Câhiliye Şirinde Ahiret İnancı

Yıl 2021, Cilt: 20 Sayı: 20, 119 - 146, 31.12.2021

Fikrullah Çakmak

https://doi.org/10.51553/bozifder.975138

Öz

Bu makale, câhiliye şairlerinin ahiret inancını, ahiretin varlığını kabul eden şairlerin şiirlerinde kullandığı uhrevi kavramları ortaya koymayı ve söz konusu kavramların Kur’ân’daki karşılığını belirlemeyi amaçlamaktadır. Kelam ilmi içerisinde semiyyat başlığı altında tartışılan ahiret ve halleri ayet ve hadisler ışığında değerlendirilmeye çalışılmıştır. Ancak nassın açıkça izah etmediği kavramlarla ilgili olarak farklı yorumlar yapılmıştır. Bu da kavramların Kur’ân’da asıl vurgulanan anlamlarının ötelenmesine sebep olmuştur. Kur’ân’ın doğru anlaşılabilmesi için vahiyle ilk muhatap olan toplumun tanınması gereklidir. Ancak câhiliye olarak adlandırılan topluma ait bilgiler sınırlıdır. Bundan dolayı Kur’ân ayetlerinden hareketle vahiy öncesi toplum hakkında değerlendirmeler yapılmıştır. Ancak Kur’ân’ın bir tarih kitabı olmaması sebebiyle değerlendirmelerin yetersiz olacağı aşikârdır. Bu dönemin insanlarının inanç dünyalarını bize yansıtan Kur’ân’dan sonraki en sağlam kaynak şiirlerdir. Şairlerin Arap toplumundaki konumu dikkate alındığında şiirin onların düşünce dünyalarını yansıtan en temel kaynak olduğu ortaya çıkmaktadır. Çalışmada câhiliye şiirlerinde var olan ahiret hayatına yönelik kavramlar belirlenmeye çalışılmıştır. Bu kavramlar şiirlerde kullanılırken hangi vurguların ön plana çıktığı ve bu vurguların Kur’ân-ı Kerim’deki karşılığı irdelenmiştir. Ayrıca bu beyitlerle ilgili olarak ortaya konulan eleştiriler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Câhiliye, Şiir, Eskatoloji, Ahiret İnancı

Teşekkür

İlgi ve alakanızdan dolayı teşekkür ederim.

Belief in the Hereafter and Eschatological Concepts in Jahiliyyah Poetry

Öz

This article aims to reveal jahiliyyah poets' belief in the hereafter, the hereafter concepts used in the poems of poets who accept the belief in the hereafter existence and determine the equivalent of these concepts in the Quran. The hereafter and its states, which are discussed under the title of semiyyat in the science of kalam, have been tried to be evaluated in the light of verses and hadiths. However, different interpretations have been made regarding the concepts that the nass do not explain clearly. This has led to the postponement of the meanings of the concepts that are emphasized in the Quran. For the Quran to be understood correctly, it is necessary to recognize the society that was the first to deal with the revelation. However, the information about the society called jahiliyya is limited. For this reason, evaluations were made about the society before the revelation based on the verses of the Quran. However, since the Quran is not a history book, it is obvious that evaluations will be insufficient. The most solid source after the Quran, which reflects the belief worlds of the people of this period to us, is the poems. Considering the position of poets in Arab society, it is revealed that poetry is the most basic source that reflects their world of thought. In this study, it has been tried to determine the concepts of the afterlife in the jahiliyyah poems. While these concepts are used in poems, which emphases come to the fore and the equivalent of these emphases in the Quran are examined. In addition, the criticisms about these couplets were evaluated.

Anahtar Kelimeler

Jahiliyyah, Poetry, Poetrist, Eschatology, Belief in the hereafter

Kaynakça

• ‘Abduddāim, Ebu’l-‘Abbās Şihābuddīn Ahmed b. Yūsuf. ‘Umdetu’l-huffāz fī tefsīri eşrāfi’l-elfāz. thk. Muhammed Bāsil ʻUyun Sevved. 4 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kitābi’l-ʻİlmiyye, 1996.
• ‘Abīd b. el-Ebraṣ. Dīvānu ‘Abīd b. el-Ebraṣ. Beyrut: Dāru’l-Kitābi’l-‘Arabī, 1994.
• ‘Adī b. Zeyd el-‘İbādī. Dīvānu ‘Adī b. Zeyd el-‘İbādī. thk. Muḥammed Cebbār el-Mu‘ayyebe. Bağdat: Şirketu Dāru’l-Cumhūriyyeti, 1965.
• Advān, Hālid Ali Sālim. el-Me‘āni’l-dīniyye fî şi‘ri şu‘arā’i mā ḳable’l-İslām. Ürdün: Cāmi‘atu Mu‘te, 2007. ‘Alī, Cevād. el-Mufaṣṣal fī tārīḫi’l-‘Arab ḳable’l-İslām. 10 Cilt. Bağdat, 1993.
• Ālūsī, Maḥmūd Şukrī. Bulūġu’l-ereb fî ma‘rifeti aḥvāli’l-‘Arab. thk. Ebu’l-Melī Cemāluddīn Maḥmūd Şukrī b. Abdillāh b. Mahmūd el-Eserī. 3 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, ts.
• ‘Antere b. Şeddād. Dīvānu ‘Antere. Beyrut: Mektebetu Cāmi‘a, 1893.
• Arkoun, Mohammed. İslâm Üzerine Düşünceler. çev. Ahmet Zeki Ünal. İstanbul: Metis Yay., 1999.
• A‘şā el-Kebīr, Ebū Basīr Meymūn b. Ḳays. Dīvānu’l-A‘şa’l-Kebīr. thk. Muhammed Huseyin. Kahire: Mektebetu’l-Ādāb, 1950.
• Bebek, Adi̇l. “Matüridi’nin Kelam Sisteminde Ahiret Inancı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (17 Ocak 2014). https://doi.org/10.15370/muifd.98583
• Cārim, Muḥammed Nu‘man. Edyānu’l-‘Arab fī’l-cāhiliye. Mısır: Maṭbaʻatu’s-Seʻāde, 1923.
• Çelik, Ali. İslam’ın Kabul ve Reddettiği Halk İnançları. İstanbul: Beyan Yay., 1995.
• Ḍayf, Şevḳī. Tārîḫu’l-edebi’l-‘Arabī el-‘aṣru’l-cāhilī. Kahire: Dāru’l-Me‘ārif, 2008.
• Ebū Sulmā, Zuheyr b. Dīvāni Zuheyr b. Ebī Sulmā. thk. Ḥamdū Ṭammās. Beyrut: Dāru’l-Ma‘rife, 2005.
• Ebū Zeyd el-Ḳureşī, Muḥammed b. Ebi’l-Ḥattâb. Cemheretu eş‘ari’l-‘Arab. Mısır: Nahḍatu Mısır, ts.
• Ezherī, Muḥammed b. Aḥmed. Tehẕību’l-luġa. thk. Muḥammed ‘Alī en-Neccār, ‘Abdusselām Muḥammed Hārūn. 15 Cilt. Kahire: el-Mu’essesetu’l-Mıṣriyyeti’l-‘Amme li’t-Te’līf ve’l-Enbā ve’n-Neşr, 1964.
• Fazlur Rahman. İslam. çev. Mehmet Aydın - Mehmet Dağ. Ankara: Selçuk Yay., 1996.
• Fīrūzābādī, Ebu’t-Ṭāhir Mecduddīn Muḥammed b. Ya‘kūb. el-Ḳāmūsu’l-muḥīṭ. thk. Muḥammed Nāim Araksūsī. Beyrut: Muessestu’r-Risāle, 2005.
• Ġassān, ‘Azīz Ḥuseyin. Varaḳa b. Nevfel Mubeşşiru’l-Rasul. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2002.
• Ḫalīl b. Aḥmed, Ebū ‘Abdirrahmān Ḫalīb. Aḥmed b. ‘Amr Ferāḥid. Kitābu’l-‘Ayn. thk. ʿAbdulḥamīd Hindāvī. 4 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kitābu’l-‘İlmiyye, 2003.
• İbn Dureyd, Ebū Bekr Muḥammed b. el-Ḥasan. Cemheratu’l-luġa. thk. Remzī Munīr Be‘albekī. 3 Cilt. Beyrut: Dāru’l-‘İlmi li’l- Melāyīn, 1987.
• İbn Ḥabīb, Ebū Ca‘fer Muḥammed. Kitābu’l-Muḥabber. thk. Ilse Lichtenstädter. Haydarabad-Dekken: Maṭba‘atu Cem‘iyyeti Dāireti’l-Meʻārifi’l-ʻUsmāniyye, 1942.
• İbn Hişām, Ebū Muḥammed Cemaleddin ‘Abdulmelik. es-Sīretu’n-nebeviyye. 2 Cilt. Mısır: Matba‘atu Muṣṭafa el-Babī el-Halebī, 1955.
• İbn İsḥāḳ, Ebū ‘Abdillāh Muḥammed b. İsḥāḳ b. Yesâr. Sīretu İbn İsḥāk. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1978.
• İbn Kesīr, Ebu’l-Fidā ‘İmāduddīn İsmāīl b. Ömer. el-Bidāye ve’n-nihāye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Me‘ārif, 1990.
• İbn Ḳuteybe, Ebū Muḥammed ‘Abdullāh b. Muslim. eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arā. thk. Aḥmed Muḥammed Şākir. 2 Cilt. Kahire: Dāru’l-Meʻārif, ts.
• İbn Manzūr, Ebu’l-Fazl Muḥammed b. Mukerrem. Lisānu’l-‘Arab. thk. ‘Abdullāh ‘Aliyyu’l-Kebīr vd. 55 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meʻārif, ts.
• İbn Sa‘d, Ebū Abdillāh Muhammed b. Sa‘d b. Menī‘ ez-Zuhrī. eṭ-Ṭabaḳātu’l-kubrā. thk. Muḥammed Abdulḳādir Aṭā. 8 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1990.
• İṣfahānī, Ebū Nu‘aym Aḥmed b. ‘Abdillāh. Delāilu’n-nubuvve. 2 Cilt. Beyrut: Dāru’n-Nefāis, 1986.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’an’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts. K Hitti, Philip. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., 2011.
• Lebīd b. Rebī‘a, Ebū ‘Akīl Lebīd b. Rebī‘a b. Mālik. Şerḥu dīvānu Lebīd b. Rebī‘a el-‘Āmirī. thk. İḥsan ‘Abbās. Kuveyt: Vizāratu’l-‘İlām, 1962.
• Merzubānī, Ebū ‘Ubeydillāh Muḥammed b. İmrān. Mu‘cemu’ş-şu‘arā. thk. Fritz Krenkow. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1982.
• Merzūḳī, Ebū ‘Alī Aḥmed b. Muhammed. Şerḥu Dīvāni’l-Ḥamāse. thk. Ġarīd eş-Şeyḫ. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Nābiġa el-Ca‘dī. Dīvānu en-Nābiġatu’l-Ca‘dī. thk. Vāḍıh es-Ṣamed. Beyrut: Dāru Ṣādır, 1998.
• Nābiġa ez-Ẕubyānī, Ebū Umāme Ziyād b. Muāviye b. Dabāb b. Cābir. Dīvān-ı Nābiġa ez-Ẕubyānī. thk. Muhammed Tāḥir İbn ‘Āşur. Cezayir: Şirket’ul’-Vaṭaniyye, 1976.
• Neşvān el-Ḥimyerī, Ebū Sā‘id Neşvān b. Sā‘id. el-Ḥūru’l-‘īn. thk. Kemal Mustafa. Mısır: Maṭbaʻatu’s-Seʻāde, 1948.
• O’Shaughnessy S. J., Thomas J. Kurân’da Eskatolojik Temalar. çev. Ömer Kara. Van: Bilge Adam, 2006.
• Öğmüş, Harun. Cahiliyye Döneminde Araplar. İstanbul: İz Yay., 2013.
• Paçacı, Mehmet. Kutsal Kitaplarda Ölümötesi. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2001.
• Ṣāḥib b. ʿAbbād. el-Muḥīṭ fī’l-luġa. thk. eş-Şeyḥ Muḥammed Ḥasan Āli Yāsīn. 3 Cilt. Beyrut: ‘Ālimu’l-Kutub, 1994.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “İlk Dönem İslam Tarihi Kaynaklarına Göre Cahiliye Araplarında Ahiret İnancı”. Milel ve Nihal 13/1 (12 Ağustos 2016), 71-109.
• Şehristānī, Ebu’l-Fetḥ Tācuddīn Muḥammed b. ‘Abdilkerīm b. Aḥmed. el-Milel ve’n-niḥal. thk. Alī Hasen Fāūr - Emīr Alī Menḥā. 2 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Ma‘rife, 1993.
• Tāī, Ebū Seffāne Ḥātim b. ‘Abdillāh b. Sa‘d et-Ṭāī el-Kahtānī Ḥātim. Dīvānu şi‘ri Ḥātim b. ‘Abdillah et-Tāī ve eḫbāruhū. thk. ‘Adil Suleymān Cemāl. Kahire: Matba‘atu’l-Medenī, ts.
• Tebrīzī, Ebū Zekeriyyā Yaḥyā b. Alī el-Ḫatīb. Şerḥu Dīvāni’l-Ḥamāse. thk. Muḥammed Muḥy. 4 Cilt. Kahire: el-Mektebetu’l-Ticāriyyetu’l-Kubrā, 1938.
• Tümer, Günay. “Günümüzdeki Dinlerde Dünya-Ahiret Dengesi”. Dünden Bugüne İslâm Dünyasında Zihniyet Değişiklikleri ve Çağdaşlaşma Problemleri Sempozyumu. 13-35. Bursa: Ensar Vakfı Marmara Bölge Başkanlığı, 1990.
• Umeyye b. Ebu’s-Ṣalt, Ebu’l-Kāsım (Ebū Osmān Ebu’l-Hakem). Dīvānu Umeyye b. Ebu’s-Ṣalt. thk. Secī’ Cemil el-Cübeyli. Beyrut: Dāru Ṣādır, 1998.
• Yalar, Mehmet. “Din Faktörü Işığında Cahiliye Şiirine Bir Bakış”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (2006).
• Yesūī Şeyho, Luvis Rızkullāh b. Yūsuf b. Abdilmesīh. Şu‘arāʾu’n-Naṣrāniyye ḳable’l-İslām. Beyrut: Mektebetü’l-Şarḳıyye, 1986.
• Yilmaz, Ali. “Kur’ân-ı Kerîm’de ‘yevm/gün’ kavramlarıyla zikredilen âhiret isimleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (30 Aralık 2001).
• Yüksel, Emrullah. “Mutlak Adaletin Tecelli Edeceği İnancı (Âhiret)”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (16 Nisan 2012).
• Zammit, Martin R. A Comparative Lexical Study of Qurʾānic Arabi. Leiden: Koninklijke Brill, 2002. Kutsal Kitap. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2003.