Multipl Skleroz Tanısı Olan Hastaların Öz Yönetim Düzeylerinin Belirlenmesi

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 222 - 228, 21.04.2025

Dilan Deniz Akan , Melike Batum

https://doi.org/10.46413/boneyusbad.1526406

Öz

Amaç: Araştırmada, multipl skleroz tanısı olan hastaların öz yönetim düzeyleri ve ilişkili faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı tipteki bu araştırmanın örneklemini, basit rastgele örnekleme yöntemi ile seçilen ve örneklem seçim kriterlerine uyan 126 multipl skleroz hastası oluşturmuştur. Veriler, katılımcıların sosyodemografik özelliklerini içeren “Katılımcı Tanıtım Formu” ve “Multipl Skleroz Öz Yönetim Ölçeği – Türkçe Versiyonu” aracılığıyla toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde, tanımlayıcı istatistiksel yöntemler, bağımsız gruplarda t testi ve One Way Anova testi kullanılmıştır. Post-hoc analizler için Bonferroni testi uygulanmıştır.
Bulgular: Araştırmada, hastaların yaş ortalamalarının 41.86 ± 5.17 yıl ve tanı süreleri ortalamalarının 4.47 ± 3.11 yıl olduğu; %64.3’ünün kadın, %73.8’inin evli ve %43.7’sinin ise lise mezunu olduğu belirlenmiştir. Hastaların Multipl Skleroz Öz Yönetim Ölçeği toplam puanlarının 76.48 ± 17.65 olduğu; yaş, cinsiyet, eğitim durumu ve ek hastalık varlığı gibi değişkenlerin öz yönetim puanlarında istatistiksel olarak anlamlı fark yarattığı bulunmuştur (p<0.05).
Sonuç: Sonuç olarak, katılımcıların orta derecede öz yönetim düzeyine sahip olduğu belirlenmiştir. Buna göre; ülkemizdeki multipl skleroz hastalarında öz yönetim düzeyini belirleyecek daha fazla sayıda çalışma yapılmasının, hastaların öz yönetim düzeyini arttıracak öz yönetim programları hazırlanarak uygulamaya geçirilmesinin ve sağlık profesyonellerinin hastaların öz yönetim düzeylerini olumlu yönde etkileyecek stratejiler konusunda bilgilendirilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Multipl skleroz , Öz yönetim , Nöroloji

Determining Self-Management Levels of Patients Diagnosed with Multiple Sclerosis

Öz

Aim: The study aimed to determine the self-management levels and related factors of patients diagnosed with multiple sclerosis.
Material and Method: The sample of this descriptive study consisted of 126 multiple sclerosis patients who were selected by simple random sampling method and met the sample selection criteria. "Participant Introduction Form", which includes the sociodemographic characteristics of the participants, and "Multiple Sclerosis Self-Management Scale - Turkish Version" were used to collect data. Descriptive statistical methods, independent groups t test and One Way Anova test were used to evaluate the data. Bonferroni test was applied for post-hoc analyses.
Results: In the study, the average age of the patients was 41.86 ± 5.17 years and the average duration of diagnosis was 4.47 ± 3.11 years; It was determined that 64.3% were women, 73.8% were married and 43.7% were high school graduates. The patients' Multiple Sclerosis Self-Management Scale total scores were 76.48 ± 17.65; it was found that variables such as age, gender, educational status and presence of comorbidities created a statistically significant difference in self-management scores (p<0.05).
Conclusion: As a result, it was determined that the participants had a moderate level of self-management. Accordingly, it is thought that it would be beneficial to conduct more studies to determine the self-management level of multiple sclerosis patients in our country, to prepare and implement self-management programs that will increase the self-management level of patients, and to inform healthcare professionals about strategies that will positively affect the self-management levels of patients.

Anahtar Kelimeler

Multipl sclerosis , Neurology , Self-management

Kaynakça

• Abozeid, M. A., Ahmed, O. A. E., Gendy, J. F., Khalifa, A. M. (2023). Effect of Educational Guideline on Self-Management and Clinical Outcomes for Patients with Multiple Sclerosis. Egyptian Journal of Health Care, 14(4), 250-271. doi:10.21608/ejhc.2023.326202
• AlJumah, M., Bunyan, R., Al Otaibi, H., Towaijri, G.A, Karim, A., Malik Y.A., … Al-Jedai, A. (2020). Rising prevalence of multiple sclerosis in Saudi Arabia, a descriptive study. BMC Neurol, 20, 49. doi:10.1186/s12883-020-1629-3
• Baharian, E., Abolhassani, S., Alijani, M. (2023). Association between Perceived Social Support and Self-management in People with Multiple Sclerosis: A Cross-sectional Study. Asian Journal of Social Health and Behavior, 6(1), 1-6.
• Barlow, J., Turner, A., Edwards, R., Gilchrist, M. (2009). A randomised controlled trial of lay-led self-management for people with multiple sclerosis. Patient Education and Counseling, 77(1), 81–89. doi:10.1016/j.pec.2009.02.009
• Efendi, H., Ünal, A., Akçalı, A., Altunan, B., Bingöl, A., Altunrende, B., … Beckmann, Y. (2022). The effect of cognitive performance on self-management behavior of multiple sclerosis patients. Multiple Sclerosis and Related Disorders, 63, 103880. doi:10.1016/j.msard.2022.103880
• Ehde, D. M., Elzea, J. L., Verrall, A. M., Gibbons, L. E., Smith, A. E., Amtmann, D. (2015). Efficacy of a telephone-delivered self-management ıntervention for persons with multiple sclerosis: A randomized controlled trial with a one-year follow-up. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 96(11), 1945–58.e2. doi:10.1016/j.apmr.2015.07.015
• Erbay, Ö., Usta Yeşilbalkan, Ö., Yüceyar, N., Baklan, M., Karadakovan, A., Tekindal, M. A. (2020). Validity and Reliability Study of the Turkish Version of Multiple Sclerosis Self-Management Scale. The Journal of Neuroscience Nursing, 52(3), 122–127. doi:10.1097/JNN.0000000000000507
• Ergen, D. (2023). Multiple skleroz tanılı bireylerde öz yönetim yetkinliği ile depresyon arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Feicke, J., Spörhase, U., Köhler, J., Busch, C., Wirtz, M. (2014). A multicenter, prospective, quasi-experimental evaluation study of a patient education program to foster multiple sclerosis self-management competencies. Patient Education and Counseling, 97(3), 361–369. doi:10.1016/j.pec.2014.09.005
• Ghahari, S., Forwell, S. J., Suto, M. J., Morassaei, S. (2019). Multiple sclerosis self-management model: Personal and contextual requirements for successful self-management. Patient Education and Counseling, 102(5), 1013–1020. https://doi.org/10.1016/j.pec.2018.12.028
• Goodin, D. S. (2014). The epidemiology of multiple sclerosis: insights to disease pathogenesis. Handbook of Clinical Neurology, 122, 231-266.
• Hauser, S. L., Cree, B. A. C. (2020). Treatment of Multiple Sclerosis: A Review. The American Journal of Medicine, 133(12), 1380–1390.e2. doi:10.1016/j.amjmed.2020.05.049
• Karadeniz, S. (2023). Multipl skleroz hastalarında hastalık öz yönetimi ve öz yönetimi etkileyen faktörlerin değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi). Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tekirdağ.
• Kidd, T., Carey, N., Mold, F., Westwood, S., Miklaucich, M., Konstantara, E., … Cooke, D. (2017). A systematic review of the effectiveness of self-management interventions in people with multiple sclerosis at improving depression, anxiety and quality of life. PloS One, 12(10), e0185931. doi:10.1371/journal.pone.0185931
• Langer-Gould, A. M., Gonzales, E. G., Smith, J. B., Li, B. H., Nelson, L. M. (2022). Racial and Ethnic Disparities in Multiple Sclerosis Prevalence. Neurology, 98(18), e1818–e1827. doi:10.1212/WNL.0000000000200151
• Martz, E. (2017). Promoting self-Management of chronic health conditions: theories and practice. Oxford University Press.
• Öztürk, S., Aytaç, G., Kızılay, F., Sindel, M. (2017). Multipl Skleroz. Akdeniz Tıp Dergisi, 3(3), 137-147 .
• Salimzadeh, Z., Damanabi, S., Ferdousi, R., Shaafi, S., Kalankesh, L. R. (2022). A mobile app (IDoThis) for multiple sclerosis self-management: development and initial evaluation. BMC, 22, 328. doi:10.1186/s12911-022-02078-z
• Salimzadeh, Z., Damanabi, S., Kalankesh, L. R., Ferdousi, R. (2019). Mobile applications for multiple sclerosis: a focus on self-management. Acta Inform Med, 27(1), 12–18. doi:10.5455/aim.2019.27.12-18
• Shawli, A. S. J., Abdulmutalib, I. A. M., Al Nagshabandi, E. A. (2019). Fatigue and self-management among multiple sclerosis patients. American Journal of Nursing Research, 7(4), 550-560.
• Türk Nöroloji Derneği (2024). 30 Mayıs Dünya Multipl Skleroz (MS) Farkındalık Günü. Erişim Tarihi: 08.11.2024, https://noroloji.org.tr/haber/1832/30-mayis-dunya-multipl-skleroz-ms-farkindalik-gunu
• Walton, C., King, R., Rechtman, L., Kaye, W., Leray, E., Marrie, R. A., … Baneke, P. (2020). Rising prevalence of multiple sclerosis worldwide: Insights from the Atlas of MS, third edition. Multiple sclerosis (Houndmills, Basingstoke, England), 26(14), 1816–1821. doi:10.1177/1352458520970841
• Wilski, M., Tasiemski, T. (2016). Illness perception, treatment beliefs, self-esteem, and self-efficacy as correlates of self-management in multiple sclerosis. Acta Neurologica Scandinavica, 133(5), 338–345. https://doi.org/10.1111/ane.12465
• Wilski, M., Kocur, P., Brola, W., Tasiemski, T. (2020). Psychological factors associated with self-management in multiple sclerosis. Acta Neurologica Scandinavica, 142(1), 50–57. doi:10.1111/ane.13236