Fıkıh Usulüne Kaynaklığı Açısından Muâz Hadisinin Tahlili Ve Tenkidi

Yıl 2018, Cilt: 14 Sayı: 14, 193 - 222, 30.12.2018

Yusuf Akgül

Öz

Bu makale, hadis kaynaklarında meşhur Muâz
hadisi diye bilinen hadisin sened ve metin açısından, çeşitli yönlerden
tahlilini yapmayı hedeflemiştir. Geniş anlamda içtihadın dar manada ise kıyasın
meşruiyetine kaynaklık etmesi bakımından söz konusu hadis, fıkıh usulü
literatüründe ayrı bir önemi haizdir. Dolayısıyla bu makalede hakkında farklı
görüşlerin ileri sürüldüğü rivayetin öncelikle senet ve metin tahlili yapılmış,
ardından hadisin muhtevası yönüyle tartışma konusu edildiği fıkhî disiplinler içerisinde
ne şekilde delil alındığı incelenmeye çalışılmıştır. Sonuçta ise hadis hakkında
elde edilen tespitler sıralanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Muâz Hadisi, İçtihat, Re’y, Kıyas

Kaynakça

• • Abdulhâlık, Abdulgânî. Hücciyyetüs-Sünne (Sünnetin Delil Oluşu). Trc. Dilaver Selvi. İstanbul: Şule Yayınları.1996.• Ahmed b. Hanbel. Müsned. 6 Cilt. Beyrut: Darul-Fikr. ts.• Apaydın, H. Yunus. "Re'y". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 35: 37-40. Ankara: TDV Yayınları, 2008.• ………… "Kıyas", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 25: 529-539 Ankara: TDV. Yayınları, 2002.• ……….., "İctihad", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 21: 432-445 Ankara: TDV. Yayınları, 2000. • Bâcî, Ebü'l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî. İhkâmu'l-fusul fi ahkâmi'l-usûl. thk. İmran Ali Ahmed arabi. Bingazi: Dâru'l-kütübi'l-vataniyye, 2004.• Beyhakî, Ahmed ibnu'l-Huseyn b. Ali. Sünenu'l-kübrâ. Thk. Muhammed Abdulkadir Ata. 10 Cilt. Mekke: Mektetbetu Dâru'l-bâz, 1994/1414.• Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrahim. el-Câmiu's-sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992. • ………Târihu'l-Kebîr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru'l- kütübi'l-ilmiyye, 1986/1407. • Ebû Dâvûd, Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd et-Tayâlisî. Müsned. Beyrut: Daru'l-ma'rife, ts.• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.• Ebu'l-Huseyn el- Basrî. el-Mutemed fi Usulü Fıkh. 2 Cilt. Beyrut: yy. 1983.• Fazlurrahman. Tarih Boyunca İslami Metodoloji Sorunu. Çev. Salih Akdemir. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1995.• Gazzâlî. Muhammed b. Muhammed Ebu Hamid. el-Mustasfâ fî ilmi'l-usûl. Beyrut: Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1413.• ……….. Mustasfa (İslam Hukukunda Deliller ve Yorum Metodolojisi) Trc. Yunus Apaydın. 2 Cilt. Kayseri: Rey Yay, 1994.• Gül, Sema. Muaz b. Cebel'in Yemen'e Gönderilmesiyle İlgili Rivâyetlerin Şekil Yönünden Tahlili. Yüksek Lisans Tezi, Gümüşhane Üniversitesi, 2015. • ……... "Muâz b. Cebel'in Yemen'e Gönderilmesiyle İlişkilendirilen Rivâyetlerin Şekil Yönünden Tahlili". Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/183 (2015): 183-208.• Gürler, Kadir. "Zayıf Hadisle Amel Edilip Edilmeyeceği Tartışmaları Arasında Bir Çözüm Yolu: Telakki Bi’l-Kabul", Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2012): 5-28.• Hasan, Ahmed. The Early Development of Islamic Jurisprudence. İslamabad: I.R.I, 1970.• Hatîb Bağdadî. Ebu Bekir. el-Fakih ve'l-Mütefakkih. thk. Ebu Abdurrahman Âdil b. Yusuf el-Azzâzî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbnu'l-Cevzî, 1996.Isfahânî, Râğıb Ebu'l-Kâsım Huseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî ğaribi'l-Kur'ân. Thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Lübnan: Daru'l-ma'rife, ts.• İbn Abdilber, Ebu Ömer Yusuf b. Abdullah. Camiul-Beyani'l-İlm ve Fadlihi. Thk. Ebu Abdurrahman Fevvaz Zumerli. 2 Cilt. Beyrut: Muessetu'r-reyyân, Dâru İbn Hazm, 2003/1424.• İbn Ebî Şeybe, Ebu Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. thk. Muhammed Avvâme. Hindistan: Daru's-selefiyye, ts.• İbn Hacer, Şihabüddin Ahmed b. Ali el-Askalânî. el-İsabe fi temyizi's-sahâbe, 8 Cilt. Beyrut: Dâru kütübi'l-ilmiyye ts. Takribü't-tehzîb. Thk. Muhammed Avvame. 4.Bsk. Halep: Dâru'r-reşîd, 1992. Tehzibü't-tehzîb. 1. Bsk. Beyrut: Daru'l-fikr, 1994.--------- Telhîsu'l-habîr fî tahrîci ehâdîsi'r-râfi'i'l-kebîr. 1. Bsk. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1419/1989.• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed. el-İhkâm fi usûli’l-ahkâm, 8 Cilt. 1.bsk, Mısır: 1347.• İbnu'l-Arabi, Arıdatül-Ahvezî. 1.Bsk. Mısır: Matbaatül-Mısriyye, 1931.• İbnu'l-Cevzî, Abdurrhaman b. Ali, el-İlelü'l-Mütenâhiye. Thk. Halil el-Meyis, 2 Cilt. Beyrut: Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1403.• İbnu'l-Esîr, İzzuddin Ebu'l-Hüseyn. Üsdü'l-ğâbe fi ma'rifeti's-sahâbe. 1. Bsk. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.• İbnu'l-Esîr. Mecidüddin. en-Nihâye fi ğaribil-hadis ve'l-eser. 5 Cilt. Beyrut: ts.• İbnü'l-Kayyim. el-Cevziyye. İ'lâmu'l-muvakkıîn an rabbi'l-âlemîn. 1. Bsk. 7 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbnu'l-Cevzî, 1423.• İbnü'l-Kesîr, İmaduddin Ebu'l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve'n-nihâye, Thk. Dr. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. 21 Cilt. Riyad: Hicr, 1997.• İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî fi'l- fıkhi'l-imâm Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî . 10 Cilt. Beyrut: Daru'l-fikr, 1405.• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.• İbn Manzur. Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, 1414.• İmam Muhammed İbn Saud İslamic University, el-Meclisü’l-İlmi el-İçtihad fiş-Şeriatil-İslamiyye ve Buhusun Uhra, Riyad: 1984.• İbn Sa'd, Muhammed Ebu Abdullah el-Basrî. et-Tabakâtu'l-Kubrâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, ts.• Karaman, Hayrettin. İslam Hukukunda İçtihad. Ankara: D.İ.B. Yayınları. ts. Başlangıçtan Günümüze Kadar İslam Hukuk Tarihi. İstanbul: Zafer Matbaası, 1989.• Karadavi, Yusuf. İslam Hukuku Evrensellik-Süreklilik, Trc. Y. Işıkçık, A. Yaman, İstanbul: Marifet Yayınları, 1997.• Kevserî, Muhammed Zahid. Makalatü’l-Kevserî. Kahire: el-Mektetbetu't-tevfîkiyye, ts.• Kırbaşoğlu, Hayri, İslam Düşüncesinde Sünnet (Eleştirel Yaklaşım), Ankara: Ankara Okulu Yayınları. 1996.• Malik b. Enes. el-Müdevvenetu'l-Kübrâ. Sahnûn b. Saîd et-Tenûhî. 4 Cilt. Beyrut: Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1994.• Mübarekfûrî, Ebul-A'la Muhammed. Tuhfetü'l-ahvezî bi şerhi câmii’t-Tirmizî, 10 Cilt. 1.bsk. Beyrut:1990.• Nevevî, Muhyiddin Yahya b. Şeref. el-Mecmu' fi şerhi'l-mühezzeb. Thk. Muhammed Necib el-Mutiâ, 23 Cilt. Suudi Arabistan: Mektebetu'l-irşâd, ts.• Özafşar, Mehmet Emin. "Polemik Türü Rivâyetlerin Gerçek Mâhiyeti". İslâmiyât 1/3 (1998): 41-47.• Pezdevî, Fahrül-İslam. Keşfül-Esrar (Alauddinel-Bahari),4 Cilt. 2.bsk. Beyrut, 1994.• Pezdevî, Ali b. Muhammed. Usul. Karaçi: Cavid Pres, ts.• Rıza, M. Reşid. İslam’da Birlik ve Fıkıh Mezhepleri . Trc. A. Hamdi Akseki. Sadeleştiren: Hayreddin Karaman, Ankara: D.İ. Yayınları, 1974.• Sââtî, Ahmed b. Abdurrahman b. Muhammed el-Bennâ. Fethur’r-rabbânî li tertibi müsnedi'l-imam Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî. 24 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâu't-turâsi'l-arabiy, ts.• Schacht, Joseph. The Origins of Muhammadan Jurisprudence. London: Unıversıty Pres. 1950.• Sehârenfurî, Halil Ahmed. Bezlu'l-Mechud fi halli Ebî Dâvûd. 20 Cilt. Beyrut: ts.• Serahsî, Şemsü'l-Eimme. el-Mebsut. 30 Cilt. 2.bsk. Beyrut: ts.• Şafiî, Muhammed b. İdris. Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: ts. El-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru'l-ma'rife,1393.• Şâtıbî, Ebu İshak İbrahim. Muvafâkât (İslami İlimler Metodolojisi). Trc. M. Erdoğan. 4Cilt. İstanbul: İz Yayınları, 1993.• Şener, Abdülkadir. İslam Hukukunun Kaynaklarından Kıyas İstihsan İstıslah. Ankara: D.İ.B. Yayınları, 1974.• ………"İslâm Hukukunda Re’y ve İctihad" Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 19 (1973): s. 123-131.• Tehânevî, Zafer Ahmed. İ'lâü's-sünen. thk. Muhammed Taki Osmânî. 22 Cilt. (Karaçi:1418). • Tirmizî, Ebu İsa. Camiu’s-Sahih Süneni Tirmizî, thk. Muhammed Fuad Abdülbaki, 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.• Uğur, Müçteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, Ankara: T. D. V.Yayınları, 1992.• Vezir, Ahmed b. Muhammed, el-Musaffa fi Usuli'l-Fıkh, Beyrut. ts.• Yavuz, Yunus Vehbi. Hanefi Mezhebinde İçtihad Felsefesi, İşaret Yay. İst. 1993.• Zebidî, M. Murtaza. Tâcu'l-arûs min cevâhiri'l-kâmûs. 10 Cilt. Mısır: 1307.• Zehebî, Şemsuddin Ebu Abdullah Muhammed. Mizânu'l-i'tidal fi nakdi'r-rical. Beyrut: Daru'l-Fikr, ts. Kâşif fi Ma'rifeti men lehu rivayetun fi kütübi's-sitte. 2 Cilt. Cidde: yy. 1992. Siyeru a'lâmu'n-nübelâ. Thk. Şuayb Arnaût ve heyeti. 25 Cilt. 3.Bsk. Beyrut: Muessesetu'r-risâle, 1985.• Ebu Zehra, Muhammed. İslam’da Fıkhi Mezhepler Tarihi. Trc. Abdülkadir Şener. 2.Bsk. İstanbul: Hisar Yayınları, ts.• Zeylâî, Cemaluddin. Nasbu'r-râye li ehadisi'l-hidâye. 4 Cilt. Kahire: Daru'l-Hadis, ts.