İbn Rüşd'de Duyumsama

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 25, 307 - 332, 30.06.2024

Hatice Göktaş

https://doi.org/10.51553/bozifder.1462220

Öz

Bu çalışmada İbn Rüşd felsefesinde bilginin kaynaklarından biri olan duyular, duyumsamanın mahiyeti bağlamında incelenmiştir. İbn Rüşd’e göre duyumsama/duyusal idrak, akli bir varlık olarak tümel anlamın idrak edilme aşamasının başlangıcıdır. Kuvve halinde bulunan duyu güçleri duyusal idrak esnasında duyu nesnelerinin onları aktif hale getirmesiyle bilfiil hale gelirler ve duyumsama gerçekleşir. Duyular, duyu nesnelerinin kendilerini değil formlarını kabul ederler ve kabul ettikleri bu form ile kabul esnasında bir ve aynı şey olurlar. Çalışmada İbn Rüşd’e göre duyusal formun dış dünyadaki duyu nesnesine uygun olmama yani duyu yanılsamasının nedenleri üzerinde durulmuştur. İbn Rüşd, duyu güçlerinin kendilerine ait nesneler hakkında yanılgıya uğramayacağını savunmaktadır. Dış dünyadaki duyu nesnesinde herhangi bir değişim söz konusu olmadığı için yanılsama, nesnenin duyuda var olan formunda gerçekleşmektedir. Duyuda formun yanlış oluşturulmasının nedeni ise duyu gücünün, kendine özgü bir nesneyi değil de ortak duyu nesnesini idrak etmiş olmasıdır. Çalışmanın son kısmında modern epistemolojide duyusal bilgi olarak belirtilen duyuların kaynaklık ettiği önermelerin İbn Rüşd felsefesindeki yeri ve değerine değinilmiştir. İbn Rüşd’ün dış dünyanın gerçekliği üzerine kurduğu bir duyu teorisine sahip olduğu; bununla birlikte duyulara dayalı önermelerin gerçek anlamda bilgi seviyesinde olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, İbn Rüşd, Duyu Gücü, Duyusal Form, Gerçeklik, Duyu Verisi Yanılgısı, Duyusal/Algısal Önermeler

Averroes on Sensation

Öz

This study examined the senses, one of the sources of knowledge in Averroes' philosophy, in the context of the nature of sensation. According to Averroes, sensation/sensory perception is the beginning of comprehending the universal meaning that is an intellectual being. Sensory forces in potential become actual when sensory objects activate them during sensation. The senses accept the forms of the sense objects, not the objects themselves, and with this form they accept, they become the same thing during acceptance. The study focuses on the causes of sensory illusion for Averroes, that is, the lack of correspondence of the sensory form to the sensory object in the external world. Averroes argues that sensory powers cannot be mistaken about their objects. Since there is no change in the sense object in the external world, the illusion occurs in the form of the object that exists in the sense. The reason why the form in the sense is not suitable for the external world is that the sense power perceives the common-sense object, not its own sense object. In the last part of the study, the place and value of the propositions referred to as sensory knowledge in modern epistemology in the philosophy of Averroes are mentioned. Averroes has a sensory theory based on the reality of the external world, however, it has been concluded that propositions based on senses are not at the level of real knowledge.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Averroes, Sensation, Sensational Forms, Reality, Sense-Datum Fallacy, Sensory/Perceptual Prepositions

Kaynakça

• Aristoteles. De Anima Books II-III. çev. D. W. Hamlyn. Oxford: Clarendon Press, 2002.
• Aristoteles. Metafizik. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Divan Kitap, 3. Basım, 2021.
• Aristoteles. Parva Naturalia (Doğa Üzerine Kısa Yazılar). çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Audi, Robert. Epistemology: A Contemporary Introduction to the Theory of Knowledge. New York, London: Routledge Contemporary Introductions to Philosophy, 3. Basım, 2010.
• Audi, Robert. Seeing, Knowing, and Doing: A Perceptualist Account. Oxford: Oxford University Press, 2020.
• Black, Deborah L. “Constructing Averroes’ Epistemology”. Interpreting Averroes: Critical Essays. ed. Peter Adamson - Matteo Di Giovanni. 96-115. Cambridge: Cambridge University Press, 2019.
• Cihan, Ahmet Kamil. “İbni Rüşd’de Bilginin Kaynağı”. Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü 17 (1994), 105-113.
• deVries, Willem A. (ed.). Empiricism, Perceptual Knowledge, Normativity, and Realism: Essays on Wilfrid Sellars. Oxford, New York: Oxford University Press, 2009.
• Dicker, Georges. Perceptual Knowledge. Dordrecht, Boston, London: Reidel Publishing Company, 1980.
• Gätje, Helmut. “Die ‘inneren Sinne’ bei Averroes”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 115/2 (1965), 255-293.
• Gazâlî. “Ek3: İslam ve Zındıklar Arasındaki Ayırt Edici Farklar”. çev. Mahmut Kaya. Felsefe, Din ve Te’vil: Faslu’l-Makal Fi Takrîr Mâ Beyne’ş-Şerîʽa ve’l-Hikme Mine’l-İtttisal. kitap editörü İbn Rüşd, 67-82. çeviren Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2. Basım, 2020.
• İbn Rüşd. “Makâle hel yettesılu bi’l-ʽakli’l-heyûlânî el-ʽakli’l-faʽâl ve hüve mültesib bi’l-cism”. Telhîsu kitâbi’n-nefs. thk. Ahmet Fuat el-Ehvânî. 119-124. Kahire: Mektebetü’n-Nehda, 1. Basım, 1950.
• İbn Rüşd. Metafizik Şerhi. çev. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 3. Basım, 2017.
• İbn Rüşd. Nassu telhîsi mantıki Aristo: Kitâbü’l-Anâlûtîkî’s-sânî ev kitâbü’l-burhân. thk. Gerard Ghamy (Cirâr Cihâmî). 5 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikri’l-Lübnânî, 1992.
• İbn Rüşd. Şerhu’l-burhân li Aristu ve telhîsu’l-burhân. thk. Abrurrahman Bedevî. Kuveyt, 1. Basım, 1984.
• İbn Rüşd. Şerhu’l-kebîr li kitâbi’n-nefs li Aristu. thk. İbrahim el-Garbî. Kartaca Tunus: Beytü’l-Hikme, 1997.
• İbn Rüşd. Tefsîrü mâ baʽde’t-tabîaʽ. thk. Maurice Bouyges. 4 Cilt. Beyrut: Imprimerie Catholique, 1938.
• İbn Rüşd. Tefsîrü mâ baʽde’t-tabîaʽ. thk. Maurice Bouyges. 4 Cilt. Beyrut: Imprimerie Catholique, 1942.
• İbn Rüşd. Telhîsu kitâbi’l-his ve’l-mahsûs. thk. Henricus Blumberg. Cambridge, Massachusetts: The Mediaeval Academy of America, 1972.
• İbn Rüşd. Telhîsu Kitâbi’l-Makûlât: Kategoriler Kitabı’nın Orta Şerhi. çev. Salih Yalın. Ankara: Elis Yayınları, 2017.
• İbn Rüşd. Telhîsu kitâbi’n-nefs. thk. Alfred L. Ivry. Kahire, 1994.
• İbn Rüşd. Telhîsu mâ baʽde’t-tabîaʽ. thk. Osman Emin. Kahire: Matba’atü’l-Halebî, 1958.
• Taylor, Richard C. “Averroes’ Epistemology and Its Critique by Aquinas”. Medieval Masters: Essays in Memory of Msgr. Edward A. Synan. ed. R.E. Houser. 7/147-177. Thomistic Papers. Houston: Center for Thomistic Studies, 1999.
• Yalın, Salih. İbn Rüşd ve Sühreverdî’de Töz Kavramının Karşılaştırmalı İncelemesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Doktora Tezi, 2008.