The Destruction of Baghdad through an Arab Poet of Turkish Origin: al-Huraymī’s Baghdad Elegy

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 21, 19 - 44, 30.06.2022

Adnan Arslan

https://doi.org/10.51553/bozifder.1089215

Öz

Adept poets were being rewarded by great prizes in the period of Caliph Hārūn al-Rashīd which a extraordinary value was attributed to literature in terms of politics in the Abbasids. This value given to poetry produced that qualified poets to get close to the Caliph’s palace among the non-Arab poets. One of these poets is Abū Ya‘qūb al-Huraymī who is Turkish origin. The poet's elegy for Baghdad which was destroyed as a result of the confliction between al-Maʾmūn and al-Emīn is cited in many literary sources as his masterpiece. This elegy which is considered as one of the first samples of the city elegy in Arabic poetry has also been accepted as a historical document. That is why it deals with the destruction of Baghdad at that time in detail. Therefore the elegy was cited by the renowned historian al-Ṭabarī. al-Huraymī talked about the pre-destructive splendor of Baghdat in his elegy. He describes in detail the disaster that happened in Baghdad with the start of confliction between two brothers. He was of the opinion that burning and destruction of Baghdad was as a result of the moral corruption in the city. At the beginning of the study, the theme of elegies in Arabic poetry is briefly mentioned and then the historical course of the city dirges is introduced. In the article, the elegy has been studied in terms of content and rhetoric. The dominant emotions in the poem were examined and the originality of the poet's style was arqued.

Anahtar Kelimeler

Arabic rhetoric, Arabic poetry, Elegy, al-Huraymī, Baghdad

Türk Asıllı Bir Arap Şairin Gözünden Bağdat’ın Tahribi: Hureymî’nin Bağdat Mersiyesi

Öz

Abbâsîlerde siyasi açıdan edebiyata apayrı bir değerin atfedildiği Halife Hârûnurreşîd döneminde nitelikli şairler büyük ödüller almaktaydı. Halifenin şiire verdiği bu değer Arap olmayan unsurlardan da nitelikli şairlerin saraya yakın olmasına vesile olmuştur. Bu şairlerden birisi de Türk asıllı Ebû Ya´kûb el-Hureymî’dir (öl. 214/829 [?]). Şiirleri pek çok edebiyat kaynağında aktarılan şairin şaheseri sayılabilecek kasidesi, Hârûnurreşîd’in oğulları Me’mûn ve Emîn arasında yaşanan taht kavgası sonucu tahrip edilen Bağdat için söylediği kasidesidir. Arap şiirinde şehir mersiyesi olarak anılan türün ilk örneklerinden kabul edilen bu kaside, Bağdat’ın o tarihlerdeki yıkımını ayrıntılarıyla ele aldığı için tarihi bir vesika olarak da kabul edilmiştir. Bu yüzden ünlü tarihçi Taberî tarafından kasidenin tamamı alıntılanmıştır. Hureymî, kasidesinde şehrin tahrip öncesi ihtişamından bahseder. Taht mücadelesinin başlamasıyla Bağdat’ta yaşanan trajediyi detaylı bir şekilde tasvir eder. Bağdat’ın küffar değil Müslümanlar eliyle yakılıp yıkılmasını, şehirde yaşanan ahlakî yozlaşmanın bir neticesi olarak görür. Çalışmanın girişinde Arap şiirinde mersiye temasına kısaca değinilmiş ve sonrasında şehir mersiyelerinin tarihi seyri tanıtılmıştır. Makalede kaside, içerik ve edebî sanatlar açısından incelenmiştir. Şiirde ağırlıklı olan duygular irdelenmiş ve şairin üslubunun özgünlüğü tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap dili belagatı, Arap şiiri, Mersiye, Hureymî, Bağdat

Kaynakça

• Abdulhâlik, Âmâl Yâsîn. “el-Eseru’l-îkulûcî fî risâ’i Bağdâd li’l-Hureymî”. Mecelletu Kulliyetu’l-Âdâb Câmiatu’l-Feyyûm 14/1 (Ocak 2022), 1219-1252.
• Abdullâh, Emîra Mahmûd. “Mersiyetu’l-Hureymî li-Bağdâd: dirâsetun uslûbiyye”. Mecelletu Kulliyeti’t-Terbiye 4 (2009), 78-95.
• ´Acmî, Nâsır Muhammed Sa´d. “Şi´ru Ebî Ya´kûb el-Hureymî: dirâsetun mevdû´iyye”. Mecelletu’d-Dirâsâti’l-´Arabiyye 23/3 (2011), 1345-1400.
• ´Âlem, Mûsâ. “el-Mueşşirâtu’l-mûsîkıyye fî mersiyeti Bağdâd li’l-Hureymî beyne vak´i’l-fecîa ve hendeseti’t-tevzî´”. Maaref 12/12 (2017), 323-342.
• Ayyıldız, Esat. “el-Hansâ’ Bint ‘Amr: Eski Arap Şiirinde Öncü Bir Mersiye Şairi Hanım”. Mütefekkir 7/13 (Haziran 2020), 201-224. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.757993
• Bozkurt, Nahide. “Hârûnürreşîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/258-261. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Brockelmann, Carl. Târîhu’l-edebi’l-´Arabî. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts.
• Chattopadhyay, Budhaditya. “An Elegy for the City: Composing the Urban Character”. Leonardo Music Journal 24/40 (2014), 49-51.
• Dayf, Şevkî. el-Fennu ve mezâhibuhû fi’ş-şi´ri’l-´Arabî. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts.
• Durmuş, İsmail. “Hureymî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/385-378. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Eid, Ureyb Muhammed. “el-Hureymî fî risâ’i Bağdâd”. ´Ûdu’n-Net Mecelletun Sekâfiyyetun Fasliyye. Erişim 13 Ocak 2022. https://www.oudnad.net/spip.php?article2024
• Elegy for a Fallen City (Nota Kâğıdı, 2019). New Zealand: The University of Canterbury, No. KB: 1-6. https://ir.canterbury.ac.nz/
• Emîn, Ahmed. Hârûn er-Raşîd. Kahire: Mu’essesetu Hindâvi, 2014.
• Ferac, İbrâhîm Mahmûd İbrâhîm. el-Halîfetu’l-Abbâsiyyu’l-Emîn Muhammed b. Hârûn er-Raşîd. Gazze: Gazze İslam Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Göçemen, Yakup. “Câhiliyeden Endülüs’ün Yıkılışına Kadar Arap Edebiyatında Şehir Mersiyeleri”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/7 (2020), 277-320. https://doi.org/10.46353/k7auifd.691213
• Habîbî, Ali Asgar. “Risâ’u İbni’r-Rûmî beyne’l-itbâ´ve’l-ibtidâ´: kasîdetu risâ’i’l- Basra nemûzecen”. İdââtun Nakdiyye 3/1390 (Eylül 2011), 67-89.
• Hamdân, Muhammed. Edebu’n-nekbe fi’t-turâsi’l-´Arabî. Şam: Menşûrâtu İttihâdi’l-Kitâbi’l-´Arabî, 2004.
• İbn Ebü’l-İsba‘, Ebû Muhammed Zekiyyüddîn. Taḥrîrü’t-taḥbîr fî ṣınâʿati’ş-şiʿr ve’n-nes̱r ve beyâni iʿcâzi’l-Ḳurʾân. thk. Hafnî Muhammed Şerîf. b.y.: Lecnetu İhyâi’t-Turâsi’l-´Arabî, ts.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ. el-Kâmil fi’t-târîh. haz. Muhammed Yûsuf ed-Dakkâk. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1414.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. Muḫtaṣaru târîḫi Dımaşḳ. thk. Rûhiye en-Nehhâs. 29 Cilt. Şam: Dâru’l-Fikr, 1984.
• İbnu’l-´Adîm, Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed. Buğyetu’t-taleb fî târîhi Haleb. thk. Suheyl Zekkâr. 12 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnu’l-Mu‘tezz Billâh, Ebü’l-Abbâs Abdullāh b. Muhammed. Tabaḳātü’ş-şuʿarâʾ(i’l-muḥdes̱în). thk. Abussettâr Ahmed. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts.
• Karataş, Yusuf. “Nizar Kabbâni’nin ‘Mersiyetu Belkıs’ Adlı Eserinin Söylem Çözümlemesi”. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 15/41 (2015), 1-32.
• Kârtacennî, İbn Hâzım. Minhâcu’l-buleğâ ve sirâcu’l-udebâ. thk. Muhammed el-Habîb b. el-Hûca. b.y.: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, ts.
• Kuza´, Hüdâ. “Kırâatun fî kasîdeti’l-Huraymî”. el-Hivâru’l-Mutemeddin. Erişim 13 Ocak 2022. https://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=286832
• M., Hediari – F., Taghizadeh. “Elegy of Cities in Arabic and Persian Poetry: A Comparative Study from the Beginning to the End of the Abbasid Caliphate”. Sher Pazhohi (Journal of Boostan Adab of Shriaz University) 4/14 (2013), 23-42.
• Mahâkırî, Munâ Yahyâ Zeyd. Cemâliyyâtu risâ’i’l-mekân fi’l-edebi’l-´Arabî hattâ’l-karni’s-sâmini’l-hicrî. Mısır: Ayn Şems Üniversitesi, Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü, Doktora Tezi, 2005.
• Meydanoğlu, Ayşe. “Arap Dili ve Belâgatı’nda Cinâs Sanatı”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 10/1 (Bahar 2019), 155-166.
• Muhammed, Fevrâr b. Hıdr. “Kırâatu nemâzic fî risâ’i mudunin ve memâlike Endelûsiyye”. Mecelletu ´ulûmi’l-lugati’l-´Arabiyye 1/25 (2009), 130-139.
• Nezîh, Dorâr - Sumeyye, Hatrî. “Risâ’u’l-muduni fi’ş-şi´ri’l-Cezâirîyyi’l-kadîm: İbn Hamîs enmûzecen”. Dirâsâtun Edebiyye 5 (2017), 234-247.
• Seyyid Cebr, Mustafa. Dirâsâtun fî ´ilmi’l-bedî´. b.y.: Dureym li’t-Tıbâ´a, 2008.
• Sinânî, Abdullâh b. Ramazân. Risâ’u Bağdâd ve’l-Basra fi’ş-şi´ri’l-Arabî. Taybe: Taybe Üniversitesi, Edebiyat ve Beşeri İlimler Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Sugayrî, Sihâm. Bukâu’l-evtân fî kasîdeti risâ’i Bağdâd li-Hureymî. Cezayir: Muhammed Haydar Üniversitesi, Edebiyat ve Dil Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015-2016.
• Şerît, Abdülkâdir. Fennu risâ’i’l-muduni fi’ş-şi´ri’l-Mağribiyyi’l-kadîm. Cezayir: Hâc Lihadir Üniversitesi, Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesi, Doktora Tezi, 2013-2014.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed. Târîhu’t-Taberî. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts.
• Timurtaş, Abdülhadi. “Bir Şehir Mersiyesi Örneği: Ebu’l-Bekâ Er-Rundî’nin Endülüs Mersiyesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8-36 (Şubat 2015), 217-229.
• Toprak, Mehmet Faruk. Endülüs Şiirinde Mersiye. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1990.
• Toprak, Mehmet Faruk. “Mersiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/219-221. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Emîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/112-114. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Zehebî, Şemsuddîn. Târîhu’l-İslâm. thk. Beşşâr Avvâd. 15 Cilt. b.y.: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
• Zeyn, Süfyân - Buşeyrî, el-Hâniye. Risâ’u’l-medîne fî rivâyeti zâkirati’l-mâ’ li-Vâsinî el-A´rac. Cezayir: Muhammed Bodyaf Üniversitesi, Dil ve Edebiyat Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2020-2021. Ziriklî, Hayreddîn. el-A´lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.