THE THEORY OF KNOWLEDGE OF AL-GHAZZĀLĪ, AL-MUTAKALLIM IN ASH’ARI TRADITION

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 17, 325 - 348, 30.06.2020

Harun Işık

Öz

Ghazzālī addressed the problem of knowledge systematically and for a purpose. Thus, his theory of knowledge has Allah-centered structure. Because, the source of the knowledge about the field of physics or metaphysics is Allah, and the main purpose of the knowledge is to know Allah. Senses, reason and intuition bestowed on man are appreciated as means to reach this truth. Three elements come to the fore especially in the definition of knowledge. The first of these is the knowing (nafs), the second is the known (the truth of the goods) and the third is the knowledge (the imagination of the stuff in the nafs). According to him, there are two types of information fields, one related to physics and the other is related to the metaphysical realm. The way to get the first one is senses and reason. The second one is reached with inspiration. The knowledge reached through the heart's eye is superior to that obtained through senses and reason. Counting inspiration among sources of information is a stance that combines ilmu’l-kalam and mysticism. The fact that he expresses the theory of knowledge in a metaphorical style both makes the issue more understandable and reveals his difference.

Anahtar Kelimeler

Ash'arite, Ghazzali, Knowledge, Senses, Reason, Inspiration

Eş‘ari Geleneğinde Bir Mütekellim Olan Gazzâlî’de Bilgi Teorisi

Öz

Gazzâlî bilgi problemini sistematik bir şekilde ve bir amaca binaen ele almıştır. Nitekim onun bilgi kuramı Allah merkezli bir yapıdadır. Zira ister fizik, isterse metafizik alana dair bilgilerin kaynağı Allah’tır ve bilginin temel amacı da marifetullahı elde etmektir. İnsana bahşedilen duyular, akıl ve sezgi bu hakikate ulaşmak için birer vasıta olarak takdir edilmiştir. Bilgi tanımlamasında özellikle üç unsur ön plana çıkmaktadır. Bunlardan ilki bilen (nefs), ikincisi bilinen (eşyanın hakikati), üçüncüsü de bilgidir (eşyanın misalinin nefiste bulunması). Ona göre biri fizik âlemle, diğeri de metafizik âlemle ilişkili olmak üzere iki tür bilgi alanı bulunmaktadır. Birincisini elde etmenin vasıtları duyular ve akıldır. Diğerine ise ilham ve keşf yoluyla ulaşılır. Kalp gözüyle ulaşılan bilgi duyular ve akıl sayesinde elde edilenden üstündür. İlhamı bilgi kaynakları arasında sayması kelamı ve tasavvufu mezceden bir duruştur. Metaforik bir üslupla bilgi kuramını ifade etmesi, meseleyi hem daha anlaşılır kılmakta hem de onun farklılığını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eş'arilik, Gazzali, Bilgi, Duyular, Akıl, İlham

Kaynakça

• AKARSU, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Yayınları, 1998.
• ASLAN, Abdülgaffar. “Kelam’da İlhamın Bilgi Değeri”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1/20 (2008), 25-45.
• AYDINLI, Yaşar. “Gazâlî’nin İlim ve Düşünce Dünyası”. İslâmi Araştırmalar 13/3-4 (2000), 265-281.
• BAĞÇECİ, Muhittin. Kelam İlmine Giriş. Kayseri: Netform, 2000.
• BERGSON, Henri. Metafiziğe Giriş. trans. Barış Karacasu. Ankara: Bilim ve Sanat Yay., 1998.
• BOLAY, Süleyman Hayri. “Akıl” Türkiye Diyanet Vakfı islam Ansiklopedisi. 2: 238-242. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• BOLAY, Süleyman Hayri. Felsefi Doktrinler ve Terimler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• BOLAY, Süleyman Hayri. Aristo Metafiziği ile Gazzali Metafiziğinin Karşılaştırılması. İstanbul; Kalem, 1980.
• ÇÜÇEN, A. Kadir. Felsefeye Giriş. 2. ed. İstanbul: Asa Kitapevi, 2001.
• ERDEM, Hüsamettin. “Gazâlî’de Bilgi Meselesi”, İslâmi Araştırmalar 13/3-4 (2000), 293-297.
• ERDEM, Hüsamettin. Bazı Felsefe Meseleleri. Konya: Hüner Yay., 1998.
• GHAZZĀLĪ, Abū Ḥamid Muḥammad b. Muḥammad. “ar-Risālah al-Ledūniyyah-Ledünni İlim Risalesi”, trans. A. Cüneyd Köksal, Yol, Bilgi ve Varlık. ed. Esma Ürkmez. İstanbul: Sufi Kitap, 2007.
• GHAZZĀLĪ, Abū Ḥamid Muḥammad b. Muḥammad. Al-Iqtisād fī al-I’tiqād-İtikadda Orta Yol. trans. Kemal Işık. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1971.
• GHAZZĀLĪ, Abū Ḥamid Muḥammad b. Muḥammad. Ayyuhā al-Walad-Majmu’at ar-Rasāil al-Imam al- Ghazzālī. Beyrut; y.y., 1996.
• GHAZZĀLĪ, Abū Ḥamid Muḥammad b. Muḥammad. Al-Munqidz min Al Dalāl-Dalaletten Hidayete. trans. Ahmet Suphi Furat. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1978.
• GHAZZĀLĪ, Abū Ḥamid Muḥammad b. Muḥammad. el-Mustasfa min Ilm al-Usūl wa bi Zaylihi Fewātih ar-Rahāmut bi Sharh Musellemu as-Subūt. Egypt: Dār as-Sadr, 1322.
• GHAZZĀLĪ, el-Mustasfa İslam Hukukunun Kaynakları. trans. H. Yunus Apaydın. 2. ed.. İstanbul: Klasik, 2017.
• GHAZZĀLĪ, Abū Ḥamid Muḥammad b. Muḥammad. Ihya al-Ulūm al Dīn-İhyau Ulûmi’d-Dîn. VI Volume. trans. Ahmet Serdaroğlu. 3. ed. İstanbul Bedir Yayınları, 1974.
• GHAZZĀLĪ, Abū Ḥamid Muḥammad b. Muḥammad. İhya al-Ulūm al-Dīn-İhyau Ulûmi’d-Dîn. X Volume. trans. Ali Arslan. İstanbul: Yaylacık Matbaası, 1971.
• GHAZZĀLĪ, Abū Ḥamid Muḥammad b. Muḥammad. Maqāsıd al Felāsifah-Felsefenin Temel İlkeleri. trans. Cemalettin Erdemci, 2. ed. Ankara: Vadi Yayınları, 2002.
• GHAZZĀLĪ, Abū Ḥamid Muḥammad b. Muḥammad. Mīzān al Amal-Amellerin Ölçüsü. trans. Remzi Barışık. Ankara: Kılıçaslan Yay., 1970.
• GHAZZĀLĪ, Abū Ḥamid Muḥammad b. Muḥammad. Tahāfut al Felāsifah-Filozofların Tutarsızlığı. trans. Bekir Sadak. İstanbul: Ahsen Yay., 2002.
• GHAZZĀLĪ, Abū Ḥamid Muḥammad b. Muḥammad. Ma’ārij al Quds-Hakikat Bilgisine Yükseliş. trans. Serkan Özburun. İstanbul: İnsan Yayınları, 2002.
• GHAZZĀLĪ, Abū Ḥamid Muḥammad b. Muḥammad. Mihakk al Nadar-Düşünmede Doğru Yöntem. trans. Ahmet Kayacık. İstanbul: Ahsen Yayıncılık, 2002.
• GÖKBERK, Macit. Felsefe Tarihi. 13. ed. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2002.
• HANÇERLİOĞLU, Orhan. Düşünce Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1970.
• KUTLUER, İlhan. “İlim” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 109-114. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• KORLAELÇİ, Murtaza, “Gazâlî’ye Göre Felsefe ve Bilgi Nazariyesi”. Ebu Hamid el-Gazâlî. Kayseri: ERÜ Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayınları, 1988.
• MĀTURĪDĪ, Abu Mansur Muḥammad b. Muḥammad b. Mahmud. Kitāb al Tawhīd-Kitabu’t-Tevhid Tercümesi. trans. Bekir Topaloğlu. Ankara: İSAM Yayınları, 2002.
• NASAFĪ, Abu’l-Mu’īn Maymūn b. Muḥammad. Tabṣirat al Adillah fī Uṣūl al Dīn. critical ed. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. 2 Volume. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 2004.
• ŞEVKİ, Yavuz Yusuf. “İlim” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 108-109. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• YEŞİLYURT, Temel. “Bilgi Kuramı”. Kelam El Kitabı. ed. Şaban Ali Düzgün. Ankara: Grafiker Yay., 2012.
• YÜKSEL, Emrullah. “Âmidi ve Bazı Kelamcılarda Bilgi Teorisi”. Kelamda Bilgi Problemi. İlahiyat Fakülteleri V. Kelam Anabilim Dalı Eğitim-Öğretim Meseleleri ve Koordinasyon Toplantısı ve “Kelamda Bilgi Problemi” Sempozyumu Bildirileri. Bursa: Arasta Yayınları, 2003.