Kavâid-i Külliye of Mecelle as a Customary Law and the General Principles of Law

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 2, 177 - 199, 30.12.2023

Emir Efe Egemen

https://doi.org/10.47130/bitlissos.1240184

Öz

Ottoman law developed in two axes: customary law and şer’î law. The source of şer’î law is based on the Qur’an, sunnah, ijma and qiyas. Customary law, on the other hand, takes its source from the will of the sultan. In the historical process, developments in the field of customary law have taken place in a way that does not contradict the şer’î law. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye”, known as “Mecelle” in short, was produced by a commission under the chairmanship of Ahmet Cevdet Pasha between 1868 and 1876, in line with the modernization efforts in the field of law. Mecelle is a significant and special work in the context of Ottoman law practices. On October 4, 1926, with the entry into force of the Turkish Civil Code, Mecelle was abolished on the same day. The ninety-nine principles in the Mecelle, which was created in the Ottoman State with the aim of modernization and keeping up with the times and following an issue-oriented system, have very important expressions when considered within the framework of the general principles of law. In terms of the issues it contains, it is possible to say that this work is a touchstone in our legal history.

Anahtar Kelimeler

Customary Law, Şer’î Law, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, General Principles of Law

Bir Örfî Hukuk Düzenlemesi Olarak Mecelle’nin Kavâid-i Külliyesi ve Hukukun Genel İlkeleri

Öz

Osmanlı hukuku, örfî hukuk ve şer’î hukuk olarak, iki eksende gelişmiştir. Şer’î hukukun kaynağı, Kur’an, sünnet, icma ve kıyasa dayanmaktadır. Örfî hukuk ise kaynağını padişahın iradesinden almaktadır. Tarihsel süreç içerisinde, örfî hukuk alanındaki gelişmeler, şer’î hukuka aykırı olmayacak şekilde gerçekleşmiştir. Kısaca “Mecelle” olarak bilinen, “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye”, hukuk alanındaki modernleşme çabaları ekseninde, 1868-1876 yılları arasında, Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından üretilmiştir. Mecelle, Osmanlı hukuku uygulamaları bağlamındaki önemli ve özel bir eser niteliğindedir. 4 Ekim 1926 tarihinde, Türk Medeni Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle birlikte, aynı gün Mecelle yürürlükten kaldırılmıştır. Osmanlı Devleti’nde hukuk alanında modernleşme ve zamana ayak uydurabilme amacı güdülerek ve meseleci bir sistem takip edilerek oluşturulan Mecelle’de yer alan doksan dokuz ilke, hukukun genel prensipleri çerçevesinde düşünüldüğünde, çok önemli ifadelere sahiptir. İçerdiği hususlar anlamında, bu eserin, hukuk tarihimiz anlamında bir mihenk taşı niteliğinde olduğunu söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Örfî Hukuk, Şer’î Hukuk, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, Kavâid-i Külliye, Hukukun Genel İlkeleri.

Kaynakça

• Akgündüz, A. (1990). Osmanlı kanunnâmeleri ve hukukî tahlilleri-1. kitap: osmanlı hukukuna giriş ve fatih devri kanunnâmeleri. FEY Vakfı Yayınları.
• Akgündüz, A. (1999). Osmanlı Hukuku’nda şer’î hukuk-örfî hukuk ikilemi ve yasama organının yetkileri. İslâmî Araştırmalar Dergisi, 12(2), 117-121.
• Akipek, J. G., Akıntürk, T. & Ateş D. (2015). Türk Medenî Hukuku (Başlangıç Hükümleri-Kişiler Hukuku) (Birinci Cilt). Beta Yayınları.
• Akyılmaz, S. G. (2021). İki önemli kodifikasyon örneği: Mecelle ve 1734 tarihli İsveç (Medeni) Kanunu, benzerlikler-farklılıklar. F. Soyubelli (Editör), Türkiye Adalet Akademisi Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri (ss. 85-127). Star Matbaacılık.
• Ali Haydar Efendi (2012). Dürerü’l hükkâm şerhu mecelleti’l-ahkâm (Mecelle şerhi) (R. Gündoğdu & O. Erdem, Çev.). Gül Neşriyat-Osmanlı Yayınevi.
• Ali Himmet Berkî (1982). Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye). Hikmet Yayınları.
• Atıf Bey. (2017). Mecelle’nin küllî kâideleri. Haz. Abdullah Demir. SD Yayınevi.
• Avcı, M. (2013). Türk hukuk tarihi dersleri. Mimoza Yayınları.
• Aydın, M. Â. (1981). Osmanlılarda aile hukuku alanındaki gelişmeler ve Hukuk-i Aile Kararnamesi, XIX ve XX. Asır. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi.
• Aydın, M. Â. (2004). Kanunnameler ve Osmanlı Hukuku'nun işleyişindeki yeri. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, (24), 37-46.
• Aydın, M. Â. (2009). Türk hukuk tarihi. Beta Basım Yayım.
• Aydın, M. Â. (2017). Osmanlı Devleti’nde hukuk ve adalet. Klasik Yayınları.
• Bakkal, A. & Sula Z. (2019). Mecelle’deki küllî kâidelerin genel kural tipi diğer kavramlarla ilişkisi ve bunların delil oluş keyfiyeti. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (43), 92-110.
• Belgesay, M. R. (1946). Mecellenin küllî kâideleri ve yeni hukuk. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 12(2-3), 561-608.
• Bilge, N. (2016). Hukuk başlangıcı hukukun temel kavram ve kurumları. Turhan Kitabevi.
• Ceylan, M. (2021). Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin hazırlanışı, uygulanması ve kapsamı. Adalet Dergisi, (66), 701-726.
• Cin, H. & Akgündüz, A. (1995). Türk hukuk tarihi (Giriş ve kamu hukuku) (1. Cilt). Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Cin, H. & Akyılmaz, G. (2013). Türk hukuk tarihi. Sayram Yayınları.
• Demir, A. (2007). Küllî kâideler ekolü. Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(1-2), 129-148.
• Ekinci, E. B. (1997). Hukuk tarihimizin abide eseri: Mecelle. Tarih ve Medeniyet, (38), 54-56.
• Ekinci, E. B. (2014). Osmanlı hukuku (Adalet ve mülk). Arı Sanat Yayınevi.
• Ekinci, E. B. (2018). Osmanlılar islâm hukuku’na aykırı bir hukuk tatbik ettiler mi?. Derin Tarih, Aralık, 33-34.
• Ekinci, E. B. (2019). Mecelle hakkında değerlendirmeler. Adalet Dergisi, (62-63), 335-356.
• Esirgen, S. Ö. (2011). Osmanlı Devleti’nde medeni kanun tartışmaları: Mecelle mi, Fransız Medeni Kanunu mu?. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM) Dergisi, (29), 31-48.
• Gözler, K. (2012, 29 Eylül). Yorum ilkeleri. [Konferans sunumu tam metin]. Kamu Hukukçuları Platformu 3’üncü Toplantısı (Anayasa Hukukunda Yorum ve Norm Somutlaşması), Ankara, Türkiye.
• Gümüş, M. (2013). Osmanlı Devleti’nde kanunlaştırma hareketleri, ideolojisi ve kurumları. Tarih Okulu, XIV, 163-200.
• İlhan, C. (2008). Hukukun doksan dokuz ilkesi: Mecelle. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• İnalcık, H. (1958). Osmanlı hukukuna giriş: Örfi - Sultani hukuk ve Fatih’in kanunları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 13(2), 102-126.
• Karahasanoğlu, C. O. (2011). Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye’nin yürürlüğe girişi ve Türk hukuk tarihi bakımından önemi. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM) Dergisi, (29), 93-124.
• Karakoç, İ. (2017). Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye ve hukukun kaynakları. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Ord. Prof. Sadri Maksudi Arsal’a Armağan Özel Sayısı, (LXXV), 457-514.
• Karakoç, Y. (2021). Hukuk fakültelerinde okutulan (medenî hukuk ve hukuk başlangıcı) ders kitaplarında yer alan mecelle hakkındaki görüşler üzerine bir değerlendirme. F. Soyubelli (Editör), Türkiye Adalet Akademisi Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri (ss. 173-194). Star Matbaacılık.
• Karakoç, Y. (2022). Rûhü'l-Mecelle [Medhâl]: Günümüz Türkçesine çevrilmiş ve açıklamalarla zenginleştirilmiş Mecelle'nin Rûhu [Giriş]. Yetkin Yayıncılık.
• Kıylık, M. H. (2021). Tanzimat’tan sonra zorunlu görülen kodifikasyon fikri ve bu hususta Ahmed Cevdet Paşa’nın Batı hayranlarına karşı verdiği mücadele: “Mecelle”. F. Soyubelli (Editör), Türkiye Adalet Akademisi Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri (ss. 287-306). Star Matbaacılık.
• Korkusuz, R. (2021). Mecelle’yi farklı kılan özellikleri (Mecelle’nin önemi). F. Soyubelli (Editör), Türkiye Adalet Akademisi Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri (ss. 285-286). Star Matbaacılık.
• Koşum, A. (2004). Osmanlı örfi hukukunun İslâm Hukukundaki temelleri. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(17), 145-160.
• Köse, S. (2021). Mecelle’de hakkın kötüye kullanılması yasağı. F. Soyubelli (Editör), Türkiye Adalet Akademisi Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri (ss. 329-340). Star Matbaacılık.
• Orhan, O. & Bilgiç, V. K. (2022). Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin küllî kâideleri bağlamında İslâm hukukunda haksız fiil sorumluluğu. Kırıkkale Hukuk Mecmuası, 2(1), 263-290.
• Özbilgen, E. (1985). Osmanlı Hukuku’nun yapısı. Güray Matbaacılık.
• Pala, A. İ. (2021). Mecelle’nin başında yer alan küllî kâidelerin usûlî temelleri. F. Soyubelli (Editör), Türkiye Adalet Akademisi Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri (ss. 341-353). Star Matbaacılık.
• Şimşek, M. (2021). Hâdimî’den Mecelle’ye küllî kâideler ve Osmanlı’da soyut hukuka geçiş çabaları. F. Soyubelli (Editör), Türkiye Adalet Akademisi Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri (ss. 235-254). Star Matbaacılık. Şimşirgil, A. & Ekinci, E. B. (2009). Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle. KTB Yayınları.
• Tursun Bey (1977). Tarih-i Ebü’l-Feth (A. Mertol Tulum, Haz.). İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Uçkan, B. (1999). Mecelle’de iş hukuku düzeni. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 54(1), 159-173.
• Ulu, G. (2022). Tanzimat dönemi hukukta modernleşme. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 26(1), 235-264.
• Uzun, E. (2013). Hukukun temel kavramları. Editörler: Ufuk Aydın & Elvan Sütken. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
• Yıldırım M. (2009). Mecelle’nin küllî kâideleri. İzmir İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Yurtseven, Y. (2006). Osmanlı devletinde siyasal iktidarın meşruluk temelleri [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Yurtseven Y. (2021). Bir Osmanlı örfî hukuk düzenlemesi olarak Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye. F. Soyubelli (Editör), Türkiye Adalet Akademisi Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri (ss. 219-233). Star Matbaacılık.