Osmanlı’da Vakıf ve Hayırseverlik: “Valide Sultan Vakfı’ndan 1663 Yılında Medine’ye Gönderilen Surre Örneğinde”

Yıl 2021, Cilt: 19 Sayı: 19, 129 - 145, 30.06.2021

Hanife Alaca

https://doi.org/10.51553/bozifder.887722

Öz

Osmanlı padişahları tarafından Mekke ve Medine’ye gönderilen hediyeler kayıt altına alınmış ve bu yardımlarla ilgili bilgileri içeren defterlere Surre Defterleri adı verilmiştir. Mekke ve Medine Müslümanlar için önemli şehirlerdir. Bu nedenle Müslüman yöneticiler tarafından bu kutsal beldelere ayni ve nakdi yardımlar yapılmıştır. Medine’nin Osmanlı hâkimiyetinden geçmesinden sonra, Osmanlı padişahları bu şehre sürekli olarak surre göndermişlerdir. Ayrıca, kurulan bazı vakıfların vakıf şartlarında Medine’ye yardım gönderilmesi şart koşulmuştur. Bunlardan biri de IV. Mehmed’in annesi Valide Sultan tarafından kurulan vakıftır. Valide Sultan’ın 1663 yılında kurduğu vakfın vakfiyesinde İstanbul ve Medine’de kurulan vakıfların yönetimi, vakıf çalışanları ve ücretleri gibi bilgiler yer almaktadır. Bu makalede, Surre Defterleri içerisinde yer alan 96 numaralı defter incelenecektir. Bu defterden elde edilen bilgiler doğrultusunda Valide Sultan Vakfı’ndan 1663 yılında Medine’ye gönderilen surre örneğinde, Osmanlı’da vakıf ve hayırseverlik değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, Hayırseverlik, Osmanlı Devleti, Surre, Medine

Foundation and Philanthropy in the Ottoman Empire: "In the Example of Surre Sent to Medina in 1663 by the Valide Sultan Foundation"

Öz

The foundation, which is one of the most important examples of philanthropy in the Ottoman Empire, is clearly seen in the Ottoman ṣurrah tradition. The gifts sent to Mekka and Medina by the Ottoman sultans were recorded and the books containing information about these aids were named ṣurrah Notebooks. Mekka and Medina are important cities for Muslims. For this reason, aids in kind and in cash were made to these holy places by the Muslim rulers. After Medina passed under Ottoman rule, the Ottoman sultans constantly sent ṣurrah to this city. In addition, it was stipulated that some foundations established to send aid to Medina under the conditions of the foundation. One of them is IV. It is a foundation founded by the mother of Mehmed, Valide Sultan. As can be understood from the foundation foundation founded by Valide Sultan in 1663, the management of the foundations established in Istanbul and Medina contains information such as foundation employees and wages. In this article, the book numbered 96 in the ṣurrah Notebooks in the Ottoman Archives of the Presidency General Directorate of State Archives will be examined. In line with the information obtained from this book, the foundation and philanthropy in the Ottoman Empire will be evaluated in the ṣurrah sample sent to Medina in 1663 by the Valide Sultan Foundation.

Anahtar Kelimeler

Foundation, Philanthropy, Ottoman Empire, Surre, Medina

Kaynakça

• VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), No.744.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Evkaf Surre Defterleri (EV.HMK.SR.d). No. 96.
• Âşık Paşazade. Âşık Paşazade Osmanoğulları’nın Tarihi. Haz. Kemal Yavuz, M.A. Yekta Saraç. Ankara: K Kitaplığı, 2003.
• Atalar, Münir. Osmanlı Devleti’nde Surre ve Surre Alayları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
• Ateş, İbrahim. “Osmanlılar Zamanında Mekke ve Medine’ye Gönderilen Para ve Hediyeler”. Vakıflar Dergisi. Ankara: 13 (1981): 113-170.
• Barkan, Ömer Lütfi.“Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler-I, İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”. Vakıflar Dergisi. Ankara: 2 (1942): 279-386.
• Berki, Ali Himmet. “Vakıf Kuran İlk Osmanlı Padişahları”. Vakıflar Dergisi. Ankara: 5 (1962): 127-129.
• Bozpınar, Ş. Tufan- Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Haremeyn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/153-157. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Bozpınar, Ş. Tufan. “Surre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/567-569. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Emecen, Feridun. “Ridâniye Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/146-168. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Karaca, Filiz. “Turhan Sultan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/423-425. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Köprülü, Fuad. “Vakıf Müessesesinin Hukukî Mahiyeti ve Tarihî Tekâmülü”. Vakıflar Dergisi. Ankara: 2 (1942), 1-35.
• Kütükoğlu, Mübahat S. Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), İstanbul: Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sa’nat Vakfı Yayınları, 1998.
• Neşri, Mehmed. Kitâb-ı Cihan-Nümâ Neşrî Tarihi. Yayınlayan, Faik Reşit Unat, Mehmed A. Köymen. Ankara: TTK Yayınları, II / 1987.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara: TTK Yayınları, 1983, III.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Mekke-i Mükerreme Emîrleri. Ankara: TTK Yayınları, 1984.
• Yediyıldız, Bahaddin. “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/479-486. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.