Osmanlı Modernleşmesi ve Basın: Din ile Geleneğe Etkisi

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 1, 80 - 88, 22.06.2020

Ali Rıza Savaş

Öz

Modernleşme, Batı toplumları tarafından 16. Yüzyıldan itibaren sanat, felsefe, bilim ve siyaset yordamıyla oluşturulmaya başlayan; devlet, toplumsal yapı ve yaşam içerikli yeni kültürel kodlar veya geçmişten veya gelenekten bir kopuş olarak söylenebilir. Modern kelimesi etimolojik olarak değerlendirildiğinde günümüzde var olmak şeklinde ifade edilebilir. Osmanlı modernleşmesi olarak ifade edilen süreç, devlet eliyle 18. yüzyıldan itibaren başlatılan yenileşme hareketlerini de kapsayan üç yüzyıllık bir geçmişi kapsamaktadır. Avrupa ile Asya arasında halkının neredeyse tamamına yakını Müslüman olan bir toplumun bu süreçleri batı dışı toplumların modernleşme süreçleriyle bire bir örtüşmektedir. Tanzimat Döneminde başlayan modernleşme sürecini yürüten bürokratik elitler, salt bilim ve teknoloji alınarak 5-10 yıl içerisinde Avrupa medeniyetine yetişebileceğimiz ve eski gücümüzü tekrar elde edebileceğimizi düşünmektedirler. Osmanlı’da modernleşme, sadece bürokratların istemiş olduğu bir serüven olmaktan ziyade dış güçlerin baskılarına ve yönlendirmelerine son vermek şeklinde bir sonuç istenmiştir. Tanzimat ile başlayan Osmanlı Modernleşmesi sürecinde basının din ve gelenek üzerine etkisi söz konusu olmuştur. Türk modernleşmesi noktasında yaklaşık 300 yıllık süreç incelendiği vakit toplumsal manada değişimin yaşandığı durakların var olduğu ve Osmanlı aydınlarının kaleme almış oldukları gazete ve dergi gibi basım faaliyetlerinin bu modernleşmenin oluşması açısından bir vasıta olduğu görülmüştür. Medyada çıkan yazılar modernizm ile ilgili tartışmaları canlı tutarak toplumun sosyal dinamiklerinin değişmesine yol açmıştır. Günümüzde bile söz konusu bu tartışmaların belli bir kısmı hala etkisini devam ettirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Basın, Gelenek

Kaynakça

• Acar, Kezban. (2008). “Osmanlı Rus Modernleşmesine dair bazı görüşler. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. Yıl: 4. Sayı: 16-17. Bahar-Yaz. s.59-86. Ahmad, Feroz. (2014). Modern Türkiye’nin Oluşumu. Çev. Yavuz Alogan. Kaynak Yayınları Akarlı, Engin Deniz. (2008). Bir İmparatorluğun Arapsaçı Sonu: Osmanlının Batı ile Karşılaşmaları ve Batılılaşma Meseleleri Genel Bakış. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. Yıl: 4. Sayı: 16-17. Bahar-Yaz. s.9-31. Akpolat, Yıldız. (2008) Başka Bir Modernleşme Ya da Türkiye’de Modernleşmenin Sosyolojisi Üzerine Bir Tartışma. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. Yıl: 5. Sayı: 18. Güz. s.109-124. Aydın, Rıfat. (2018). “Türk Modernleşmesinde Bir Görünüm ve Değişim Temsili Olarak Kıyafet.” Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi. 3:6 48-70. (erişim 16.03.2019). Benek, Kazım M. (2016). “Osmanlı’da Basının Doğuşu ve II. Meşrutiyete Kadarki Gelişimi.” Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 6-7. 27-39. (erişim 21.03.2019) Berkes, Niyazi. (1988). Türkiye’de Çağdaşlaşma. Doğu-Batı Yayınları, İstanbul. Çaylak, Adem, Çelik, Adem. (2008). Cumhuriyet Modernleş (tir) meşinde Tarih, Din ve Etnisite Algısı. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. Yıl: 5. Sayı: 18. Güz. s.71-108 Çınar, Yusuf. (2010). “Bir Eleştiri Örneği: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme.” Akademik Bakış Dergisi. 19 1-7. (erişim 17.03.2019) Davulcu, F., Kıpçak, H. (2016). “Başlangıcından Harf Devrimi’ne Kadar Türkiye’de Basım ve Yayının Kısa Bir Tarihçesi”, Türk Kütüphaneciliği, 30 (2), 251-260. Demir, Kenan. (2014). Osmanlı'da Basının Doğuşu ve Gazeteler, Iğdır Üniversitesi / Iğdır University Sosyal Bilimler Dergisi / Journal of Social Sciences Sayı / No. 5, s: 57-88 Demir, Şerif. (2015).İktidar-Basın İlişkilerinin Osmanlı Devleti'nde Görünümü, The Journal of Academic Social Science StudiesInternational Journal of Social Science Doi,number:http://dx.doi.org/10.9761/Jasss2747 Number: 33, p. 367-377. Situation Of The Government-Press Relations In The Ottoman Empire (1831-1918) Doğaner, Yasemin. (2012). Hürriyet ve Modernleşme Enstrümanı Olarak Osmanlı’da Basın. Edebiyat Fakültesi Dergisi/Journal of Faculty of Letters Cilt/Volume 29 Sayı/Number 1, s.108-121 Giddens, Anthony. (2004). Modernliğin Sonuçları. Çev. Ersin Kuşdil. Ayrıntı Yayınları. İstanbul. Gündüz, Mustafa. (2008). Osmanlı Modernleşmesinin Temel Dinamiği Eğitim ve Paradoksal Sonuçlar. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. Yıl: 4. Sayı: 16-17. Bahar-Yaz. s.165-187. İbrahimov, Osman. (2016). “Osmanlı Devleti’nde İlk Basım Yayın Faaliyetleri ve Tuna Gazetesi.” Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 5, 82-94. (erişim 18.03.2019). İnuğur, M. (2002). Basın ve Yayın Tarihi. İstanbul. Der Yayınları. Kabacalı, Alpay. (2000). Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye’de Matbaa. Basın ve Yayın. İstanbul. Literatür Yayınlar. Karpat, Kemal H. (2019). Osmanlı Modernleşmesi. çev. Ceren Elitez. Timaş Yayınları. Ankara. Koloğlu, Orhan. (2006). Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi. İstanbul, Pozitif Yayınlar. Korkmaz, Ali ve Bilici, İbrahim E. (2011). “Şerif Mardin’in Sosyal Değişim ve Kültürel Tartışmalarında Modernleşme, İletişim ve Dil Bağlantısı.” Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 31 (2011/2), 31-51. (erişim 19.03.20019). Köker, Levent. (1995). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi. İletişim Yayınları. İstanbul. Kuran, Ercüment. (1991). “II. Mahmut ve Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın Gerçekleştirdikleri Reformların Karşılıklı Tesirleri”. Edebiyat Fakültesi Basımevi. İzmir. Mardin, Şerif. (1998). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İletişim Yayınları. İstanbul. Mardin, Şerif. (2015). Türk Modernleşmesi. İletişim Yayınları. İstanbul. Meriç, Cemil. (1995). Bu Ülke, İletişim Yayınlan. 10. Baskı. İstanbul. Nalcıoğlu, Belkıs Ulusoy. (2009). Tanzimat Dönemi Türk Gazeteciliği Ve Türk Basınının İlkleri. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi. Gazetecilik Bölümü. İstanbul/Türkiye Türkbilig. 2009/18: 34- 63. Ortaylı, İlber. (1983). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. Hill Yayınevi. İstanbul. Özcan, Abdülkadir. (1995). “İkinci Mahmut ve Reformları Hakkında Bazı Gözlemler”. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi. İzmir. s.13-39. Özer, İlbeyi. (2005). Avrupa Yolunda Batılaşma ya da Modernleşme. Truva Yayınları. İstanbul. Safa, Peyami. (2019). Türk İnkılabına Bakışlar. Ötüken Neşriyat. 13. Basım. İstanbul. Solmaz, Bünyamin. (2011). Modernlik ve Modernleşme Kuramlarına Yöneltilen Eleştiriler Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 32. s. 35-58. Söğütlü, İlyas. (2008). Osmanlıdan Cumhuriyete Türkiye’de Modernleşme: Kırılmalar ve Süreklilikler. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. Yıl: 5. Sayı: 18. Güz. s.33-54. Topuz, Hıfzı, (2003). II. Mahmut’tan Holdinglere. Türk Basın Tarihi. Remzi Kitapevi. Tunaya, Tarık Zafer. (1996). Türkiye’nin Siyasi Hayatında Modernleşme Hareketleri. Arba Yayınları. İstanbul. Ülken, Hilmi Ziya. (1992). Türkiye Çağdaş Düşünce Tarihi. Ülken Yayınları. 3. Baskı. İstanbul. Zürcher, Erık Jan. (2015). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İletişim Yayınları