Arap Şiirinde Hadis ile İktibâs

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 21, 111 - 141, 30.06.2022

İbrahim Sağlam

https://doi.org/10.51553/bozifder.1070258

Cited By: 1

Öz

Şairler; sözü kaynağından alıp anlamı pekiştirme, dilin beyan gücünü etkili bir şekilde kullanma, insanları hayra yönlendirme ve sözü güzelleştirme gibi gerekçelerle şiirde hadis ile iktibâs yöntemini kullanmışlardır. Şiir her ne kadar vezinli ve kafiyeli söz söylemek gayesi ile yazılan edebî bir eser olsa da içinde barındırdığı mesajın da sahîh olması gereklidir. Edebiyatçılar şiirlerin sanat yönünü ortaya koyarken muhaddisler de beyit içindeki hadislerin sıhhat durumlarını ortaya koymaya çalışmışlardır. Câhiliye döneminde şiir, hayatın ayrılmaz bir parçası görülmüş, Kur’ân-ı Kerîm de şiir, belâgat ve edebiyatın güçlü olduğu bir topluma indirilmiştir. Hz. Peygamber sahâbenin şiir söylemesine müsaade etmiş, sözleri ile şairlere ilham vermiştir. Fakat onun sözlerinin gerek kendi döneminde gerekse daha sonraki asırlarda şiire ne kadar yansıdığı sorusu cevap arayan önemli bir konudur. Araştırmada; hadis tarihinde rivayet dönemi esas alınarak sahâbe ve sahâbe sonrası Arap şiirinde hadis ile iktibâs örneklerine değinilmiş ve bu örnekler üzerinden ilgili soruya cevap aranmıştır. Ayrıca iktibâs konusu değişik yönleri ile ele alınmış, iktibâs ile ilişkisi bulunan telmih ve tenâsüb gibi sanatlara da yer verilmiş; iktibâsın ne olduğu, yapılma sebepleri ve bu konuda yazılan eserlere temas edilmiştir. Şiirler arasında yer verilen hadislerin sıhhat durumu ile ilgili muhaddislerin bakış açıları ortaya konmaya çalışılmıştır. Hadis rivayet yolları arasında şiir, bilinen ve uygulanan bir hadis rivayet yöntemi olmadığı için şiir ile hadis rivayeti konusuna değinilmemiştir. Araştırmanın hadis ile iktibâsa dair hadis ve Arap dili sahasında yapılan çalışmalara katkı sağlayacağı varsayılmaktadır. Çalışmada; seçilen örnek şiirler üzerinden Arap edebiyatı ile hadis ilminin verileri doğrultusunda mukayeseli bir analiz yapılması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Şiiri, Hadis, Hadis ile İktibâs, Arap Dili ve Edebiyatı, Hadis ile İktibâs, Müştehir Hadis

The Citation with Hadīth in The Arabic Poetry

Öz

Poets; they used the method of the citation with hadīth in their poems for reasons such as taking the word from its source and reinforcing the meaning, using the expressive power of the language effectively, directing people to good, and making words beautify. Although the poem is a literary work written with the aim of uttering rhyming words, the message it contains must be correct. While the literati reveal the artistic side of the poems, the scholars have tried to reveal the status of the hadīths inscribed into couplets according to the Hadīth method criteria. Pre-Islamic period, poetry was seen as an inseparable part of life, and the Qur'an was sent down to a society where poetry, eloquence and literature were strong. The prophet Muḥammad was used by telling the poems of the companions, and inspiring praise with his words. However, the question of how much his words were reflected in poetry both in the period of the prophet Muḥammad and in the following centuries is an important issue that seeks an answer. In the research, based on the narration period in the history of hadīth, examples of hadīth and quotations in Arabic poetry during the period of the companions and after the companions were given, and an answer to the related question was sought through these examples. In the research, hadīth and the art of the citation with hadīth in the Arabic poetry were dealt with in different aspects, and the arts of telmih and tenasub, which are related to the citation, were included. Based on the period of narration in the history of hadīth, the examples of the citation with hadīth in the Arabic poetry of the companions and after the companions are mentioned. Since poetry is not a known and applied method among the hadīth transmission methods, the subject of poetry and hadīth transmission is not mentioned. It is assumed that the research will contribute to the studies in the field of hadīth and language on the citation with hadīth. In the study, it is aimed to make a comparative analysis on the selected sample poems in line with the data of Arabic literature and hadīth science.

Anahtar Kelimeler

Hadīth, Arabic language and literature, The citation with hadīth, Arabic poetry, Mustahir hadīth.

Kaynakça

• Abîdî, Nâhî İbrahim. “Ḳıraatün fi ḫasâisi’l-fenniyye li’ş-şiʿri’l-İslâmi fî ʿaṣri ṣadri’l-İslâm ve’l-Emevi”. el-Câmiatü’l-Irâḳiyye Mecelletü Midâdi’l-Âdâb 8 (2011), 248-288.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavût. 6 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Akça, İbrahim. “Klasik Sonrası Çağatay Türkçesi Dönemi Sufi Şairlerinden Baba Rahîm Meşreb’in Şiirlerinde Kur’ân’ın Yansımaları: Ayet İktibasları Üzerine Bir İnceleme”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (2020), 139-158.
• ʿAnî, Samî Mekkî. el-İslâm ve’ş-şiʿr. Kuveyt: ʿÂmiru’l-Meârif, 1985.
• ʿAnî, Samî Mekkî. Ka‘b b. Mâlik el-Enṣârî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1990.
• Aydın, Osman. “Hadis Usûlü Istılahlarının Tanımlanmasında Şiirle İstişhâdın Etkisi; “Râmhürmüzî Örneği””. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49 (2020), 467-496.
• Bekrî, Ebû Ubeyd Abdullah b. Abdilazîz. Faṣlü’l-maḳāl fî şerḥi Kitâbi’l-Ems̱âl. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1971.
• Beyhakī, Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şuʿabü’l-îmân. thk. Abdu’l-ʿÂli Abdulhamid Hâmid. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Bilge, İlhan. “Âşık Ruhsatî’nin Şiirlerinde Kur’ân’ın Yansımaları: Âyet İktibasları”. V. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı 4/9-23. Isparta: İlmi Etütler Derneği, 2016.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Sâlih b. Abdulaziz. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Çopur, Emel Nalçacıgil. “İktibâs Sanatı ve Mazmûn”. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi 10/1 (Bahar/2019), 165-179.
• Deylemî, Şehredâr b. Şîrûye b. Şehredâr. Firdevsü’l-aḫbâr bi-meʾs̱ûri’l-ḫiṭâb. nşr. Saʿîd b. Besyûnî Zağlûl. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1986.
• Durmuş, İsmail. “İktibâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/52. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah el-İsfahânî. Ḥilyetü’l-evliyâʾ ve ṭabaḳātü’l-aṣfiyâ. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1409.
• Fâkihî, Muhammed b. İshâk b. Abbâs. Aḫbâru Mekke fî ḳadîmi’d-dehr ve ḥadîs̱ih. thk. Abdulmelik Abdullah Dehîş. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Hızır, 1414.
• Göçemen, Yakup. “Modern Mısır Şiirinde Kur’ân-ı Kerîm’den İktibâslar”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 1363-1392.
• Hassân b. Sâbit. Dîvân. thk. Abd Ali Mühenna. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1994.
• Hâtîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîḫu Baġdâd. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Ġarbi’l-İslâmî, 2002.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman. Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Mehdî Mahzûmî, İbrâhim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Hilâl, 1980.
• Hemezânî, el-Hasan b. al-Hüseyin b. Hamekân. el-Fevâʾid ve’l-aḫbâr ve’l-ḥikâyât. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2001.
• İbn Abdilberr, Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillah b. Muhammed en-Nemerî. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-aṣḥâb. thk. Âdil Mürşid. Ürdün: Dâru’l-Alâm, 2002.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. thk. Muhibbuddin Ebî Saʿîd. 70 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fiker, 1995.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî. Ravżatü’l-ʿuḳalâʾ ve nüzhetü’l-fużalâʾ. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd. Beyrut: Dâru’l-Mektebetil’l-‘İlmiyye, 1974.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdulmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sakâ vd.. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿârif, 2009.
• İbn Ebü’d-Dünyâ, Abdullah b. Muhammed. et-Tevâżuʿ ve’l-ḫumûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1989.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-ʿİlelü’l-mütenâhiye fi’l-eḥâdîs̱i’l-vâhiye. nşr. Halîl el-Meys. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1403.
• İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Kitâbu’l-Mevżûʿât. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. 3 Cilt. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1966.
• Kara, İbrahim. “Arap Belâgatında İktibas Sanatı”. Artuklu Akademi Dergisi 8/1 (2021), 77-98.
• Kudâʿî, Muhammed b. Sellâme. Müsnedü’ş-şihâb. thk. Hamdî Abdulmecid es-Selefî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• Kassâb, Velîd. Dîvânü Abdillah b. Revâḥa ve dirâse fî sîretihî ve şiʿrihî. Riyad: Dâru’l-Ulûm, 1981.
• Kazvînî, Hatîb. Telhîs ve Tercümesi. nşr. Nevzat H. Yanık vd. İstanbul: Huzur Yayınları, ts.
• Makkarî, Muhammed b. Muhammed et-Tilimsânî. Nefḥu’ṭ-ṭîb min ġuṣni’l-Endelüsi’r-raṭîb. thk. İhsan Abbâs. 8. Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
• Muʾâfâ, Ebü’l-Ferec b. Zekeriyyâ en-Nehrevânî. el-Celîsü’ṣ-ṣâliḥu’l-kâfî ve’l-enîsü’n-nâṣıḥu’ş-şâfî. nşr. M. Mürsî el-Hûlî. 4 Cilt. Beyrut: by., 1981.
• Müberred, Muhammed b. Yezîd. el-Kâmil fi’l-luġa ve’l-edeb ve’n-naḥv ve’t-taṣrîf. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim. 2 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Fikeri’l-Arabiyye, 3. Basım, 1997.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Sâlih b. Abdulaziz. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. thk. Mustafa Abdulkadir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1990.
• Râgıb el-İsfahânî, Hüseyn b. Muhammed. Muḥâżarâtü’l-üdebâʾ ve muḥâverâtü’ş-şuʿarâʾ ve’l-büleġāʾ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Mektebetü’l-Hayât, 1961.
• Râmhürmüzî, İbn Hallâd el-Hasen b. Abdirrahman. Ems̱âlü’l-ḥadîs̱. thk. Ahmed Abdulfettâh Temmâm. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1988.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin er-Râzî. Nihâyetü’l-iʿcâz fî dirâyeti’l-iʿcâz. Nasrullah Hacı Müftüoğlu. Beyrut: Dâru Sâdır, 2004.
• Sağlam, İbrahim. Müştehir Hadisler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Sehâvî, Şemseddin Muhammed. el-Maḳāṣıdü’l-ḥasene fî beyâni kes̱îrin mine’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire ʿale’l-elsine. thk. Abdullah Muhammed es-Sıddîk. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2002.
• Sehâvî, Şemseddin Muhammed. el-Cevâhir ve’d-dürer fî tercemeti Şeyḫi’l-İslâm İbn Ḥacer. 3 Cilt. Lübnan: Dâru İbn Hazm, 1999.
• Süyûtî Celâlüddîn Abdurrahmân. el-İzdihâr fî mâ ʿaḳadehu’ş-şuʿarâʾ mine’l-eḥâdîs̱i ve’l-âs̱âr. Beyrût: Mektebetü’l-İslâm, 1991.
• Süyûtî Celâlüddîn Abdurrahmân. el-Ḥâvî li’l-fetâvî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1983.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-evsaṭ. thk. Târık b. İvazullah, Abdulmuhsin b. İbrâhim el-Hüseynî. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Harameyn, 1994.
• Tarîfî, Muhammed Nebîl, Dîvânu en-Nemr b. Tûleb el-Uklî. Beyrut: Dâru Sâdır, 2000.
• Teftâzânî, Saʿduddîn Mesʿûd b. Ömer. Muḫtaṣaru’l-Meʿânî. Karaçi: el-Mektebetü’l-Büşra, 2010.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Sâlih b. Abdulaziz. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Telmih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/408-409. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Yeşildağ, Abdussamed. “Arap Şiirinde Ayet İktibâsı”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şarkiyat Mecmuası 27/2 (2015), 43-66.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Beşşâr ʿAvvâd Ma’rûf. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1989.