, 28-37.
• Mert, A. (2008). Süsleme Sanatlarında Hatai Motifi ve Tarihsel Gelişimi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Mülayim, S. (1982). Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sanat Yayınları, Ankara.
• Özer, M. E. (1985). Yazma Kitap Sanatları Sözlüğü. İstanbul.
• Şanes, M. H. (1995). Selçukulardan 20. y.y’a Kadar Tezhipte, Ciltte ve Mimaride Kullanılmış Zencerekler Üzerine Motiflerin Kökenlerine İlişkin Bir Araştırma. (Yayınlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Fakütesi, İstanbul.
• Sönmez, S.E. (2015). Mimar Sinan’ın Şehzade Süleymaniye ve Selimiye Camilerindeki Birim Hücrelerden Üreyen Geometrik Desenlerin Çözümlemeleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Şener, M. S. (1994). Mimari Tasarımda Düzlemsel Geometrik Örüntü Kullanımının İhtiyaç Programının Alansal Değeri ile İlişkisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Tanındı, Z. (1993). Başlangıcından Bugüne Türk Sanatı. Mehmet Önder (Haz.). İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• Tekin, B.B. (2008). Batılılaşma Süreci Osmanlı Tezhip Sanatı. (Yayınlanmamış Doktor Tezi), Erciyes Üniversitesi, Kayseri. Türeli, İ. (2006). Türk Sanatında Altı Köşeli Yıldız. (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1964). Osmanlı Tarihi. (Cilt.2). TTK, Ankara.
• Ünver, S. (1951). Müzehhip Karamemi, İÜ Yayınları, İstanbul.
• Yağmurlu, H. (1973). Tezhip San’atı Hakkında Genel Açıklamalar ve Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde İmzalı Eserleri Bulunan Tezhip Ustaları. Türk Etnografya Dergisi 8. İstanbul, 79-117.
• Yavuz, Ş. (2008). Süsleme Sanatlarında Rumi Motifi ve Tarihsel Gelişimi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Yücel, E. (2000). İslam Öncesi Türk Sanatı. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.