A NEW APPROACH SENSITIVE TO THE GENUINENESS OF REGIONS FOR REGIONAL DEVELOPMENT IN TÜRKİYE

Yıl 2024, Cilt: 02 Sayı: 02, 123 - 152, 18.10.2024

Zühal Çelebi Deniz , Gülden Erkut

https://doi.org/10.61138/bolgeselkalkinmadergisi.1465504

Öz

RRegional disparities and related multidimensional problems, which are on the agenda of both developed and developing countries, tend to increase worldwide. With Türkiye’s accession process to the European Union in the early 2000s, regional disparities and regional development policies came to the forefront, leading to the establishment of development agencies to accelerate regional development. This research proposes a new policy approach sensitive to the genuineness of regions for the development of Türkiye’s regions which possess diverse levels of development and income despite having rich resources and production potential. The research analyzed the regions’ diverse structures and genuine characteristics under seven headings: historical and cultural backgrounds and settlement hierarchy, socio-economic development and competitiveness, income levels and income distribution, economic growth performance, sectoral specialization, technology level and diversity in production, population and human capital, and integration level to the global economy. These headings were then treated as factors, and a regional genuineness index was created using 16 indicators aligned with the 7 factors. Based on the findings, tailored approaches were proposed to promote the advancement of high-income regions, the development of middle-income regions, and the versatile development of low-income regions, considering their distinct historical and cultural backgrounds, genuine capacities, and improvement needs.

Anahtar Kelimeler

Inequalities, Regional Genuineness, Regional Development

BÖLGESEL KALKINMA İÇİN TÜRKİYE’DE BÖLGELERİN ÖZGÜNLÜKLERİNE DUYARLI YENİ BİR YAKLAŞIM

Öz

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin gündeminde olan bölgesel gelişmişlik farkları ve buna bağlı olarak yaşanan çok boyutlu sorunlar, dünya genelinde artma eğilimi göstermektedir. 2000’lerin başında Avrupa Birliği’ne uyum süreciyle birlikte Türkiye’de bölgesel eşitsizlikler ve bölgesel gelişme politikaları ön plana çıkmış, bölgesel kalkınmayı hızlandırmak amacıyla kalkınma ajansları kurulmuştur. Bu araştırma ile Türkiye’nin; zengin kaynaklara ve üretim potansiyeline sahip olmakla birlikte birbirinden oldukça farklı gelişmişlik ve gelir düzeyindeki bölgelerinin geliştirilmesi için bölgelerin özgünlüklerine duyarlı yeni bir politika yaklaşımı önerisi yapılmaktadır. Araştırma kapsamında bölgelerin birbirinden farklı yapıları ve özgün nitelikleri; tarihsel ve kültürel birikimler ile yerleşim kademelenmesi, sosyoekonomik gelişmişlik ve rekabetçilik performansı, gelir düzeyi ve gelir dağılımı, ekonomik büyüme performansı, sektörel uzmanlaşma, üretimde teknoloji düzeyi ve çeşitlilik, nüfus ve beşeri sermaye, küresel ekonomiye entegrasyon olmak üzere 7 başlık altında incelenmiştir. Analizin ardından bu başlıkların her biri faktör olarak kabul edilerek 7 faktör ile uyumlu 16 göstergenin kullanılmasıyla bölgesel özgünlükler endeksi oluşturulmuştur. Elde edilen bulguların ışığında, her bir bölgenin tarihsel ve kültürel birikimleri, özgün nitelikleri ve farklı kapasiteleri göz önünde bulundurularak gelişmelerine yönelik ihtiyaçlarına göre yüksek gelirli bölgelerin ilerlemesine, orta gelirli bölgelerin gelişmesine ve düşük gelirli bölgelerin de çok yönlü gelişmesine ve kalkınmasına yönelik yaklaşımlar önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eşitsizlikler, Bölgesel Özgünlükler, Bölgesel Kalkınma

Kaynakça

• Acemoğlu, D. ve Robinson, J. (2013). Ulusların Düşüşü, Güç, Zenginlik ve Yoksulluğun Kökenleri. (F. R. Velioğlu Çev.). İstanbul: Doğan Kitap.
• BAKKA (T.C. Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı). (2024). “5449 Sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun’un Genel Gerekçesi”, https:// bakkakutuphane.org/dokumanflipbook/5449-sayilikalkinma-ajanslarinin-kurulusu-koordinasyonu-vegorevleri-hakkinda-kanun-genel-gerekcesi-02-04-2015-1058-35-pdf, (Erişim tarihi: 10.04.2018).
• Bellini, N., Danson, M., Halkier, H. (2012). Regional Development Agencies: The Next Generation? Networking, Knowledge and Regional Policies. London and New York: Routledge Taylor&Francis Group.
• Cörvers, F., and Mayhew, K. (2021). Regional Inequalities: Causes and Cures. Oxford Review of Economic Policy, 37 (1), 1-16.
• Çelebi Deniz, Z., and Erkut, G. (2022). Development Agencies in Turkey: An Inter-Regional Performance Assessment.  Innovation: The European Journal of Social Science Research, 1–29.
• Çelebi Deniz, Z. (2023). Türkiye’de Bölgesel Gelişme ve Kalkınma Ajansları: Bölgeler Arası Performans Değerlendirme Modeli, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Dijkstra, L., Garcilazo, E., and McCann, P. (2015). The Effects of the Global Financial Crisis on European Regions and Cities. Journal of Economic Geography, 15 (5), 935-949.
• Dinler, Z. (2014). Bölgesel İktisat Genel Olarak ve Türkiye’de Bölgeler Arası Gelişmişlik Farklarının Ortaya Çıkışı ve Azaltılmasına Yönelik Politikalar. Bursa: Ekim Yayınları
• DPT (Devlet Planlama Teşkilatı). (1982). Türkiye’de Yerleşme Merkezlerinin Kademelenmesi Araştırması Cilt-II. Ankara: T.C. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı.
• Erkut, G. ve Sezgin, E. (2017). Bölgesel Politikalar İçin Etkin İş Birliği Projesi, Değerlendirme Raporu ve Politika Önerileri. Diyarbakır: T.C. Karacadağ Kalkınma Ajansı Yayını.
• EUROSTAT. (2019). “High-tech Classification of Manufacturing Industries”, Eurostat Statistics Explained, Glossary: Hightech classification of manufacturing industries - Statistics Explained (europa.eu), (Erişim tarihi: 10.09.2022).
• EUROSTAT. (2023). “Glossary: Herfindahl Hirschman Index (HHI)”. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/ index.php?title=Glossary:Herfindahl_Hirschman_Index_ (HHI), (Erişim tarihi: 10.05.2024).
• Farole, T. (2013). The Internal Geography of Trade: Lagging Regions and Global Markets. Washington, D.C. USA: World Bank Group, eBook ISBN: 978-0-8213-9895-1. (http://documents. worldbank.org/curated/en/435791468147845613/Theinternal-geography-of-trade-lagging-regions-and-globalmarkets).
• Hewings, G. J. D., Feser, E., and Poole, K. (2009). “Spatial/ Territorial Development Policies in the United States”, World Development Report Background Papers, https://openknowledge.worldbank.org/entities/publication/ f7e58ba8-bca9-5da7-8bb7-c589f01834a3, (Erişim tarihi: 02.12.2022).
• Iammarino, S., Rodriguez-Pose, A., and Storper, M. (2019). Regional Inequality in Europe: Evidence, Theory and Policy Implications. Journal of Economic Geography, 19 (2), 273-298.
• İnalcık, H. (2017). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi-1: 1300-1600. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• KB (T.C. Kalkınma Bakanlığı). (2014). Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 2014-2023. Ankara: T.C. Kalkınma Bakanlığı 1-155.
• Karagöz, T. (2023). Türkiye’de İllerin ve Bölgelerin Yakınsama Analizi. Anahtar Dergisi, 419, 32-33.
• Keyman, F. E., Keyder, Ç, Genç, F., Köse Badur, A. ve Yenigün Dilek, P. (2017). Kent Bölge Yerel Kalkınmada Yeni Dinamikler: Kentlerin Türkiye’sinden Türkiye’nin Kentlerine. İstanbul: Türkonfed Yayını.
• Krugman, P. (1992). What’s New About the New Economic Geography? Oxford Review of Economic Policy, 14 (2), 7-17.
• Krugman, P. (2005) Second Winds for Industrial Regions? In D. Coyle, W. Alexander, B. Ashcroft (Eds.), New Wealth for Old Nations: Scotland’s Economic Prospects. Princeton: Princeton University Press, 35-47.
• Lucas, R. E. (2000). Some Macroeconomics for the 21st Century. Journal of Economic Perspectives, 14 (1), 159-168.
• Martin, R. (2010). Rethinking Regional Path Dependence: Beyond Lock-In to Evolution. Economic Geography, 86 (1), 1-27.
• Martin, R., and Sunley, P. (1998). Slow convergence? The New Endogenous Growth Theory and Regional Development. Economic Geography, 74 (3), 201-227.
• McCann, P. (2020). Perceptions of Regional Inequality and The Geography of Discontent: Insights from the UK. Regional Studies, 54 (2), 256-267.
• OECD (Organization for Economic Co-Operation and Development). (2012). Promoting Growth in All Regions. Paris: OECD Publishing.
• OECD (Organization for Economic Co-Operation and Development). (2023). Regional Outlook 2023: The Longstanding Geography of Inequalities. Paris: OECD Publishing.
• Özaslan, M. (2005). Küreselleşme Sürecinin Türkiye’deki Yerel Kurumsal Yapılara Yansımaları. İçinde, H. Özgür ve M. Kösecik (edlr.), Yerel Yönetimler Üzerine Güncel Yazılar-I. Ankara: Nobel Yayıncılık, 565-593.
• Özer, M. H. (2012). Cumhuriyetin İlk Yıllarında İktisat Politikalarının Diyarbakır ve Çevresindeki İktisadi Yansımaları (1923- 1935). CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (2), 142-161.
• Özpınar, E. ve Koyuncu, E. (2016). “Türkiye’de İnsani Gelişmişlik İller Arasında Nasıl Farklılaşıyor? 81 İl İçin İnsani Gelişmişlik Endeksi Değerlendirme Notu”, https://www.tepav.org.tr/tr/ haberler/s/4074, (Erişim tarihi:15.10.2016).
• Pike A., Rodriguez-Pose A., and Tomaney, J. (2017). Local and Regional Development. New York: Routledge Publishing.
• Quataert, D. (2004). Sanayi. İçinde, H. İnalcık, D. Quataert (edlr.), Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 16001914. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1001-1051.
• Quataert, D. (2016). Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922. İletişim Yayınları: İstanbul.
• Quataert, D. (2020). Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü. İletişim Yayınları: İstanbul.
• RG (Resmi Gazete). (2006). 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun. 8 Şubat 2006 tarih ve 26047 sayılı T.C. Resmî Gazete, https:// www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5449-20110213. pdf, (Erişim tarihi: 07.04.2016).
• Rodríguez-Pose, A. (2013). Do Institutions Matter for Regional Development? Regional Studies, 47 (7), 1034-1047.
• STB (T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı). (2019). İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması. Ankara: T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü Yayın No: 3.
• STB (T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı). (2020). Türkiye’de Kentsel ve Kırsal Yerleşim Sistemleri Araştırması (YER-SİS), Türkiye’de Kentsel ve Kırsal Hizmet Merkezleri Raporu. Ankara: T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü Yayın No: 4.
• SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) (2022). “SGK İstatistik Yıllıkları 2021 Yıllığı”, https://www.sgk.gov.tr/Istatistik/Yillik/ fcd5e59b-6af9-4d90-a451-ee7500eb1cb4/, (Erişim tarihi: 16.10.2023).
• Tekeli, İ. (2009). Türkiye’de Bölgesel Eşitsizlik ve Bölge Planlama Yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. (2013). Türkiye’ de Bölge Planlamanın Öyküsü ve Beşeri Coğrafya ile İlişkisi Üzerine. Beşeri Coğrafya Dergisi, 1 (1), 39-50.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu). (2023a). “Bölgesel İstatistikler”, https://biruni.tuik.gov.tr/bolgeselistatistik/ anaSayfa.do?dil=tr, (Erişim tarihi: 08.10.2023).
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu). (2023b). “Dış Ticaret İstatistikleri”, https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/menu. zul, (Erişim tarihi: 08.10.2023).
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu). (2023c). “Ulusal Hesaplar”, https://biruni.tuik.gov.tr/bolgeselistatistik/anaSayfa. do?dil=tr, (Erişim tarihi: 08.10.2023).
• Venables A. J. (2010). New Economic Geography. In S. N. Durlauf, L. E. Blume (Eds.), Economic Growth. London: Palgrave Macmillan, 207-214.
• Yücel, B. (2024). “Türkiye’de Hangi İller Bölgesel Kalkınma Tuzağında?”, https://www.tepav.org.tr/upload/ files/1714987038-8.Turkiyede_hangi_iller_bolgesel_ kalkinma_tuzaginda.pdf, (Erişim tarihi: 20.05.2024).
• UNDP (United Nations Development Program). (2020). “Human Development Report 2020.”, https://hdr.undp.org/ content/human-development-report-2020, (Erişim tarihi: 20.02.2022).
• Zeyneloğlu, S. (2008). The Distribution of Settlement Units and Change in the Population Figures of Central Places in Turkey: Suggestions Towards a Balanced Settlement Structure. Doctoral Thesis, İstanbul Technical University, Science Engineering and Technology Institute.