Ümmî Şeyh Tâhirzâde ile Musa B. Tâhir Tokâdî Üzerine Bir İnceleme: Musa B. Tâhir Tokâdî’nin Hayatı ve Eserleri

Yıl 2021, Cilt: 20 Sayı: 20, 175 - 200, 31.12.2021

Müzekkir Kızılkaya

https://doi.org/10.51553/bozifder.974202

Cited By: 1

Öz

Halvetîliğin kurucusu Ömer Halvetî’dir. Ancak Halvetîliğin yayılması Pîr-i Sânî Yahyâ-yı Şirvânî ile olmuştur. Şirvânî’nin halifelerinden Pîr Muhammed Erzincânî, Dede Ömer Rûşenî, Molla Ali Halvetî ve Habib Karamânî gibi dervişler Halvetîliği Anadolu’da yaymaya çalışan ilk şeyhlerdir. On beşinci yüzyılda Halvetîliğin girdiği ilk şehirlerden biri Amasya’dır. Pîr İlyâs’ın çaba ve gayretleri sonucunda on beşinci yüzyılda Amasya’da Halvetîlik yayılmaya başlamıştır. Pîr İlyâs’ın kendisi kadar halifesi Ümmî Şeyh Tâhirzâde de Halvetîlik tarihi açısından önemli bir şahsiyettir. Birçok kaynakta ve günümüz çalışmalarında Tâhirzâde’nin Musa b. Tâhir Tokâdî ile aynı kişiler olduğu iddiasına rastlanmaktadır. Ancak Tokâdî, Bayramî-Şemsî bir sûfîdir. Kastamonu’da sancak beyliği yapan İkinci Bayezid’in Şehzade Mahmud’dan doğma torunu Şehzade Orhan’a eserlerini takdim etmiştir. Burada Şehzade Orhan’ın kim olduğu da yeterince açık değildir. Zira Tokâdî’nin yaşadığı yüzyılda (1400-1550 arasında) Orhan isminde üç farklı şehzade vardır. Dolayısıyla Tokâdî eserini hangi şehzadeye takdim etmiştir? Şehzade Orhan ismi de bu noktada problem teşkil etmektedir. Gerek Şehzade Orhan’ın kimliğinin gerekse Tokâdî’nin Tâhirzâde’den farklı kişi olduğunun tespitinde müellifin kendi eserleri çok önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Tokâdî, eserlerinde açık ve anlaşılır ifadelerle şeyhinin Kastamonulu Bayramî-Şemsî Şeyh Muhammed Efendi (Acı Çorba) olduğunu zikretmektedir. Şeyh Muhammed’in şeyhi Hamzatü’ş-Şâmî, onun hocası ise Fazlullah b. Akşemseddin’dir. Ulaştığımız bu bilgiler ve diğer kaynakların verdiği bilgiler neticesinde iki sûfînin farklı dönemlerde yaşadıkları ve farklı tarikatlara mensubiyetleri bilgisi ortaya çıkmıştır. Müellifin eserlerini takdim ettiği Şehzade Orhan’ın kimlik bilgisine dair değerlendirme yeni bilgi ve belgeler çerçevesinde yeniden ele alınıp elde edilen bulgular çerçevesinde tartışılarak ilim dünyasına naçizane bir katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Halvetiyye, Bayrâmî-Şemsî- Tahir-zâde, Musa b. Tahir Tokâdî, Şehzade Orhan

Ummi Sheikh Tāhirzāde and Musa b. A Study on Tāhir Tokâdî: Musa b. Tāhir Tokadi's Life and Works

Öz

The founder of Khalwatīyya is Ömer Khalwatī. However, the spread of Khalwatīyya was with Pīr-i Sānī Yahyā-yı Şirvanī. Dervishes such as Pir Muhammed Erzincânī, Dede Ömer Rûşenī, Molla Ali Khalwatiyya and Habib Karamanī, who were among the caliphs of Shirvani, were the first sheikhs who tried to spread the Khalwatīyya in Anatolia. As a result of the efforts and efforts of Amasya Pīr Ilyas, one of the first cities where Khalwatiyye entered in the fifteenth century, Khalwayiyya began to spread in Amasya in the fifteenth century. Ümmī Sheikh Tāhirzāde, the caliph of Pīr İlyas as well as himself, is an important figure in the history of the Khalwatī. In many sources and in today's studies, Tāhirzāde's Musa b. There are allegations that they are the same people as Tāhir Tokādī. However, Tokādī is a Bayramī-Shamsī Sūfī. He presented his works to Shahzadah Orhan, the grandson of Bayezid the Second, who was the sanjak principality in Kastamonu, and was born from Shahzadah Mahmud. Here, it is not clear enough who Shahzadah Orhan is. For, in the century Tokādī lived (between 1400 and 1550), there were three different princes named Orhan. Therefore, to which prince did Tokādī present his work? The answer to his question posed a problem. The author's own works contain very important information in determining both the identity of Shahzadah Orhan and the fact that Tokādī is a different person from Tâhirzâde. In his works, with very clear and understandable expressions, Sheikh Muhammed Efendi (Bitter Soup), whose sheikh was Bayramī-Şemsi from Kastamonu, his sheikh Hamzatü'ş-Şamī and Fazlullah b. He mentions Akşemseddin. As a result of this information we have obtained and the information given by other sources, it has emerged that the two Sūfīs are different people. The purpose of this study is to make a humble contribution to the world of science by determining that Tāhirzāde and Musa bin Tāhir Tokādī are different people and re-evaluating who Shahzadah Orhan is, to whom the muellif presented his works, within the framework of the new information and documents we have reached.

Anahtar Kelimeler

Sūfīsm, Khalwatīyya, Bayramī-Shamsī, Tâhirzāde-Tāhir Tokādī, Shahzadah Orhan., Sūfīsm, Khalwatīyya, Bayramī-Shamsī, Tâhirzāde-Tāhir Tokādī, Shahzadah Orhan.

Kaynakça

• Ahmet Efendi Taşköprülüzâde. eş-Şeḳāʾiḳu’n-nuʿmâniyye fî ʿulemâʾi’d-Devleti’l-ʿOs̱mâniyye. Beyrut: ts.
• Aktan, Bilal - Güneş, Mustafa. Menâkıb-ı Akşemseddin. İstanbul: H Yayınları, 2011.
• Amasyalı Abdizâde Hüseyin Hüsameddin. Amasya Tarihi. Dersaadet: Hükümet Matbaası, 1330.
• Ayvansarâyî, Hüseyin. Vefâyât-ı meşâyih, İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kitaplığı, No: 2464, İstanbul, 1375.
• Baltacı, Naile. "Bayramîliğin Kastamonu’ya Etkisi ve Bayramî Şeyhi Şemsizâde Ahmed Ziyâeddin Efendi (1867-1946)". Uluslararası Hacı Bayramî Velî Sempozyumu Bildirileri Kitabı, ed. Ahmed Cahid Haksever. 1/413-427. Ankara: Kalem, 2016.
• Bursalı, Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yayınevi, ts.
• Cebeci̇oğlu, Ethem. "Akşemseddin'de Bazı Tasavvufi Kavramlar-1". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 / 1 (Nisan 2001), 77-95.
• Çakmak, Muharrem. Cemal Halvetî Hayatı, Eserleri, Tasavvufî Düşüncesi ve Cemâliyye Kolu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Çankaya, Ahmet. İstanbul’un Manevi Fatihi Akşemseddin Hazretleri Tasavvuf ve İstanbul’un Fethi. Ankara: Akşemseddin Hazretleri Vakfı, 2003.
• Çelebi, Evliyâ. Seyâhatnâme. Dersaadet: İkdam Matbaası, 1313.
• Çelebi, Lâmiî. Nefahâtü’l-üns Tercümesi. Türk Tarih Kurumu. Ktb. No: Y/ 690.
• Çelik, Metin. Her Yönüyle Akşemdddin Hazretleri. İstanbul: Ensar, 2011.
• Doğanbaş, Muzaffer. Amasya’da Sancak Beyliği Yapmış Şehzadeler”, Yar ile Gezdiğim Dağlar, Amasya. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Enîsî, Emir Hüseyin. Menâkıb-ı Akşeyh. Ankara, Milli Kütüphane, İbni Sina Ktp, No: A. 217/14.
• Evliyâ Çelebi. Seyâhatnâme. Dersaadet: İkdam Matbaası, 1313.
• Hammer, Joseph Von. Osmanlı Tarihi. çev. Mehmet Ata. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1991.
• Harirîzâde, Kemâleddîn. Tibyânü’l-vesâil. İbrahim Efendi: İstanbul Fatih Kütüphanesi, 430.
• Hoca Sadeddin. Tâcü’t-tevârîh. ed. İsmet Parmaksızoğlu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Hulvî, Mahmud Cemaleddin. Lemezât-ı Hulviyye. İstanbul: Semerkand, 2013.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed. Sünenü İbn Mâce. thk. Şuayb Arnaûd. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Kaçalin, Mustafa. Akşemseddin’in Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1994.
• Kankal, Ahmet. "Kastamonudaki Dinî-Tasavvufî Mekânlar ve Bunların Şehrin Gelişmesindeki Rolleri". Uluslararası Türk Dünyası İnanç Merkezleri Kongresi Bildirileri, 23-27 Eylül 2002, (Ankara), 2004.
• Karahan, Emine. Yûsuf Bin Yâkub’un Menâkıb-ı Şerîf ve Tarîkatnâme-i Pîrân ve Meşâyih-i Tarîkat-ı Aliyye-i Halvetîyye Adlı Eserinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Mecdî, Mehmet Efendi. Şekāiku'n-nûmâniyye Tercümesi: Hadâiku’ş-Şekāik. İstanbul: Darü’t-Tıbaatü’l-Âmire, 1269.
• Mecdî, Mehmet Efendi. Hadâiku’ş-şekāik (Şekāiku'n-nûmâniyye Tercümesi. ed. Abdulkadir Özcan. İstanbul: ty., 1989.
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmanî. ed. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Nazmi, Muhammed. Hediyyetü'l-ihvân. çev. Osman Türer. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasan Abdülmün‘ım. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Öztuna, Yılmaz. Devletler ve Hanedanlar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2. Basım, 1996.
• Solakzâde, Mehmet Hemdem Çelebi. Solakzâde Tarihi. ed. Vahit Çubuk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Sancağa Çıkarılan Osmanlı Şehzadeleri”. Belleten. 37/156, (1975), 667-671.
• Tokâdî, Musa b. Tâhir. Feyżü'-l Kudsiyye. Manisa: İl Halk Kütüphanesi, 45 Hk 5836/3.
• Tokâdî, Musa b. Tâhir. Manṭıḳu’l-ġayb. Manisa: İl Halk Kütüphanesi, 45 Hk 2939/2.
• Turan, Şerafettin. “Şahzâde Bayezîd”. 5/230-231. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1992.
• Türer, Osman. Osmanlılarda Tasavvufi Hayat-Halvetîlik Örneği. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Uluçay, M. Çağatay. Padişahların Kadınları ve Kızları. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1985.
• Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i evliyâ-i ebrâr. haz. Mehmet Akkuş-A.Yılmaz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
• Yakupoğlu, Cevdet. “II. Bayezid’in Oğlu Şehzade Mahmud’un Hayatı ve Faaliyetleri”. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6/12 (2010), 319-339.
• Yakupoğlu, Cevdet. "Selçuklular, Beylikler Ve Osmanlılar Döneminde Kastamonu Çevresinde Ahiler". Erdem 55 (2009), 157-174.
• Yıldız, Muhammed Ali. Akşemseddin’de Allah, Kâinat ve İnsan. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Yurd, Ali İhsan. Fatih’in Hocası Akşemseddin Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Fatih Yayınevi, 1972.