A Comparative Analysis of the Concepts of Iqtibās, Taḍmīn and Irsāl-i Mathal in Arabic Language in Terms of Sources of Word Transfer

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 25, 283 - 306, 30.06.2024

Yunus Çakır

https://doi.org/10.51553/bozifder.1462134

Öz

The concepts of iqtibās, taḍmīn and irsāl-i mathal, which are mentioned among the badīʿ expression forms in the Arabic language, are basically based on the principle of transferring a previously spoken word into another word. When the information on the lexical and terminological meanings of these concepts is examined, it is seen that in some cases they are expressed with different definitions and as a result, some confusion arises. In order to avoid these confusions, it is necessary to know their unifying and distinguishing features. Because the correct and healthy understanding of a spoken word by the addressee is only possible by being aware of the features it contains. In the research, documentation, analysis, and comparison methods were used. In this framework, the sources were obtained through the documentation method, the lexical and terminological meanings of the concepts of iqtibās, taḍmīn and irsāl-i mathal in the obtained sources were examined within the framework of language rules through the analysis method, and examples of iqtibās, taḍmīn and irsāl-i mathal were analyzed using the comparison method. In this way, the existing features of the aforementioned concepts in terms of their sources of word transfer sources and the differences between them were determined. With this determination, it is aimed to prevent confusion between these concepts in terms of sources of word transfer.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Iqtibās, Taḍmīn, Irsāl-i Mathal, Word Transfer Sources

Arap Dilinde İktibas, Tazmin ve İrsâl-i Mesel Kavramlarının Söz Aktarım Kaynakları Bakımından Karşılaştırmalı Analizi

Öz

Arap dilindeki bedî‘î ifade biçimleri arasında zikredilen iktibas, tazmin ve irsâl-i mesel kavramları, temel olarak daha önceden söylenmiş bir sözün başka bir söz içinde aktarılması esasına dayanmaktadır. Bu kavramların sözcük ve terim anlamlarına dair bilgiler incelendiğinde, onların bazı durumlarda farklı tanımlarla ifade edildikleri ve bunun sonucunda da bazı karışıklıkların meydana geldiği görülmektedir. Bu konudaki karışıklıkların önüne geçilmesi için onların sahip oldukları birleştirici ve ayırıcı özelliklerin bilinmesi gerekmektedir. Nitekim söylenen bir sözün muhatap tarafından doğru ve sağlıklı bir şekilde anlaşılabilmesi, ancak o sözün ihtiva ettiği özelliklerden haberdar olunması ile mümkündür. Araştırmada dokümantasyon, tahlil ve karşılaştırma metotları kullanılmıştır. Bu çerçevede kaynaklar dokümantasyon metodu ile elde edilmiş, elde edilen kaynaklardaki iktibas, tazmin ve irsâl-i mesel kavramlarının sözcük ve terim anlamları tahlil metodu ile irdelenmiş ve karşılaştırma metodu kullanılarak uygulama örnekleri analiz edilmiştir. Bu sayede mezkûr kavramların söz aktarım kaynakları bakımından sahip oldukları mevcut özellikler ve aralarındaki farklar tespit edilmiştir. Bu tespit ile söz aktarım kaynakları bakımından bu kavramlar arasındaki karışıklığın önüne geçilmesi hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, İktibas, Tazmin, İrsâl-i Mesel, Söz Aktarım Kaynakları

Kaynakça

• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. 3 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu, 5. Baskı., 2009.
• Akşehirli, Soner. “Söz Edimleri Kuramı Açısından Kurgusal Anlatı Metinlerinde Söz Aktarımı”. Journal of Turkish Studies 6 (2011), 143-162. https://doi.org/DOI:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1857
• Akyüz, Zafer. “Beyân ve Bedî‘ İlminde Tazmin Üslûbu”. Amasya İlahiyat Dergisi 18 (Haziran 2022), 325-357.
• Aladağ, Mehmet Şirin. Arap Edebiyatında İktibâs Sanatı. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Buhârî, Ebû ‘Abdillâh Muḥammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. Dımaşḳ-Beyrut: Dâru İbn Keŝîr, 2002.
• Bulut, Ahmet. “Emŝâlu’l-Ḳur’ân”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1991).
• Cevherî, Ebû Naṣr İsmâîl b. Ḥammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ: Tâcu’l-luġa ve ṣıḥâḥu’l-ʿArabiyye. thk. Muḥammed Muḥammed Tâmir. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2009.
• Cubrân, Mes‘ûd. er-Râid. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 7. Baskı., 1992.
• Çakır, Yunus. Arap Dilinde Söz Aktarım Yolları ve Problemleri. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Durmuş, İsmail. “İbn Ebü’l-İsba‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/467-468. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Durmuş, İsmail. “İktibas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/52. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Ebû Temmâm, Ḥabîb b. Evs b. Ḥâris eṭ-Ṭâî. Dîvânu Ebî Temmâm eṭ-Ṭâî. thk. Muḥyiddîn Ḥayyâṭ. b.y.: y.y., ts.
• Fekîkî, ‘Abdulhâdi. el-İḳtibâs mine’l-Ḳur’âni’l-Kerîm fi’ş-şi‘ri’l-‘Arabî. Dımaşḳ: Dâru’n-Nemîr, 1996.
• Feyyûmî, Aḥmed b. Muḥammed b. ‘Ali el-Muḳrî. el-Miṣbaḥu’l-munîr fî ġarîbi’ş-Şerḥi’l-kebîr. thk. ‘Abdulazîm eş-Şenâvî. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 2. Baskı., ts.
• Husrî, Ebû İshâḳ İbrâhîm b. Alî el-Ḳayrevânî. Zehru’l-âdâb ve ŝemeru’l-elbâb. thk. Ṣalaḥaddin el-Hevârî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Aṣriyye, 2001.
• İbn Arabşâh, İbrahim b. Muḥammed ‘Isâmuddîn el-Ḥanefî. el-Aṭvel. thk. ‘Abdulḥamîd Hindâvî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2001.
• İbn Ebü’l-‘İsba‘, Ebû Muḥammed Zekiyyuddîn ‘Abdulazîm ‘Abdusselâm b. ‘Abdulvâḥid b. Ẓâfir el-Mıṣrî. Taḥrîru’t-taḫbîr fî ṣınâ‘ati’ş-şi‘ri ve’n-neŝr ve beyâni i‘câzi’l-Ḳur’ân. thk. Ḥıfnî Muḥammed Şeref. Kahire: Lecnetu İḥyâi’t-Turaŝi’l-İslâmî, 1963.
• İbn Hicce, Ebu’l-Meḥâsin Taḳiyyuddîn Ebû Bekr b. ‘Alî b. ‘Abdullâh el-Ḥamevî. Ḫizânetu’l-edeb ve ġâyetu’l-ereb. thk. Kevkeb Deyâb. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 2. Baskı., 2005.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlü’d-dîn Muḥammed b. Mükerrem b. ‘Ali b. Aḥmed el-Enṣârî er-Rüveyfiî. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Ma‘sûm, Sadreddîn ‘Alî Hân b. Niẓâmeddîn Aḥmed b. Muḥammed el-Ḥuseynî el-Medenî. Envâru’r-rebî‘ fî envâ‘i’l-bedî‘. thk. Hâdî Şukr. 7 Cilt. Necef: Matba‘atu’n-Nu‘mân, 1979.
• İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Fetḥ Ḍiyâuddîn Naṣrullāh b. Muḥammed b. Muḥammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Mes̱elu’s-sâʾir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir. thk. Aḥmed el-Ḥûfî vd. 4 Cilt. Kahire: Dâru’n-Nehḍa, t.s.
• İbnü’l-Mu‘tez, Ebu’l-‘Abbâs ‘Abdullâh b. Muḥammed el-Mu‘tezz-Billâh b. Ca‘fer el-Mutevekkil-‘Alellah el-‘Abbâsî. Kitâbu’l-Bedî‘. thk. ‘Irfân Maṭracî. Beyrut: Muessesetu Kutubi’ŝ-Ŝekâfiyye, 2012.
• İbrahim Mustafa vd. el-Mu‘cemu’l-vasîṭ. Kahire: Mektebetu’ş-Şurûḳi’d-Duveliyye, 4. Baskı., 2004.
• Kazvînî, Ebu’l-Me‘âlî Celâluddîn el-Ḫaṭîb Muḥammed b. ‘Abdurrahmân b. ‘Umer b. Aḥmed eş-Şâfi‘î. el-Îḍâḥ fî ‘ulûmi’l-belâġa. thk. İbrahim Şemseddin. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Kıral, Bilgen. “Nitel Bir Veri Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15 (2020), 170-189.
• Koçak, Süleyman. Kur’an’da Tazmîn Üslubu. Ankara: İlâhiyât Yay., 2014.
• Maṭlûb, Aḥmed. Mu‘cemu’l-muṣṭalahâti’l-belâġiyye ve teṭavvuruhâ. Beyrut: ed-Dâru’l-‘Arabiyyetu li’l-Mevsû‘ât, 2006.
• Merâgî, Aḥmed Muṣṭafâ. ʿUlûmü’l-belâġa. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 3. Baskı., 1993.
• Meydânî, Ebu’l-Faḍl Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. Mecmaʿu’l-ems̱âl. thk. Muḥammed Muḥyiddîn Abdulḥamîd. b.y.: Multeḳâ Ehli’l-Eŝer, ts.
• Müslim b. Haccâc, Ebü’l-Ḥüseyn b. Müslim el-Ḳuşeyrî en-Nîsâbûrî. Ṣaḥîḥ-i Müslim. 2 Cilt. Riyad: Dâru Ṭaybe, 2006.
• Râzî, Ebû ‘Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Faḫreddîn Muḥammed b. Ömer b. Hüseyin eṭ-Ṭaberistânî. Nihâyetü’l-îcâz fî dirâyeti’l-iʿcâz. thk. Nasrullah Hacı Müfti Eroğlu. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 2004.
• Sâhib b. Abbâd, Ebü’l-Kāsım İsmâîl b. Abbâd b. el-Abbâs et-Tâlekānî. Dîvânu Ṣâḥib b. ‘Abbâd. thk. İbrâhîm Şemsuddîn. Beyrut: Müessesetu’l-A‘lemî li’l-Maṭbû‘ât, 2001.
• Saîdî, ‘Abdülmüte‘âl b. ‘Abdilvehhâb b. Aḥmed. Buġyetu’l-îḍâḥ li-telḫîṣi’l-miftâḥ fî ʿulûmi’l-belâġa. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb ve Maṭbaâtuhâ, 1999.
• Seâlibî, Ebû Mansûr ‘Abdulmelik b. Muḥammed b. İsmâîl. Yetîmetu’d-dehr fî meḥâsini ehli’l-ʿaṣr. thk. Mufîd Muḥammed Kumeyḥa. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1983.
• Vehbe, Mecdî - Kâmil el-Muhendis. Mu‘cemu’l-musṭalahâti’l-‘Arabiyye fi’l-luġa ve’l-edeb. Beyrut: Mektebetu Lubnân, 2. Baskı., 1984.
• Ya‘kūb, Emîl Bedî‘. Mevsû‘atu ‘ulûmi’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2006.