İslam Hukukunda Çalışanların Hakları

Yıl 2019, Cilt: 15 Sayı: 15, 13 - 42, 30.06.2019

Suat Erdem

Öz

Üretimi meydana getiren insan
gruplarına çalışanlar denilmektedir. Çalışanlar, başkalarına bağımlı olarak
çalışabildikleri gibi bağımsız olarak da çalışabilirler. Bağımlı çalışanlar, üretime
genellikle sadece emeği ile katkıda bulunan ve işverenlere bağlı olarak çalışan
kişilerdir. Bağımsız çalışanlar ise başkasına bağımlı olmadan kendi adına
çalışan kişilerdir. Hem iş akdinin tarafı hem de akit konusu işi yapacak kişi
olması itibarıyla iş akdinin en önemli unsuru olan çalışan, İslam hukukuna göre
ecîr-i hass ve ecîr-i müşterek olarak iki kısma ayrılmaktadır. İşveren ise iş akdinin
işçiye göre diğer tarafı veya ücretle başkasını çalıştıran kişidir. İslam
hukukunda çalışanların uygun bir işte ve uygun koşullarda çalışma, izin ve
dinlenme, dinî ihtiyaçlarını karşılama ve verdiği emeğin karşılığında ücret
almak gibi hakları bulunmaktadır. İslam, hangi sosyal kesimde olduğuna
bakmaksızın kişiye güç ve kabiliyetine uygun bir işte çalışma hürriyeti ve
hakkı tanımıştır. Akit konusu işin, ifasının mümkün ve çalışanın gücü ve
kontrolü dâhilinde bulunması gerekmektedir. Dinlenme, bedensel yorgunluğun
giderilmesidir. Dinlenme, insanın çalışma gücünün yeniden kazanılması için
fıtri bir mecburiyet olup çalışanın dinlenme hakkı, iş hukukuna hâkim olan
işçiyi koruma ilkesinin bir sonucudur. İşverenin çalışanına namaz kılmak için
izin vermemesi durumunda çalışanın, namazlarını ne şekilde ve nasıl kılacağı
hususunda farklı görüşler mevcuttur.

Anahtar Kelimeler

Çalışan, hak, İşveren, ibadet

Kaynakça

• Abdülberr, Muhammed Zeki, Ahkâmu’l-Muâmelâti’l-Mâliyye fi’l-Mezhebi’l-Hanbelî, Mektebetü Dari’t-Turâsi, Kahire 1998.Adevî, Ahmed b. Muhammed ed-Dırdır el-Malikî, Şerhu Akrabi’l-Mesâlik li Mezhebi’l-İmam Malik, h.1281.Akdemir, Süleyman, “Toplu Tenkitler-II”, İşçi-İşveren Münasebetleri, İlmi Neşriyat, İstanbul 1990.Akgündüz, Ahmet, “Eski ve Yeni Hukukumuzda İşçinin Çalışma Süresi, İstirahat Tatil ve İbadet Hakkı”, İşçi-İşveren Münasebetleri, İlmi Neşriyat, İstanbul 1990.Aktan, Hamza, “İslam’da Emek ve Sermaye İlişkisi”, İslam’da Emek ve İşçi-İşveren Münasebetleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 1986. Akyüz, Vecdi, “Devlet ve İşçi-İşveren İlişkileri”, İşçi-İşveren Münasebetleri, İlmi Neşriyat, İstanbul 1990.Ali el-Hafif, Ahkâmu’l-Muâmelâti’ş-Şer’iyye, Daru’l-Fikri’l-Arabi. Andaç, Faruk, İş Hukuku, Yargı Yayınevi, Ankara 2003.Aybay, Aydın, Borçlar Hukuku Dersleri –Genel Bölüm-, Filiz Kitabevi, İstanbul 1995.Bağdadi, Ebu Muhammed b. Ğanim b. Muhammed, Kitabu Mecmaid-Damânât fi Mezhebi’l-İmami’l-Azam Ebi Hanife,Alemü’l-Kütüb, Beyrut 1987. Bardakoğlu, Ali, “Hizmet (İş) Akdinin Yapılması ve Uygulanması”, İşçi-İşveren Münasebetleri, İlmi Neşriyat, İstanbul 1990. Bardakoğlu, Ali, “İslam Hukukunda İşçi ve İşveren Münasebeti”, İslam’da Emek ve İşçi-İşveren Münasebetleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 1986.Bardakoğlu, Ali, İslam Hukukunda ve Modern Hukukta İcâre Akdi -Özellikle Personel İstihdâmı-, Erzurum 1982. (Basılmamış Doktora Tezi)Başgil, Ali Fuad, “Türkiyede İş Hukuku Elemanları”, Hukukun Ana Mesele ve Müesseseleri, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1946.Benhâvî, Ahmed İbrahim, el-Cevahirü’n-Nakiyye fi Fıkhi’s-Sadeti’ş-Şafîiyye, Daru’l-Minhac, Beyrut 2005.Beşer, Faruk, Kadının Çalışması Sosyal Güvenliği ve İslam, Nun Yayıncılık, İstanbul 1995.Buhâri, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.Cezîrî, Abdurrahman b. Muhammed, Kitabu’l-Fıkh ale’l-Mezahibi’l-Erba’a,Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1990.Çapra, M. Ömer, İslam Ekonomi Sistemi, (terc:Fatih Kurtulmuş), Fatih Yayınevi Matbaası, İstanbul.Çeker, Orhan, Fıkıh Dersleri I, Seha Neşriyat, İstanbul 1994.Çeker, Orhan, İslam Hukukunda Akidler, A.H.İ. Yayıncılık, İstanbul 2006.Debbağoğlu, Ahmed, İslam İktisadına Giriş, Dergâh Yayınları, İstanbul 1979.Dembuya, Abdullah, Şeceretü’l-İslam, Müessesetü’l-Matbû’ati’l-‘Arabiyye, Beyrut 1981.Döndüren, Hamdi, “İslam’da İşçi ve İşveren Münasebetleri”, İslam’da Emek ve İşçi-İşveren Münasebetleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 1986.EbûDâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî el-Ezdî, Es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.Emir, Abdülaziz, Fıkhu’l-Kitab ve’s-Sünne, Daru’s-Selam, Kahire 1999.Erdoğan, Mehmet, “İslam Hukuk Nazariyatında ve Tatbikatta Ücret”, İşçi-İşveren Münasebetleri, İlmi Neşriyat, İstanbul 1990.Gözler, Kemal, İdare Hukukuna Giriş, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa 2005.Gücün, Cevad Abdürrahim, Nazari ve Ameli Hukuk Davaları II (Menkul Mallar ve Borçlar), Üniversite Kitabevi, İstanbul 1946.Ğurâbî, MahmudMahmud, el-Fıkhu ‘İnde’ş-Şeyhi’l-Ekber Muhyiddin İbni’l-‘Arabi, Matbaatü Zeyd b. Sabit, Dımeşk 1981.Hamidullah, Muhammed, İslama Giriş (Terc: Cemal Aydın), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1996. İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd, Es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.İbn Teymiye, Takiyyuddin Ahmed b. Abdilhalim, Hisbe, (Terc: Vecdi Akyüz), İnsan Yayınları, İstanbul 1989. Işıklı, Alpaslan, İş Hukuku, İmaj Yayıncılık, Ankara 1996.İbn Nuceym, Zeynuddin Ahmed b. Nuceym el-Mısri el-Hanefî, el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, el-Matba’atü’l-‘İlmiyye, h.1311.İbn Rüşd el-Hafid, Ebu’l-Velid Muhammed b.Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Malikî, Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesıd, Kahraman Yayınları, İstanbul 1985.Karaman, Hayreddin, İslam’da İşçi-İşveren Münasebetleri, Marifet Yayınları, İstanbul 1981. Kâsâni, Alauddin Ebu Bekr b. Mes’ud el-Hanefî (ö.h.587), Kitâbu Bedâi’is-Sanai’ fi Tertibi’ş-Şerâi’, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyye, Beyrut 1974.Kırbaşoğlu, M. Hayri, Namazların Birleştirilmesi, Araştırma Yayınları, Ankara 1997.Komisyon, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Hikmet Yayınları, İstanbul 1990.Kurtoğlu, Serda, İslam Hukuku Dersleri, Fatih Matbaası, İstanbul 1973.Kurtubi, Ebu Ömer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed b. Abdülberr en-Nemri el-Malikî, el-Kafi fi Fıkhi Ehli’l-Medineti’l-Malikî, Darü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1987.Mevsıli, Abdullah b. Mahmud b. Mevdud, el-İhtiyar li Ta’lili’l-Muhtar, Pamuk Yayınları, İstanbul 1989.Meydani, Abdülğına el-Ğanîmî ed-Dımeşki, el-Lübab fi Şerhi’l-Kitab, Dersaadet Kitabevi, İstanbul (t.y.).Mısrî, A. Semi’, Mukavvemâtü’l-İktisâdi’l-İslamî,Mektebetü Vehbe, Kahire 1975.Muhammed Zuhri el-‘Amravi, es-Siracü’l-Vehhâc, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut (t.y.).Mübarek, Muhammed, Nizâmu’l-İslâm el-İktisâd, Daru’-Fikr, Beyrut 1974.Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccac el-Kuşeyri en-Nisabûrî, el-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.Öztürk, Abdülvehhab, “İslam’da İşçi ve İşveren Münasebetleri”, İslam’da Emek ve İşçi-İşveren Münasebetleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 1986.Reisoğlu, Seza, Hizmet Akdi Mahiyeti-Unsurları-Hükümleri, Sevinç Matbaası, Ankara 1968.Sahnûn b. Sa’id, et-Tenûhî (h.ö.240), el-Müdevvenetü’l-Kübrâ,Matbaatü’s-Saade, Mısır h.1323.Schacht, Joseph, İslam Hukukuna Giriş, (Terc: Mehmet Dağ-Abdülkadir Şener), AÜİFY, Ankara 1977.Semerkandi, Alauddin Muhammed, Tuhfetü’l-Fukaha,Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1984.Serahsi, Muhammed b. Ahmed. Ebi Sehl Şemsuddin, Kitabu’l-Mebsud, Daru’l-Ma’rife, Beyrut 1989.Sınav, Tahsin, “İş Hukuku ve Temel Kavramlar”, İşçi-İşveren Münasebetleri, İlmi Neşriyat, İstanbul 1990.Sınav, Tahsin, “İş Hukuku’nda İşçinin Çalışma Süresi ve Dinlenme Hakları Konulu Tebliğe Katkılar”, İşçi-İşveren Münasebetleri, İlmi Neşriyat, İstanbul 1990.Sümer, Haluk Hadi, İş Hukuku, Mimoza Yayınları, Konya 2005.Şakfe, Muhammed Fehr, İslam’da İş Ahkâmı ve İşçi Hakları,(Terc: İhsan Toksarı), Nida Yayınevi, İstanbul 1968. Şeybani, Ebû Abdillah Muhammed b. Hasan, Kitâbu’l-Asl, Alemü’l-Kutub, Beyrut 1990.Şeybani, Ebu Abdullah Muhammed b. Hasan, el-Cami’u’s-Sağir, Alemu’l-Kütüb, Beyrut 1986.Şirazi, Ebu İshak İbrahim b. Ali b. Yusuf eş-Şafîi, el-Mühezzeb, Matbaatü ‘İsa el-Babi el-Halebi ve Şürekah, Mısır h.1276.Tabakoğlu, Ahmet, “İslam Ekonomisinde Emek ve Sermaye Kavramları”, İslam’da Emek ve İşçi-İşveren Münasebetleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 1986.Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ Servet, el-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.Tunçomağ, Kenan, Centel, Tankut, İş Hukukunun Esasları, Beta Basım Yayım, İstanbul 1999. Yavuz, Yunus Vehbi, Çalışma Hayatı ve İslam, Tuğra Neşriyat, İstanbul 1992. Yeniçeri, Celal, “İslam’da Emek ve Karşılığı”, İslam’da Emek ve İşçi-İşveren Münasebetleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 1986. Yeniçeri, Celal, İslam İktisadının Esasları, Şamil Yayınevi, İstanbul 1980.Zerkeşî, Şemsuddin Muhammed b. Abdillah el-Mısri el-Hanbelî, Şerhu’z-Zerkeşî ala Muhtasari’l-Harâkî, Mektebetü’l-‘Âbikan, Riyâd 1993.Zuhayli, Vehbe, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, Risale Yayınları, İstanbul 1992.