II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ’NDE YASAKLI (MEMNÛ) DESTANLARLA VERİLEN MÜCADELE

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 22, 45 - 68, 31.12.2022

Erdoğan Polat

https://doi.org/10.51553/bozifder.1179293

Öz

II. Abdülhamid, Osmanlı Devleti’nin varlığını sürdürebilmesi için ülkesine karşı yapılan dâhili ve hârici saldırılara karşı otuz üç yıl boyunca eğitim, bayındırlık, ulaşım ve teknoloji gibi sahalarda takip ettiği millî politikalarla ön plana çıkmıştır. Onun hizmetlerinden biri de yasaklı destanlar hususundadır. Yabancıların toplumsal hadiseleri istismar ettiği bu ortamda destanların takibi ve imhası noktasında Sultan, yeniden teşkilâtlandırdığı Zaptiye ve Hafiye teşkilâtından yararlanmıştır. İçinden geçilen hassas süreçte devlet yetkililerinin toplumsal barışa gösterdikleri önem yasaklı yayınlarla verdikleri mücadele üzerinden gösterilmeye çalışılmıştır. Ermeni ve Rumlar dışında Türklerle ilgili muzır destanların yasaklanmasıyla ilgili alınan tedbirler de önem arz etmekteydi. Tebaanın kışkırtılmasına yönelik memnû destanların yasaklanması yeterli olmadığı durumlarda çıkarılan yeni kanunlarla da mücadelenin sürdürülmesi zamanın ruhunu anlamamız açısından mühimdir. Bu çalışmamızda Sultanın, tebaasını huzur ve barış içerisinde bir arada tutmak için bu konudaki izlediği siyaset tarzı arşiv belgeleri kullanılarak ortaya konulmuştur. Konuyla ilgili eserlerin yanı sıra Osmanlı resmî yazışmalarından istifade edilmesi yöntem olarak tercih edilmiştir. II. Abdülhamid’in Osmanlı Devleti’ni parçalanmaktan kurtarmak için verdiği mücadele, matbuat ve yasaklı destanlar üzerinden gösterilmiştir. Özellikle İstanbul çevresinde yakalanarak müsadere edilen bu destanların zaman zaman Anadolu kaynaklı olduğu anlaşılmaktadır. Çalışmamızda Osmanlı vatandaşlarını kışkırtmaya matuf hamasi destanların gizlice basılıp dağıtılmaması için verilen mücadele ele alınmıştır. Bu kapsamda toplumsal ahlakı zayıflatacak muzır neşriyâta karşı verilen kavganın bir özeti de çalışmamızda gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Tarihi, II. Abdülhamid, Destan, Ermeni, Rum, Memnû, Greek

Teşekkür

Yayın çizgisini beğendiğim derginizden dolayı başta editöre ve yayın kuruluna teşekkür ederim.

The Struggle Against the Forbidden Epics in the Reign of Abdulhamid II

Öz

Abdulhamid II came to the forefront with the national policies he followed in fields such as education, public works, transportation and technology for thirty-three years against the internal and external attacks against his country in order for the Ottoman Empire to survive. One of his services is about forbidden epics. In this environment where foreigners exploited social events, the Sultan benefited from the Police Force and Secret Service organizations that he reorganized to pursue and destroy the epics. The importance that the state authorities attached to social peace in their process was demonstrated through their fight against banned publications. Apart from Armenians and Greeks, the measures taken to ban bad epics about Turks were also important. It is important to understand the spirit of the times that in cases where the banning of epics intended to provoke the subjects was not enough, the struggle continued with new laws. In this study, the Sultan's policy on this issue, which aimed to keep his subjects together in peace and tranquility, was demonstrated through archival documents. In addition to making use of works on the subject, official Ottoman correspondence was also used. Abdulhamid II's struggle to save the Ottoman Empire from disintegration is presented through the press and forbidden epics. It has been shown that these epics, which were seized and confiscated mainly in the vicinity of Istanbul, were partly from Anatolia. This study focuses on the struggle against the secret dissemination of deceitful epics, intended to incite the Ottoman citizens. In this context, our study also overviews fight against malicious publications that would weaken social morale.

Anahtar Kelimeler

Ottoman History, Epic, Forbidden, Armenian, Greek, Abdulhamid II

Kaynakça

• BOA, Osmanlı Arşivi. Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi [DH.MKT]. No. 1987, Gömlek No. 82. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi [DH.MKT]. No. 1997, Gömlek No. 49. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dâhiliye Nezâreti Tesri-i Muamelât ve Islahât Komisyonu Evrakı Muamelat [DH. TMIK.M.]. No. 25, Gömlek No. 112. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Hâriciye Nezâreti Mektubî Kalemi [HR. MKT]. No. 737, Gömlek No. 74. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Askeri [İ.AS.]. No. 84, Gömlek No. 011. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Maarif Nezâreti Mektubî Kalemi [MF.MKT]. No. 138, Gömlek No. 47. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Maarif Nezâreti Mektubî Kalemi [MF.MKT]. No. 141, Gömlek No. 29. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Maarif Nezâreti Mektubî Kalemi [MF.MKT]. No. 146, Gömlek No. 13. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Maarif Nezâreti Mektubî Kalemi [MF.MKT]. No. 147, Gömlek No. 102. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Maarif Nezâreti Mektubî Kalemi [MF.MKT]. No. 148, Gömlek No. 142. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Maarif Nezâreti Mektubî Kalemi [MF.MKT]. No. 148, Gömlek No. 56. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Maarif Nezâreti Mektubî Kalemi [MF.MKT]. No. 437, Gömlek No. 01. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Nizamât Defteri [A.DVNS.NZAM.d]. No. 8. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Zaptiye [ZB]. No. 602, Gömlek No. 51. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• Ahmed Cevdet Paşa. Ma`rûzat. haz. Yusuf Halaçoğlu. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1980.
• Barlak, Hasan. “Improvements and Public Works in the Hijaz Province ‘The Rule of Sultan Abdulhamid II’”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi [Journal of Ottoman Legacy Studies] 6/15 (2019), 329-351.
• Beyhan, Mehmet Ali. “II. Abdülhamid Döneminde Hafiyye Teşkilâtı ve Jurnaller”. İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeler Dergisi 8 (1999), 65-83. Birinci, Ali. Tarih Yolunda, Yakın Mazinin Siyasi ve Fikri Ahvali. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2001.
• Çadırcı, Musa. “II. Abdülhamid’e Sunulan Bir Layiha”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 3/3 (1992), 413-485.
• Deringil, Selim. İktidarın Sembolleri ve İdeoloji. II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909). çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 3. Basım, 2007.
• Düstur-1. 6 Cilt. Ankara: Başvekalet Devlet Matbaası, 1939.
• Eraslan, Cezmi. II. Abdülhamid Devrinde Osmanlı Devleti’nin İslâm Birliği Siyaseti. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1991.
• Ergin, Osman Nuri. Abdülhamid-i Sani ve Devr-i Saltanatı, Hayat-ı Siyasiye ve Hususiye. İstanbul: Kütübhâne-i İslâm ve Askeri, 1327.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi, Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876-1907). 8 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 6. Basım, 2007.
• Karpat, Kemal H. - Zens, Robert W. “I. Meşrutiyet Dönemi ve II. Abdülhamid'in Saltanatı (1876-1909)”. Türkler. 12/873-888. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Kenanoğlu, M. Macit. Osmanlı Millet Sistemi–Mit ve Gerçek. İstanbul: Klasik Yayınları, 2. Basım, 2007.
• Koloğlu, Orhan. “Abdülhamid Basın Rejimi Deyimi Üzerine”. Sultan II. Abdülhamid ve Devri Semineri, 27-29 Mayıs 1992. ed. Mübahat S. Kütükoğlu. 35-46. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1994.
• Küçük, Cevdet. “Abdülhamid II”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/216-224. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Nizâmülmülk. Siyasetnâme. haz. Altay Köymen. İstanbul: Türk Tarih Kurumu, 1990.
• Son Vakanüvis Abdurrahman Şeref Efendi Tarihi. haz. Bayram Kodaman, Mehmet Ali Ünal. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1996.
• Şahin, Hayrettin. Osmanlı Arşiv Vesikalarına Göre II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı-Ermeni Patrikhanesi Dini İlişkileri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.