MUS’AB B. ZÜBEYR VE SİYASİ FAALİYETLERİ

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 24, 53 - 86, 31.12.2023

İsmail Pırlanta

https://doi.org/10.51553/bozifder.1367482

Öz

Yezîd b. Muâviye’nin ölümünün ardından sıkıntılı bir sürece giren Emevî Devleti Mervân b. Hakem’in başa gelmesiyle toparlanmaya çalışırken Mekke’de halifeliğini ilan eden Abdullah b. Zübeyr giderek güçlenmekteydi. Nitekim Şam bölgesi haricinde neredeyse tüm İslam beldeleri onun hâkimiyetini tanımıştı. Onun dokuz yıllık iktidarının en önemli mimarlarından birisi daima yanında olan kardeşi Mus’ab b. Zübeyr’dir. O, babasının vefatından sonra terbiyesi altında büyüdüğü ağabeyine daima vefalı davranmıştır. Öyle ki ağabeyinin iktidarının ikbali için samimi dostu Abdülmelik b. Mervân’a karşı savaşmaktan geri durmamış, Deyrulcâselik Savaşı’nda ihanete uğrayıp yalnız kaldığında bile Abdülmelik’in emanını asla kabul etmemiştir. Küçük yaşta yetim kalan ancak Hz. Ebû Bekir’in kızı Esma’nın terbiye ettiği, ilmi yönü güçlü bir aile arasında büyüyen Mus’ab b. Zübeyr fiziksel çekiciliğinin yanında ibadete düşkünlüğü ve takvasıyla da kendinden söz ettiren birisi olmuştur. Yetiştiği dönemin siyasi konjonktürünün etkisiyle kendisini bu olayların içerisinde bulan Mus’ab b. Zübeyr kaderin kendisine belirlediği rolü layıkıyla yerine getirmiş, verdiği isabetli veya hatalı kararlarla İslam tarihinin mümtaz şahsiyetleri arasındaki yerini almıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Mus’ab b. Zübeyr, Abdullah b. Zübeyr, Muhtâr b. Ebû Ubeyde es-Sekâfî, Abdülmelik b. Mervân, Deyrulcâselik Savaşı

Musʿab b. al-Zubayr and His Political Activities

Öz

While the Umayyad State which entered the process of disintegration after the death of Yazīd b. Muʿāwiya was trying to recover after the Marwān b. al-Hakam came to power, ʿAbdallāh b. al-Zubayr who declared his caliphate in Mecca was getting stronger and stronger. As a matter of fact, almost all Islamic lands, except the Damascus region, recognized his sovereignty. One of the most important actors of his nine-year rule was his brother is Musʿab b. al-Zubayr. After his father's death, he was always loyal to his older brother, under whose tutelage he grew up. So much so that, for the prosperity of his brother's power, he did not refrain from fighting against his sincere friend ʿAbd al-Malik b. Marwān. Even when he was betrayed and left alone in the Battle of Dayr al-Jāthalīq, he never accepted ʿAbd al-Malik 's act of grace. Musʿab b. al-Zubayr who orphaned at a young age but was educated by Asmāʾ bint Abī Bakr and grew up in a family with strong scientific knowledge also became a person who made a name for himself with his devotion to worship and piety, in addition to his physical attractiveness. Musʿab b. al-Zubayr found himself in these events under the influence of the political conjuncture of the period in which he grew up and he fulfilled the role that fate had assigned to him. Thus, he took his place among the distinguished figures of Islamic history with the right or wrong decisions he made.

Anahtar Kelimeler

Musʿab b. al-Zubayr, ʿAbdallāh b. al-Zubayr, History of Islam, Al-Mukhtār b. Abī ʿUbayd al-Thaqafī, ʿAbd al-Malik b. Marwān, Battle of Dayr al-Jāthalīq

Kaynakça

• Akkoca, Fatih. Mus’ab b. Zübeyr’in (v. 72/691) Hayatı ve Şahsiyeti. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Aycan, İrfan. “Mus’ab b. Zübeyr”. DİA. 31/227. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Câbir. Ensâbu’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyad Zirikli. 1. Baskı. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Belâzurî, Fütûhu’l-Büldân – Ülkelerin Fetihleri. çev. Mustafa Fayda. İstanbul: Siyer Yayınları, 2013.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Târîhu’l-kebîr. 8 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, ts.
• Ebû Hâtim er-Râzî, Muhammed b. İdris b. Münzir. Kitâbu’l-cerh ve’t-ta’dîl. 9 Cilt. Beyrut: Meclis Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1952.
• Ebû Hilâl, Hasen b. Abdullah b. Sehl el-Askerî. el-Evâil. thk. Velid Kassab -Muhammed el-Mısrî. 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1981.
• İsfahânî, Ebu’l-Ferec Ali b. Hüseyin. el-Eğânî. thk. İhsan Abbas. 24 Cilt. Mısır: el-Heyetü’l-Mısriyye el-Âmme, 1992.
• Erkoçoğlu, Fatih. Emevî Devleti’nin Dönüm Noktası Abdülmelik b. Mervân. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Halîfe b. Hayyât, Ebu’l-Amr el-Usfurî. Târîhu Halîfe b. Hayyât. thk. Süheyl Zekkâr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1993.
• Halîfe b. Hayyât, Ebu’l-Amr el-Usfurî. Kitâbu’t-Tabakât. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. Bağdat: Matbaâtü’l-Ânî, 1967/1387.
• Hatîb el-Bağdâdî, Hâfız Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• İbn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed el-Fakîh. el-İkdu’l-ferîd. thk. Abdülaziz er-Râhinî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983/1404.
• İbn Asâkir, Ali b. el-Hasan b. Hibetullah b. Abdullah b. el-Hasan Ebu’l-Kâsım ed-Dimeşkî. Târîhu Medîneti Dımaşk. thk. Muhibbu’d-Din Ebû Said Ömer bin Ğarame el-Amrî. 80 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Hacer, Şihabüddin Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Ali el-Askalânî. Ta’cîlu’l-menfa’a. thk. İkrâmullah İmdad el-Hak. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996/1417.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim et-Temimî el-Büstî Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. Kitâbu’s-sikât. nşr. Muhammed b. Abdülmuîn Hân. 10 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1319/1973.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail b. Şihâbüddîn Ömer b. Kesîr. el-Bidâye ve’n-nihâye. 21 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Maârif, 1990.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûki ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Ata - Mustafa Abdülkadir Ata. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992/1412.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddîn Ebu’l-Hasan Ali b. el-Esîr. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kadı. 9 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Meârif, 1987.
• Mes’ûdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali. Mürûcu’z-zeheb ve meâdînu’l-cevher. thk. Kemal Hasan Mer’i. 1. Baskı. 4 Cilt. Sayda: Mektebetü’l-Asriyye, 2005.
• Kütübî, Muhammed b. Şakir. Fevâtü’l-vefeyât. thk. İhsan Abbas. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1973.
• Küçük, Raşit. “Abâdile”. DİA. 1/7. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Şakir, Mahmud. Târîhu’l-İslâmî. 8. Baskı. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2000.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. 11 Cilt. Mısır: Dâru’l-Maârif bi-Mısr, 1964.
• Tözluyurt, Mehmet. Kur’an Gelenek İlişkisi. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2020.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb Arnavut. 23 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-İber li-haberi men ğaber. thk. Ebû Hacir Muhammed es-Saîd b. Beysûnî Zağlûl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhiri ve’l-a’lâm. thk. Ömer Abdusselam Temurî. 52 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1991.
• Zübeyr b. Bekkâr, Ebû Abdullah el-Kureşî el-Esedî ez-Zübeyrî. Cemheratu nesebi Kureyş ve ahbâruhû. thk. Abbas Hanî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Zübeyr b. Bekkâr, Ebû Abdullah el-Kureşî el-Esedî ez-Zübeyrî. el-Ahbâru’l-muvaffakiyyât. thk. Sami Mekkî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• Zübeyrî, Ebû Abdullah Mus’ab b. Abdullah b. Mus’ab. Kitâbu Nesebi Kureyş. 3. Baskı. Kahire: Dârü’l-Maârif, 1953.