Tedebbur Kelimesinin Kur’ânî Anlamı Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2018, Cilt: 14 Sayı: 14, 245 - 274, 30.12.2018

İsa Kanik

Öz

Kur’ân’ın doğru anlaşılması, onun muhatapları açısından son derece hayati bir
konudur. Onu anlamanın önemli bir ayağını ise kelime, terkip ve cümlelerin dilbilimsel
ve filolojik analizi oluşturmaktadır. İlahî bir mesaj olan Kur’ân’daki bazı kelimeler
birbiriyle yakın anlamlıdır. Bununla birlikte Kur’ân’da detaylı anlam ifade
eden kelimeler de bulunmaktadır. Bu tür kelimelerin anlaşılması noktasında kadim
lügatlere bakılması elzemdir. Ayrıca ilgili kelime bağlamında ona benzer
lafızların kullanıldığı Kur’ân’daki diğer âyetlerin göz önünde bulundurulması, siyak-sibak
bağlamı ve yapı analizlerinin yapılması da Kur’ân’ı doğru anlamanın önemli aşmalarındandır.

Bu çalışmamızda Kur’ân’ı anlamak ve yorumlamakla ilgili önemli kelimelerden
biri olan “tedebbur” lafzının morfolojik yapısı ve Kur’ân âyetlerindeki anlamları
incelenmiştir. Araştırmamızın hedefine ulaşabilmesi açısından “tedebbur” ile
ilgili Kur’ân’daki tefekkür, tezekkür, ibret ve ru’yet gibi yakın anlamlı kelimelere
değinilerek bir kavram çerçevesi oluşturulmaya çalışılmıştır. Araştırmamız
esnasında tedvin döneminden günümüze kadarki süre zarfında farklı kaynak ve yöntemlerle
tefsir yazan bazı müfessirlerin “tedebbur” kelimesiyle ilgili tefsirî izah ve
yaklaşımları değerlendirilmiştir. Sonuç olarak Kur’ân’ın doğru anlaşılması
bağlamında “tedebbur” kelimesinin ona benzer ifadelerden daha detaylı ve derin
anlamlar ihtiva ettiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, âyet, kavram, tedebbur, semantik

Kaynakça

• KaynakçaAksan, Doğan, (1978). Anlambilimi ve Türk Anlambilimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mesud. (1420). Meâ‘limu’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Kur’ân. Muhakkik: Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.Bikâî, Ebu'l-Hasen Burhanuddîn İbrahim b. Ömer b. Hasen er-Rubât el-Hırbevî. (ts.). Nazmu’d-Durer fî Tenâsubi’l-Âyâti ve’s-Suver. Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l-İslâmî. Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. (h. 1422). el-Câmu’s-Sahîh. Tahkik: Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Dâru Tavkı’n-Necât.Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. (1987). es-Sıhâh Tâcu’l-Luga ve’s-Sıhâhu’l- Arabiyyeti. tahkik: Ahmed Abdülğafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘Ilm li’l-Melâyîn.Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer. (2004). Sünen. Tahkik: Şuayip el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.Devellioğlu, F. (1982). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitapevi.Doğan, Mehmet. (1996). Büyük Türkçe Sözlük. İz yay.Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî. (ts.). Sünen, tahkik: M. Muhyiddîn Abdülhamîd, Sayda-Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye.Ece, Hüseyin Kerîm. (2000). İslâm’ın Temel Kavramları, İstanbul: Beyan yay. Emiroğlu, İ. (2009). Klasik mantığa giriş. Ankara: Elis Yayınları.Feyrûzabâdî, Mecduddîn Ebû Tâhir Muhammed b Ya’kûb. (ö. 817/1414) el-Kâmûsu’l-Muhît, tahkik: Mektebü Tahkîki’-t-Turâs fî Muessesetirrisâle. Müessesetürrisâleti li’t-Tabâati ve’n-Neşr, Beyrut, Lübnan, m. 2005- h. 1426.Halîl b. Ahmed, Ebu Abdirrahman el-Halil b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî, (ts.). Kitabu’l-Ayn. Tahkik: M. el-Mahzûmî ve İ. es-Sâmerrâî, Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hilâl.Hârûf, Muhammed Fehd. (m. 2000/h. 1420). el-Müyesser fi’l-Kırâ’âti’l-Erbâ‘ ‘Aşere, Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib.Hançerlioğlu, Orhan. (1977). Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar ve Akımlar. İstanbul: Remzi Kitabevi.Izutsu, Toshihiko. (2008). God and Man in the Qur’an. Kuala Lumpur: Academe Art & Printing Services.İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. (1984). et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye.İbn Atıyye, Ebu Muhammed Abdu’l-Hak b. Galip el- Endelûsî. (h. 1422). el-Muharriru’l-Vecîz, tahkik: Abdusselam Abduşşafi, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’Ilmî.İbn Hıbbân, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Hâtim et-Temîmî el-Bustî. (h. 1414). Sahîh-i İbn Hıbbân. Tahkik: Şuayb el-Ernaût, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle. İbn Dureyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Dureyd el-Ezdî el-Basrî. (1987). Cemheretu’l-Luga. tahkik: Remzi Münir Ba‘lbekî, Beyrut: Dâru’l-‘Ilm li’l-Melâyîn.İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükrim b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Ruveyfî. (h. 1424). Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdr.Kâsımî, Muhammed Cemaleddin. (2003). Mehâsinu’t-Te’vîl, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmî.Kanik, İsa (2017), “Kur’ân-ı Kerîm’i Tefsir Etmenin Kuralları Bağlamında Meydânî ve Tefsir Metodu”, Yayımlanmamış doktora tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi SBE, Konya.Karagöz, İsmail v.dğr. (2010), Dînî Kavramlar Sözlüğü, Ankara: DİB. yay.Karaman, Hayrettin, v.dğr., (2007), Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: DİB. yay.Kılıç, Hulusi, (2005). Arapça Dilbilgisi Sarf. İstanbul: Rağbet Yayınları.Korzybski, Alfred. (1958). Science and Sanity, İnternational Non-Aristotelian Library, İnstitute of General Semantics, Brooklyn, New York, America.Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. (1964). el-Câmi‘u li Ahkâmi’l-Kur’ân. Tahkik: Ahmet el-Berdûnî ve İbrahim Âtfîş, Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısrî. Kuşeyrî, Abdulkerim b. Abdilmelik, (ts.). Letâifu’l-İşârât. Tahkik: İbrahim el-Besyûnî, Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetu’l-Âmme.Mâverdî, Ebu'l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habib el-Basrî, (ts.). Tefsîru'l­ Kur'ân (en-Nuket ve'l-'Uyûn), Tahkik: es-Seyyid İbn Abdilmaksûd b. Abdirrahman, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l’ ‘ılmî. Meydânî, Abdurrahman Hasan Habenneke. (2000), Me‘âricu’t-Tefekkür ve Dekâiku’t-Tedebbur Tefsîrun Tedebburiyyun li’l-Kur’âni’l-Kerîm bi Hasebi Tertîbu’n-NuzûliVifka Menheci Kitabi Kavâ‘idi’t-Tedebburi’l-emsel li Kitâbillâhi Azze ve Celle, Dımeşk: Dâru’l-Kalem.------------ (1993), Davâbıtü'l-Ma’rife ve Usûlü'l-Istidlâli ve'l-Munâzara Sıyâğatün li'l-Mantıkı ve Usûli'l-Bahsi Mutemeşşiyetün Maa'l-Fikri'l-İslâmî, Dımeşk: Dâru'l-Kalem.Munâvî, Zeynuddîn Muhammed (h. 1356). Feyzu’l-Kadîr Şerhu’l-Câmiu’s-Sağîr, Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ.Râcihî, Abduh, (2004). et-Tatbîku’s-Sarfî. Beyrut: Dâru’n-Nehdati’l-Arabî.Râğıb, el-İsfahânî, Hüseyn b. Muhammed. (1997). Mufredâtu Elfâzı’l-Kur’ân, Dımeşk: Dâru’l-Kalem.Râzî, Fahruddîn, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. el-Hasan b. el-Huseyn et-Teymî, (h.1420). Mefâtîhu’l-Ğayb, Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.es-Salih, Subhî. (ts.). Mebâhis fî Uluûmi’l-Kur’ân. İstanbul: Dersaâdet.es-Suyûtî. (2007), el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.Şa’bân, Zekiyyuddîn. (2009). İslam Hukuk İlminin Esasları. Tercüme: İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdillah. (h. 1414). Fethu’l-Kadîr. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib. Taberânî, Süleyman b. Ahmed, (ts.). el-Mu‘cemu’l-Kebir. Tahkik. Abdulmuhsin b. İbrahim el-Huseynî. Kahire: Dâru’l-Haremeyn. Taberî, Ebû Câ’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr b. Gâlib el-Âmulî. (2001). Câmiu’l-Beyân An Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, tahikk: Ahmet Muhammet Şakir. Dımeşk: Müessesetü'r-Risâle.Türk Dil Kurumu, (2010). Türkçe Sözlük. haz. Şükrü Halûk Akalın, ve başk., Ankara, TDK. yayınları. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. (1977), İstanbul: Dergâh Yayınları.Tüsterî, Ebu Muhammed Sehl b. Abdillah b. Yunus b. İsa b. Abdillah b. Refî‘. (h. 1423). Tahkik: Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’Ilmî. Vâhıdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsabûrî. (1994). el-Vesît fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd, tahkik: Âdil Ahmed Abdulmevcûd v.dğr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’Ilmî. Yazır, E. M. Hamdi, (ts.). Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul: Azim Dağıtım.Zeccâc, Ebû İshâk. (1988). Me‘âni’l-Kur’ân ve I‘râbuhu, Beyrut: Âlemu’l-Kutub.Zemahşerî, (2009). Ebu’l- Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed, el-Keşşâf an Hakâikı Ğavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, thk. Muhammed Abdusselam Şâhin, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘İlmîZuhaylî, Vehbe b. Mustafa, (h. 1422). et-Tefsîru’l-Vesît, Dımeşk: Dâru’l-Fikr. Zürkânî, Muhammed b. Abdülazîm, (2005), Menâhilu’l- I‘rfân fî U‘lûmi’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.