Fevzi Paşa’nın (Çakmak) I. Ordu Müfettişliği

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 1, 67 - 79, 22.06.2020

Mustafa Bostancı Veli İlker Dağsever

Öz

Osmanlı orduları Mondros Mütarekesi gereği terhis edilince, ordu yeni bir düzenlemeye tabi tutulmuş ve memlekette asayişin sağlanmasına yönelik olarak müfettişlik teşkilatı kurulmuştur. Bu teşkilatın kurulmasıyla, Osmanlı Ordusu bir bakıma savunma teşkilatına dönmüştür.
Ordu müfettişi olarak atanan kişiler padişahın ve hükümetin güvenini kazanmış vatanperver kişilerdi. Bu müfettişliklerden birisi de bu dönemle ilgili yapılan çalışmalarda göz ardı edilen Fevzi Paşa’nın riyasetindeki Birinci Ordu Müfettişliğidir (diğeri de II. Ordu Müfettişliğidir). Hâlbuki Fevzi Paşa da aynı dönemde Mustafa Kemal Paşa ile benzer bir vazifede bulunmuş ve Mütareke sonrası oldukça kritik bir vazife ifa etmiştir. Üstelik Mustafa Kemal Paşa’nın yaptığı işin tarihi süreçteki yerinin ve öneminin kavranması bakımından da Birinci Ordu Müfettişliği, incelemeye değer bir konudur.
Merkezi İstanbul olan I. Ordu Müfettişliği, 1. , 14. ve 25. Kolordulardan oluşmaktadır. Müfettişliğin sorumluluk alanında bütün Rumeli ile Anadolu’dan Üsküdar, İzmit ve Bolu Livaları, Hüdavendigar (Bursa) vilayetiyle Balıkesir ve Çanakkale Mutasarrıflığı ve geçici olarak İzmir-Afyonkarahisarı çizgisinin kuzeyinden itibaren İzmir Vilayeti yer almaktadır. Bu bölge, bütün İtilaf Devletlerinin tesir bölgesinde bulunması bakımından oldukça önemliydi.
Fevzi Paşa, Genelkurmay Başkanlığı vazifesinden sonra müfettişlik vazifesini bir bakıma tenzil-i rütbe olarak gördüğünden vazifeye başlamak hususunda isteksiz davranmış, ancak Padişah İradesi çıkması üzerine işe başlamak zorunda kalmıştır. Müfettişlik vazifesini kerhen kabul etmesine rağmen, sorumluluk sahasında vazifesini yerine getirmek hususunda elinden gelen gayreti göstermiştir.
Osmanlı Devleti için I. Dünya Savaşı’nı bitiren ve Türk topraklarının işgal edilmesi sürecini başlatan Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasının 100. yıl dönümünü geride bırakmış bulunuyoruz. Bu bağlamda, Mütareke döneminde Fevzi Paşa’nın riyasetindeki Birinci Ordu Müfettişliğinin rolü, özellikle arşiv belgelerine göre aydınlatılmaya ve değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Ordu Teşkilatı, , I. Ordu Müfettişliği, , Fevzi Paşa, , Mustafa Kemal Paşa, , Mondros Mütarekesi, , Milli Mücadele

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Gn. Kurmay ATASE Arşivi, (İSH) İstiklal Harbi Koleksiyonu K: 103, G: 13. K: 103, G: 13AA. K: 103, G: 13AB. K: 103, G: 13AD. K: 103, G: 13AE. K: 114, G: 113. K: 114, G: 113aa. K: 114, G:108. K: 137, G: 7. K: 14, G: 66. K: 14, G: 102AB; İSH, K: 21, G: 26. K: 14, G: 102AB; İSH, K: 21, G: 26. K: 14, G: 102AF. K: 14, G: 144; K: 24, G: 114. K: 14, G:144; K: 24, G: 114. K: 174, G: 171. K: 176, G:2. K: 194, G: 55. K: 195, G: 215. K: 195, G: 221. K: 195, G: 221A. K: 207, G: 35. K: 212, G: 115. K: 214, G: 87AA. K: 225, G: 123. K: 24, G: 110ac. K: 24, G: 110ad. K: 24, G: 110ae. K: 24, G: 110af. K: 24, G: 110ag. K: 24, G: 110ah. K: 24, G: 110ai. K: 248, G: 137. K: 248, G: 137aa. K: 248, G: 137ab. K: 27, G: 138. K: 288, G: 18. K: 29, G: 55. K: 29, G:55. K: 30, G: 72. K: 325, G: 35. K: 358, G: 29. K: 358, G:36. K: 362, G: 160. K: 38, G: 106. K: 38, G: 106AA. K: 38, G: 106AB. K: 38, G: 106AC. K: 38, G: 106AD. K: 38, G: 106AE. K: 40, G: 93. K: 40, G: 93AA. K: 40, G: 93AB. K: 40, G: 93AC. K: 40, G: 93AD. K: 41, G: 109. K: 41, G: 109AA. K: 41, G: 109AB. K: 423, G:156. K: 423, G:55. K: 438, G: 174. K: 51, G: 125. K: 51, G: 125. K: 51, G: 125AA. K: 51, G: 125AB. K: 57, G: 88. K: 57, G: 88AA. K: 62, G: 83. K: 62, G: 83AA. K: 63, G: 19. K:14, G: 102; 102A, 102AD, 102AE. K:14, G: 102AF. K:14, G:74. Diğer Kaynaklar Atatürk, Kemal (1970), Nutuk, C. I, 1919-1920, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, Onuncu Basılış, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. Bostancı, Mustafa (2016), “Mütareke Döneminde II. Ordu (Yıldırım) Kıtaat-ı Müfettişliği”, Gazi Akademik Bakış, C. 9, S. 18, s. 93-119. Durmuş, Gökay (2017), “İzmir’in İşgalini Protesto Amacıyla İstanbul’da Düzenlenen Mitinglerin Türk Romanındaki Yankıları”, SUTAD, Bahar (41), s. 159-177. Hatemi, Nilüfer (2002), Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükleri, C. II, YKY, İstanbul. Jaeschke, Gotthard (1971), Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, Türkçeye Çev: Cemal Köprülü, TTK Basımevi, Ankara. Keleşyılmaz, Vahdet (2015), “Belgelerle Mustafa Kemal Paşa’nın Ordu Müfettişliği”, Sakarya Zaferi ve Haymana III, AÜ. TİTE, Yayın No: 51, Ankara, s. 13-23. Koca, Salim- Yalçın, Semih (1994), “Mustafa Kemal Paşa’nın Dokuzuncu Ordu Müfettişliğine Tayininde Osmanlı Genelkurmayının Rolü”, AAM. Dergisi, C. X, S. 29, s. 401-416. Köse, İsmail (2014), “General Moseley’in Amerikan Mandası ve Anadolu’da Kurulması Planlanan Ermeni Devleti ile İlgili Raporu”, Tarih Dergisi, S. 59 (2014/1), İstanbul, s. 189-216. Özçel, Muammer (2011), Milli Mücadele’de Amerikan Mandası Meselesi ve General Harbord Heyeti, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri. Semerci, Ahmet (2011), “Mustafa Kemal Paşa’nın 9. Ordu Kıtaat-ı Müfettişliğine Tayini”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, C. 97, S. 190, s. 95-106. Tevetoğlu, Fethi (1987), “Mustafa Kemal Paşa – General Harbord Görüşmesi Tanık ve Tercümanı: Prof. Dr. Hulusi Y. Hüseyin (Pektaş)”, AAM. Dergisi, C. IV, S. 10, s. 197-207. Tunçkol, Mehmet, “Ahmet Mithat Altıok (1884- 1962)”, Tarih-kültür-doğa-Bolu, mudurnululardernegi.com, s. 99-106. Türkmen, Zekeriya (2002), “19 Mayıs 1919: Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a Çıkışı”, Türkler, Ankara, C. 15, s. 905-927. Türkmen, Zekeriya (2001), Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920), TTK, Ankara.