Ḥirzü’l-emānī Bağlamında Ortaya Çıkan Tahrîrât Edebiyatı’nın Tespit ve Tahlili

Yıl 2021, Cilt: 20 Sayı: 20, 277 - 297, 31.12.2021

Eren Pilgir

https://doi.org/10.51553/bozifder.961063

Cited By: 1

Öz

Hz. Peygamber (s.a.s) Kur’ân-ı Kerim’in talimini sahâbesine yedi harf ruhsatı çerçevesinde yapmıştır. Dolayısıyla her sahâbî aynı kıraati talim etmemiş ve her biri kendi kıraatini bir diğer sahâbînin öğrendiği kıraatle karıştırmadan Kur’ân-ı Kerim’i tilavet etmiştir. Tatbik edilen bu usûl, kıraat ilminin müstakil bir disiplin olmasından sonra kaleme alınan eserlerde yer alan tarîklerin birbirine karışmasını engellemek için de uygulanmıştır. İşte bu yönteme ‘tahrîrât’ adı verilmiştir. Kıraat ilminin en bakir alanlarından olan tahrîrât, İbnü’l-Cezerī’nin (öl. 833/1429) en-Neşr fi’l-ḳırāʾāti’l-ʿaşr ve Ṭayyibetü’n-neşr fi’l-ḳırāʾāti’l-ʿaşr adlı eserlerinde yaklaşık bin tarîke yer vermesi sebebiyle aşere-i kübrâ üzerine yoğunlaşmıştır. Zira bu iki eserin içerdiği tarîk sayısının fazla olması tahrîrâtla alakalı daha fazla konuya yer verilmesini gerektirmiştir. Ancak dar çerçevede de olsa yedi kıraat ve aşere-i suğrâ ile alakalı tahrîrât edebiyatı ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada Ḳāsım b. Fīrruh eş-Şāṭıbī’nin (öl. 590/1194) yazdığı ve yedi kıraat tedrisatının temel eserlerinden olan Ḥirzü’l-emānī ve vechü’t-tehānī üzerine kaleme alınmış tahrîrât eserlerinin tespiti ve tahlili amaçlanmıştır. Bu bağlamda ayrıca Ḥirzü’l-emānī özelinde kaleme alınan tahrîrât eserlerinin içeriği “eimmeten” (أئمة), “yebsuṭ” (يبسط) ve “besṭaten” (بسطة) örnekleri üzerinden değerlendirilerek ilgili eserlerin bir bütünlük arz edip etmediğinin ortaya konulması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Tahrîrât, Tedrisat, Şāṭıbī, Ḥirzü’l-emānī

Evaluation and Analysis of Tahrirat Literatures Which Emerges in the Context of Ḥirz al-amānī

Öz

The Prophet Mohammad (pbuh) taught his companions the Qur’an on the permit of seven recitations based on differing articulations of various tribes. Therefore, not every companion has learned the same recitation and each of them articulated Qur’an in a slightly different way than others. This method also utilized in works written after qirāʾāt became a distinct field of knowledge to distinguish varying ways of articulation (ṭarīqs). This method is called taḥrīrāt. Taḥrīrāt is the most untouched area of recitation ‘ilm focused on the ʿashr al-kubrā because of Ibn al-Jazarī (d. 833/1429) mentioned about thousand different articulations in his works called al-Nashr fi al-qirāʾāt al-ʿashr and Ṭayyibat al-nashr fi al-qirāʾāt al-ʿashr. Due to the high number of articulations in those two works, it is necessary to include more about taḥrīrāt. Taḥrīrāt literature even if narrow framework emerged in the seven qirāʾāt and ten qirāʾāt (ʿashr al-ṣughrā). The purpose of this article is evaluation and analysis of taḥrīrāt literature about Ḥirz al-amānī wa wajh al-tahānī which has written by al-Qāsim b. Fīrruh al-Shāṭibī (d. 590/1194) and which is basic work of seven qirāʾāt Islamic Education. In this context also, it is intended questioning integrity of tahrirat literature that was written down on Ḥirz al-amānī via examples “eimmeten” (أئمة), “yebsuṭ” (يبسط) and “besṭaten” (بسطة).

Anahtar Kelimeler

Qirāʾāt, Tahrirat, Islamic Education, Shāṭibī, Ḥirz al-amānī

Kaynakça

• Akdemir, Mustafa Atilla. “Kıraat İlminde Tahrîrât Meselesi”. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2018), 83-112.
• Cemzūrī, Suleymān b. Ḥuseyn b. Muḥammed. el-Fetḥu’r-raḥmān şerḥu Kenzi’l-meʿānī. thk. Şerīf Ebū’l-ʿAlā el-ʿAdevī. Beyrūt: Dāru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2002.
• Cemzūrī, Suleymān b. Ḥuseyn b. Muḥammed. Kenzü’l-meʿānī bi-taḥrīri ḥirzi’l-emānī. thk. ʿAbdülaẓīm b. İbrāhīm b. ʿAbdilḥalīm. Ḳāhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türās̱, 2012.
• Ḍabbāʿ, Muḥammed ʿAlī. el-İḍāe fī beyāni uṣūli’l-ḳırāʾe. Ḳāhire: el-Mektebetü’l-Ezher, 1999.
• Ḍabbāʿ, ʿAlī Muḥammed. İrşādü’l-mürīd ilā maḳṣūdi’l-ḳaṣīd. Ḳāhire: Dāru İbn Kes̱īr, 2014.
• Ḍabbāʿ, ʿAlī Muḥammed. Muḫtaṣaru bulūġi’l-emniye. Beyrūt: Dāru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2015.
• Dānī, Ebū ʿAmr ʿUs̱mān b. Saʿīd. Cāmiʿu’l-beyān fi’l-ḳırāʾāti’s-sebʿ. thk. Muḥammed Ṣadūḳ el-Cezāirī. Beyrūt: Dāru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2005.
• Dānī, Ebū ʿAmr ʿUs̱mān b. Saʿīd. et-Teysīr fī’l-ḳırāʾāti’s-sebʿ. thk. Ferīd Muḥammed b. ʿAzzūz. Dımaşḳ: Dāru İbn Kes̱īr, 2. Basım, 2016.
• Ebyārī, Muḥammed b. Muḥammed Hilālī. Ribḥu’l-mürīd fī taḥrīrāti’ş-Şāṭıbiyye. Ṭantā: Dāru’s-Ṣahābe, 2002.
• Esḳāṭī, Aḥmed b. ʿUmer el-Ḥanefī. Ecvibetü’l-mesāili’l-müşkilāt fī ʿilmi’l-ḳırāʾāt. thk. Emin Muḥammed Aḥmed eş-Şenḳīṭī. Riyāḍ: Dāru Kunūz, 2008.
• Fīrūzābādī, Mecdüddīn Muḥammed b. Yaʿkūb b. Muḥammed. el-Ḳāmūsü’l-muhiṭ. thk. Mektebetü taḥḳīḳi’t-türās̱ fī Müesseseti’r-Risāle. Beyrūt: Müessesetü’r-Risāle, 2005.
• Ḫāleveyh, Ḥuseyn b. Aḥmed b. el-Ḥucce fi’l-ḳırāʾāti’s-sebʿ. thk. Aḥmed Ferīd el-Mezīdī. Beyrūt: Dāru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, 2007.
• Ḫalīcī, Muḥammed b. ʿAbdirraḥmān. Ḥallü’l-müşkilāt ve tevḍīḥu’t-taḥrīrāt fi’l-ḳırāʾāt. İskenderiyye: Maṭbaʿa Medrese Muḥammed ʿAlī, 2. Basım, 1939.
• Ḫalīcī, Muḥammed b. ʿAbdirraḥmān. Şerḥu müḳarribi’t-taḥrīr li’n-Neşri ve’t-Taḥbīr. thk. Īhāb Fikrī-Ḫālid Ḥasen Ebū’l-Cūd. Ḳāhire: el-Mektebetü’l-İslāmiyye, 2009.
• Ḫalīcī, Muḥammed b. ʿAbdirraḥmān. Ḥallü’l-müşkilāt ve tevḍīḥu’t-taḥrīrāt fi’l-ḳırāʾāt. thk. Ḥasen b. ʿAbdilḳādir el-Merātī en-Nīcerī. Riyāḍ: Dāru Eḍvāi’s-Selef, 2007.
• Ḥanbelī, Muḥammed b. Aḥmed b el-Mevṣılī. Kenzü’l-meʿānī fī şerḥi Ḥirzi’l-emānī. Dımaşḳ: Dāru’l-Ġavs̱ānī-Dāru’l-Berake, 2012.
• Ḥuseynī, Ḥasen b. Ḫalef. İtḥāfü’l-beriyye bi taḥrīri’ş-Şāṭıbiyye. thk. Cemāl Şeref. Ṭantā: Dāru’s-Ṣahābe, 2003.
• İbn Manẓūr, Cemālüddīn Muḥammed b. Mükerrem. Lisānu’l-ʿarab. 15 Cilt. Beyrūt: Dāru Ṣādır, ts.
• İbnü’l-Cezerī, Muḥammed b. Muḥammed b. ʿAlī b. Yūsuf. Ġāyetü’n-nihāye fī ṭabaḳāti’l-ḳurrāʾ. thk. G. Bergstraesser. 2 Cilt. Beyrūt: Dāru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2006.
• İbnü’l-Cezerī, Muḥammed b. Muḥammed b. ʿAlī b. Yūsuf. Ṭayyibetü’n-neşr fi’l-ḳırāʾāti’l-ʿaşr. thk. Eymen Ruşdī Suveyd. Dımaşḳ: Dāru’l-Ġavs̱ānī, 2. Basım, 2013.
• İbnü’l-Cezerī, Muḥammed b. Muḥammed b. ʿAlī b. Yūsuf. el-Mesāilü’t-tebrīziyye, thk. ʿAbdülazīz Temīm ez-Zuʿbī. Medīne: Elif Lām Mīm Yay., 2016.
• İbnü’l-Cezerī, Muḥammed b. Muḥammed b. ʿAlī b. Yūsuf. en-Neşr fi’l-ḳırāʾāti’l-ʿaşr. thk. Eymen Ruşdī Suveyd. 5 Cilt. Dımaşḳ: Dāru’l-Ġavs̱ānī, 2019.
• İbnü’l-Ḳāṣıḥ, Ebū’l-Beḳāʾ Nūruddīn ʿAlī b. ʿUs̱mān b. Muḥammed el-ʿUẕrī. Sirācü’l-ḳāriʾi’l-mübtedī ve teẕkāru’l-müḳriʾi’l-müntehī. Dımaşḳ: Dāru’n-Nevādir, 2013.
• Ḳāḍī, ʿAbdülfettāḥ ʿAbdülġanī. el-Vāfī fī şerḥi’ş-Şāṭıbiyye. Ḳāhire: Dāru’s-Selām, 2015.
• Kasṭallānī, Şihābüddīn Aḥmed b. Muḥammed. Muḫtaṣaru’l-fetḥi’l-mevāhibī fī menāḳıbi’l-İmām eş-Şāṭıbī. thk. Muḥammed Ḥasen ʿAkīl Mūsā. Cidde: el-Cemāʿatü’l-Ḫayriyye, 1995.
• Ḳaysī, Ebū Muḥammed Mekkī b. Ebī Ṭālib. Kitābü’l-keşf ʿan vücūhi’l-ḳırāʾāti’s-sebʿ ve ʿilelihā ve ḥicecihā. Beyrūt: Müessesetü’r-Risāle, 2014.
• Ḳıfṭī, Cemālüddīn Ebū’l-Ḥasen ʿAlī b. Yūsuf. İnbāhü’r-ruvāt ʿalā enbāhi’n-nüḥāt. thk. Muḥammed Ebū’l-Faḍl İbrāhīm. 4 Cilt. Ḳāhire: Dāru’l-Kütüb, 1973.
• Koyuncu, Recep. “Yöntem ve Mahiyeti İtibariyle Kıraat İlminde Tahrirât Geleneği: İbnü’l-Cezerî Örneği”. Uluslararası İbnü’l-Cezerî Sempozyumu. https://mushaflariinceleme.diyanet.gov.tr/Documents/TEBLİĞ%20-%20DR.%20ÖĞR.%20ÜYESİ%20RECEP%20KOYUNCU.pdf, (Erişim: 14.08.2021), 1-21.
• Koyuncu, Recep. Kıraat İlminde Tahrîrât: Mustafa el-İzmîrî ve ‘Umdetü’l-‘İrfân Adlı Eseri (Edisyon Kritik). İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2021.
• Maġribī, Ġāde bnt. ʿAbdilmütekebbir b. Ṣādıḳ. Muġni’l-ḳurrāʾ fī şerḥi Muḫtāri’l-iḳrāʾ (min bābi vaḳfi Ḥamza ve Hiṣām ʿale’l-hemz ilā ʾāhiri’l-kitāb): Dirāse ve Taḥḳiḳ. Mekke: Ümmu’l-Ḳurā, Kulliyetu’d-Deʿva ve Uṣūli’d-Dīn, Yüksek Lisans Tezi, 1434/2012.
• Maġribī, Hāşim b. Muḥammed. Ḥıṣnu’l-ḳāriʾ fī iḫtilāfi’l-maḳārī. Manisa: Manisa İl Halk Kütüphanesi, nr. 45 Hk 4546.
• Maḳdisī, ʿAbdürraḥmān b. İsmāʿīl Ebū Şāme. İbrāzü’l-meʿānī min Ḥirzi’l-emānī. 2 Cilt. Ṭanṭā: Dāru’ṣ-Ṣahābe, 2009.
• Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Kur’ân Kıraatinde ve Kitabetinde Türkiye’nin Durumu”. Tecvid Çalıştayı. Kastamonu (04-08.11.2015), 1-24.
• Neşşār, ʿAmr b. Ḳāsım b. Muḥammed. el-Mükerrar fīmā tevātera mine’l-ḳırāʾāti’s-sebʿi ve teḥarrar. thk. Aḥmed Maḥmūd ʿAdbussemīʿ. Beyrūt: Dāru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2001.
• Öge, Ali. “Amasyalı Âlim Yusuf Efendizâde’nin Kıraat İlmine Dair Eserlerinin İncelenmesi”. Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu. 1/187-194. Amasya: y.y., 2017.
• Pilgir, Eren. Kıraat Edebiyatında ve Tedrisatında Manzum Eser Geleneği: Hırzu’l-Emânî Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Pilgir, Eren. “Ḥirzu’l-Emānī’nin Kıraat Tedrisatındaki Serencamı”. Ankara İlahiyat Fakültesi Dergisi 62/1 (2021), 251-268.
• Pilgir, Eren. “Recep Koyuncu. Kıraat İlminde Tahrîrât: Mustafa el-İzmîrî ve ‘Umdetü’l-‘İrfân Adlı Eseri (Edisyon Kritik)”. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2021, 264 Sayfa”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 60:60 (2021), 259-262.
• Ṣafāḳusī, Muḥammed b. Sālim en-Nūrī Ebü’l-Ḥasen. Ġays̱ü’n-nefʿ fi’l-ḳırāʾāti’s-sebʿ (Sirācü’l-ḳāriʾi’l-mübtedī ve teẕkāru’l-müḳriʾi’l-müntehī’nin hâmişinde). Dımaşḳ: Dāru’n-Nevādir, 2013.
• Seḫāvī, ʿAlemüddīn Ebū’l-Ḥasen ʿAlī b. Muḥammed. Fetḥu’l-vaṣīd fī şerḥi’l-ḳaṣīd. thk. Muḥammed İdrīsī eṭ-Ṭāhirī. Riyāḍ: Mektebetü’r-Ruşd, 2. Basım, 2005.
• Semennūdī, İbrāhīm b. ʿAlī Şeḥāte. “Devāʿiyü’l-meserra fi’l-evcühi’l-ʿaşriyyeti’l-müḥarrara min ṭarīḳayi’ş-Şāṭıbiyye ve’d-Dürra”. Cāmiʿu’l-ḫayrāt fī tecvīdi ve taḥrīri evcühi’l-ḳırāʾāt. haz. Yāsir İbrāhīm el-Mezrūʿī. Kuveyt: Vezāratü’l-Evḳāf, 2007.
• Şahin, Ali. el-Münezzel fi’l-ḳırāʾāti’l-ʿaşr min ṭarīḳayi’t-Teysīr ve’t-Taḥbīr. İstanbul: Hayrat Neşriyat, 2016.
• Şāṭıbī, Ebū Muḥammed el-Ḳāsım b. Fīrruh. Ḥirzü’l-emānī ve vechü’t-tehānī. thk. Eymen Ruşdī Suveyd. Dımaşḳ: Dāru’l-Ġavs̱ānī, 2. Basım, 2013.
• Şenḳīṭī, ʿAbdürraḥīm b. ʿAbdillāh. “Ḥālātü’ş-Şāṭıbiyye meʿa’t-Teysīr”. Mecelletü Maʿhedi’l-İmām eş-Şāṭıbī li’d-dirāsāti’l-Ḳurʾāniyye 9/9 (2010), 13-38.
• Tilimsānī, Aḥmed b. S̱ābit eş-Şerīf. er-Risāletü’l-ġarrāʾ fī tertībi vucūhi’l-ḳurrāʾ. thk. ʿAbdulazīm Maḥmūd ʿİmrān. Ḳāhire: Mektebetu Evlādi’ş-Şeyḫ li’t-Turās̱, 2006.
• Tugantay, Mustafa. Ali el-Mansûrî, Kıraat İlmindeki Yeri ve Tahrîru’t-Turuk ve’r-Rivâyât Adlı Eserin Tahlili. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Türkmen, Ömer. “Türkiye’deki Kıraat Tedrisatına Eleştirel Bir Yaklaşım”. İslâmî İlimler Dergisi 16/2 (2021), 89-102.
• ʿUs̱mān, ʿĀmir Seyyid vd., Tenḳīḥu fetḥi’l-kerīm fī taḥrīri evcühi’l-Ḳurʾāni’l-ʿaẓīm. thk. Muḥammed Temīm ez-Zuʿbī. Beyrūt: Müessesetü’ḍ-Ḍuḥā, 2017.
• Yūsuf Efendīzāde. “Ecvibetü Yūsuf Efendīzāde ʿalā ʿiddeti mesāil mimmā yeteʿallaḳu bi vücūhi’l-Ḳurʾān”. thk. ʿUmer Ḥamdān, Mecelletü Maʿhedi’l-İmām eş-Şāṭıbī li’d-dirāsāti’l-Ḳurʾāniyye 16/16 (2008), 303-403.
• Ẕehebī, Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. Aḥmed b. ʿUs̱mān. Siyeru aʿlāmi’n-nübelāʾ. thk. Beşşār ʿAvvād-Muḥibbī Hilāl. 29 Cilt. Beyrūt: Müessesetü’r-Risāle, 1984.
• Zemaḫşerī, Ebū’l-Ḳāsım Maḥmūd b. ʿUmer b. Muḥammed. el-Keşşāf ʿan ḥaḳāʾiḳi ġavāmiḍi’t-tenzīl ve ʿuyūni’l-eḳāvīl fī vücūhi’t-teʾvīl. çev. Muhammed Coşkun vd., Murat Sülün (ed.). 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• Zuʿbī, Muḥammed Temīm. Teysīru’l-fettāḥi’l-ʿalīm şerḥu tenḳīḥi Fetḥi’l-Kerîm fī taḥrīri evcühi’l-Ḳurʾāni’l-ʿaẓīm. Beyrūt: Muessesetü’ḍ-Ḍuḥā, 2018.