BİKÂÎ’NİN HURÛF-I MUKATTAAYA BAKIŞI, HURÛF-I MUKATTAAYI MAHREÇ VE SIFATLARINA GÖRE YORUMLAMASI

Yıl 2023, , 145 - 177, 31.12.2023

Ahmet Yaşar Güneş , Abdullah Aygün

https://doi.org/10.51553/bozifder.1357337

Cited By: 1

Öz

Kur’an’ın üslubuna has bir kullanım olan, yirmi dokuz sûrenin başında bulunan ve geçmiş müfessirleri bir hayli meşgul eden hurûf-ı mukattaa, Kur’an ilimlerinden biridir. Muhkem veya müteşâbih olması, manalarının bilinmesi, iʻrabı vb. yönüyle hakkında bir hayli söz söylenmiştir. Hurûf-ı mukattaanın Kur’an’ın sırlarından bir sır olduğu ve hakkında tevakkuf edilip susulması gerektiğini söyleyenlerin yanında, âlimlerin çoğu bu harflerin bilinmesinin nass ve akıl yönünden zorunlu olduğunu ileri sürmüşlerdir. Hurûf-ı mukattaanın bilinebileceğini savunan ve bu hususta çaba sarf eden âlimlerden biri de Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer el-Bikâî’dir. O, bu harflerin bilinebileceğini, aynı zamanda mahreç ve sıfatlarından yola çıkarak birçok olaya ve hakikate ışık tutabileceğini savunmakta, bu yönde farklı açıklamalarda bulunmaktadır. Bikâî, hurûf-ı mukattaayı genel kabul gören anlayışa göre değerlendirmekle birlikte, bu harflerin mahreç ve sıfatlarını da dikkate almakta ve bunları kendi kanaatince yorumlamaktadır. Harflerin çıkışı esnasında dilin yukarı aşağı hareketinden, nefesin akıp hapsedilmesinden yola çıkarak gerek Hz. Peygamber’in ve gerekse diğer peygamberlerin hayatlarıyla veya farklı meselelerle bağlantı kurmakta ve yorumlarını bu minvalde yapmaktadır. Bikâî’nin meseleye bu şekilde yaklaşması kendine mahsus bir bakış açısı olup, görebildiğimiz kadarıyla bu tarz yorumlamaya başka müfessirlerde rastlanmamaktadır. Müfessir bu uygulamayı Meryem sûresinden sonraki bazı sûrelerde yapmakta, bu metodu sadece hurûf-ı mukattaaya uygulamakla yetinmemekte, bazı kelimelerde de aynı usûlünü devam ettirmektedir. Çalışmamız özgün ve orijinal bir çalışmadır. Çalışmamızın Bikâî’nin görüşleriyle kıyaslanabilmesi için öncelikle hurûf-ı mukattaanın mahiyeti hakkında bilgi verilmekte, sonrasında ise Bikâî’nin tefsirinde bu harfleri nasıl ele aldığı, özellikle de hurûf-ı mukattaanın mahreç ve sıfatlarından yola çıkarak farklı bir şekilde yorumlaması üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Bikâî, Nazmü’d-dürer, Mahreç, Sıfat., Hurûf-ı Mukattaa

Al-Biqāʿī’s Interpretation of al-Hurūf al-Muqattaʿa According to its Makhraj and Attributes

Öz

Al-hurūf al-muqattaʿa, which is unique to the style of the Qur’ān, is at the beginning of twenty-nine surahs and has kept busy the commentators in the past. It is one of the Qur’ānic Sciences. Besides those saying that al-hurūf al-muqattaʿa is one of the secrets of the Qur’ān and that it should be kept silent, many scholars have argued that knowing these letters is necessary in terms of nass and reason. Burhān al-Dīn Ibrāhīm b. ʿUmar al- Biqāʿī is one of the scholars who argues that al-hurūf al-muqattaʿa can be known and endeavours about it. He argues that, just as these letters can be known, they can also shed light on many events and truths by considering their makhraj and attributes, and he provides various explanations in this regard. While evaluating the al-hurūf al-muqattaʿa in accordance with the generally accepted understanding, al-Biqāʿī also takes into consideration the articulation and attributes of these letters, interpreting them according to his own judgment. He derives connections from the upward and downward movement of the tongue and the flow and containment of breath during the pronunciation of the letters, and he interprets them in relation to the lives of Prophet Muhammad and other prophets, or other different matters. Biqāʿī's approach to this matter is a unique perspective of his own, and as far as we can see, this style of interpretation is not found in other commentators. In this context, our study is an original and innovative work. The commentator employs this approach in certain chapters following Surah Maryam. Not confining this method solely to al-hurūf al-muqattaʿa, the commentator extends the same technique to some words in addition to these specific letters. In our study, information is provided about the nature of al-hurūf al-muqattaʿa in order to facilitate a comparison with Biqāʿī's views. Particularly, emphasis is placed on how Biqāʿī addresses these letters in his commentary, highlighting his distinct interpretation by deriving from the articulation and attributes of the disjointed letters.

Anahtar Kelimeler

Qirāʼah, Biqāʿī, Naẓm al-Durar, al-Hurūf al-Muqattaʿa, Makhraj, Attribute.

Kaynakça

• Aksu, Hüsamettin. “Hurûfîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/408-412. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Ali, Hâmid b. Abdillâh. Tevcîhü’n-nazar ilâ meʻâni’l-hurûfi’l-mukattaʻa fî evâili’s-süver. b.y.: Dirâsâtü’l-Kur’âniyye, ts.
• Bikâî, Burhânüddîn Ebü’l-Hasan İbrâhîm b. Ömer. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyâti ve’s-süver. thk. Abdürrezzâk Gâlib el-Mehdî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1995.
• Bikâî, Burhânüddîn Ebü’l-Hasan İbrâhîm b. Ömer. Mesâʻidü’n-nazar li’l-işrâf alâ makâsıdi’s-süver. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1987.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdürrahmân el-Marʻaşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Candan, Abdülcelil. Kur’an Tefsirinde Sapma ve Nedenleri. İstanbul: Denge Yayınları, 2000.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Çelakıl, Ömer. Kur'an-ı Kerim’in Şifresi. İstanbul: Sınır Ötesi Yayınları, 2002.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an Okuma Esasları (Tecvid). Bursa: Emin Yayınları, ts.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd el-Ümevî. et-Teysîr fi’l-kırâʻâti’s-sebʻ. thk. Halef Mahmûd Sâlim. Hâil: y.y., 2015.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd el-Ümevî. et-Tahdîd fi’l-itkân ve’t-tecvîd. Umman: Dârü Ammâr, 2000.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2021.
• Demirci, Muhsin. Tefsirde Metodolojik Sorunlar. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Dereli, Muhammed Vehbi. Tefsirde Yanılgı Sebepleri. İstanbul: Fecr Yayınları, 2009.
• Duman, M. Zeki - Altundağ, Mustafa. “Hurûf-ı Mukattaa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/401-408. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Durmuş, İsmail. “Hâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/333-334. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Durmuş, İsmail. “Hâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/336-338. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn. Silsiletü’l-ehâdîsi’z-zaʻîfe ve’l-mevzûʻa ve eseruha’s-seyyi’ fî’l-ümme. 15 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 2000.
• Ebüssuûd, İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-kitâbi’l-kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t- Türâsi’l-Arabî, ts.
• Gördük, Yunus Emre. “İşârî Tefsirin Mahiyeti, Meşruiyeti ve Bâtınî Yorumdan Farkı”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 11/2 (Ağustos 2011), 9 - 47.
• Harâllî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed et-Tücîbî. Miftâhü’l-bâbi’l-mukaffel ʻalâ fehmi’l-Kur’âni’l-münezzel. Tatvân: Dârü’l-Beydâ, 1978.
• Harâllî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed et-Tücîbî. Kitâbü’l-ürve li miftâhi’l-fâtih li bâbi’l-mukaffel ʻalâ fehmi’l-Kur’âni’l-münezzel. Tatvân: Dârü’l-Beydâ, 1978.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʻazîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 5 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1422.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillâh. Kânûnü’t-te’vîl. thk. Muhammed Süleymanî. Cidde: Dârü’l-Kıble, ts.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. Fütûhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. et-Temhîd fî ilmi’t-tecvîd. Riyâd: Mektebetü’l-Meʻârif, 1985.
• İlhan, Avni. “Bâtıniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/190-194. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Karaçam, İsmail. Kur’an-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2016.
• Kırca, Celal. İlimler ve Yorumlar Açısından Kur’an’a Yönelişler. İstanbul: Tuğra Neşriyat, ts.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1994.
• Namlı, Tuncer. “Dil ve Vahiy Tarihine Işık Tutan Çarpıcı Sure Başlıkları: Mukattaa Harfleri”. Eskiyeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi 30 (2015), 85-131.
• Nehhâs, Ebû Caʻfer Ahmed b. Muhammed. İʻrâbü’l-Kur’ân. thk. Abdülmünʻim Halil İbrahim. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1421.
• Önder, Abdullah. “Hurûf-u Mukatta’a I”. İslami İlimler Araştırmaları Dergisi 5 (Nisan 2019), 97-116.
• Okumuş, Mesut vd. Tefsir El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Öz, Ahmet. “Hurûfilik Akımının Kur’an Ayetlerini İstismarı”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 14/27 (Ocak - Haziran 2016) 183 - 219.
• Polat, Ahmet vd. Tefsir Tarihi ve Usûlü. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Râzî, Ahmed b. Muhammed. el-Hurûf li’r-Râzî. thk. Ramazan Adbüttevvâb (Selâsetü kütüb fi’l-hurûf li’l-Halîl b. Ahmed ve İbn Sikkîn ve’r-Râzî). Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1982.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. Mefâtîhü’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Rûmî, Fehd b. Abdurrahman b. Süleyman. Dirâsât fî ulûmi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1992.
• Sâlih, Subhî. Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1968.
• Saylan, Nesrişah. “Hurûf-ı Mukattaa’nın Kıraatler Açısından İncelenmesi̇”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 29/1 (Ocak 2019), 323-334.
• Sülün, Murat. “Harâllî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/96-97. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. Riyad: Vezâretü’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, ts.
• Şelebî, Abdülcelîl. “Bâtınî Tefsirin Doğuşu ve Nedenleri”. çev. Gıyasettin Arslan. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2004), 99-108.
• Şimşek, M. Said. Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: Esra Yayınları, 1995.
• Şüddî, Âdil b. Ali. el-Ehrüfü’l-mukattaʻatü fî evâili’s-süver. Riyad: Medârü’l-Vatan li’n-Neşr, ts.
• Taberî, Ebû Caʻfer Muhammed b. Cerîr. el-Câmiʻü’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tekhafızoğlu, Abdullah. Nur Risaleleri’ne Eleştirel Bir Yaklaşım (Risale-i Nur’un İçyüzü), (Erişim, 31 Temmuz 2023) http://www.islah.de/menhec/men00015.pdf
• Uzun, Mustafa İsmet. “Ebced”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/68-70. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. sad. İsmail Karaçam - Emin Işık - Nusrettin Bolelli. 10 Cilt. İstanbul: Zehraveyn Yayınları, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʻan hakâikı gavâmidi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ʻArabî, 1407.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. Lübnan: Dârü’l-Maʻrife, 1410.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Şemsüddin. Beyrut: Dârü’l-Küttâbi’l-Arabî, 2003.