Mevlevi Giysilerindeki Sembolik Anlamlar

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 19 - 35, 30.05.2024

Gülhan Gökgül

Öz

Özet: Tüm inançlarda, inandıkları din ve ya düşünce sistemine uygun giyim şekilleri ve ritüelleri vardır. Bu inançlara mensup kişiler ise giysi ve ritüellerini çeşitli sembollerle ifade ederler. İslam tasavvuf kültüründe de semboller çok kullanılmıştır..
Sembolik ifade; mistik bir dünya görüşünü yansıttığı gibi, görünen bir suret ya da eşyada görülmeyen bir hakikate işaret eder.
Anadolu'da, çeşitli tarikatlarda karşılaştığımız tasavvufî semboller, İslâm öncesi Türk inançları ve sanatının izlerini taşımakladır. İslâmiyet'ten sonra İslâm dini inancı doğrultusunda değişime uğrayan, ancak anlam ve biçim olarak benzerliklerini korumuştur.
Devleti çeşitli açılardan destekleyen Mevlevilik tarikatının diğer bütün tarikatlarda olduğu gibi gizlilik içeren, sembolleri olan ve tasavvufa dayanan geleneksel törenleri vardır. Mevlevilik ortaya koyduğu sanat eserlerinde kendilerine ait sembollere yer vermişlerdir. Oldukça çok ve zengin örneklerin olduğu taşınır ve taşınmaz tekke eserlerinde sembolik figürlerin çokluğu dikkat çekmektedir. Harf ve sayılarda gizlenmiş tasavvufî sembolizmin ritüele açı¬lan dünyası, insan bedeninin yapacağı her hareketi disiplin altında tutan ve ona kendi kuralları doğrultusunda bir sınır çizen manevî yaptırımı da kapsar. Bu sembolleri; giysilerde, eşyalarda ve ibadet yapılarında görmek mümkündür
Bu makalede, sembollerin yoğun kullanıldığı Mevlevilik kültürü giysilerinin sembolik anlamlarına ışık tutmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Sembol, Sema, Mevlevi kıyafetleri, Mevlevi sembolleri, Sikke(Taç), Hırka.


Abstract: In all faiths, there are forms of dress and rituals appropriate to the religion or system of thought they believe in. People belonging to these beliefs express their clothing and rituals with various symbols. Symbols are also used a lot in Islamic Mysticism culture.
As symbolic statement refers to an invisible reality in an visible substance or image it also reflecs a mystic world view.
The symbols of islamic mysticism which we have seen in dervish order in Anatolia bears the traces of belifs and art in pre-islamic period. Those symbols of islamic mysticism experienced some chances because of slam religion in post-islamic period but it preserved its resemblance in meaning and form.
Mevleviyeh religion which supports the religion in many aspects has traditional, mystical ceremonies involving secrecy and symbols like many other dervish orders have. Mevleviyeh religion includes their own symbols as well. Symbolic figures worth attention in many movable or inmovable work of arts of dervish orders which have various samples of them. The ritvel world of symbols in islamic mysticism which are hidden in letters and numbers also involves a moral doctrine that keep the each movement of an invidual under dicipline and specifies the limits in line with his/her own rules. These symbols can be seen in clothing, items and worship structures.
In this article, an attempt has been made to shed light on the symbolic meanings of Mevlevi culture clothes in which symbols are used intensively.

Keywords: Symbol, Sema, Mevlevi clothes, Mevlevi symbols, Crown , Dervish's Coat

Anahtar Kelimeler

Sembol, Sema, Mevlevi kıyafetleri, Mevlevi sembolleri, Sikke(Taç), Hırka.

Kaynakça

• Ankaravi, İsmail. Nisabü’l-Mevlevi; Çev:Tahiru’l-Mevlevi, Haz.: Yrd. Doç. Dr.Yakup Şafak, Yrd.Doç.Dr.İbrahim Kunt, Konya: Tekin Kitabevi, 2005.
• Arbaş, Hamit. “Türk Sanatında Estetik Bir Simge: Sikke Mevlevilikteki Yeri ve Anlamları” (Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu Prof. Dr. Gönül Öney'e Armağan’da Sunulan Bildiri, Ege Ünv. Edb. Fak. Sanat Tarihi Böl., İzmir, Ekim10-13, 2002.
• Aslan, Murat. “Mevlevi Yusuf Sineçak’ın Hurufilik Remizleriyle Örülü Bir Gazelinin Şerhi”, Asya Studies, Akademik Sosyal Araştırmalar 2021.
• Atasağun, Galip. “Sembol ve Sembolizm”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat. Fakültesi Dergisi,7, Konya 1997.
• Atasoy, Nurhan. Derviş Çeyizi, Türkiye’de Tarikat Giyim-Kuşam Tarihi. İstanbul: Türkiye Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Atasoy, Nurhan. “Mevleviyye Tarikatı’nda Giyim” Aşk Ocağında Can Olmak İnsanlığın Mirası: Mevlana Celaleddin Rumi, Haz. Ekrem Işın, İstanbul: T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müd. Yay., 2007.
• Barışta, H. Örcün, “ İşlemelerde Bazı Mevlevi Sembolleri” 19.Yüzyıl ve 20. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluk Dönemi II. Milletlerarası Osmanlı Devletinde Mevlevihaneler Kongresi 1993 (Tebliğler), Konya: S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya, Aralık 14-15, 1996,143-153.
• Begiç, H. N. “Mevlevilik’te Bir Sembol: Keçe Başlıklar ‘Sikke, Arakiye, Külah’”. Türkoloji. 97 (Ekim 2019): 129-43.
• Berberoğlu, Celalettin. “ Yün, Keçe, Sikke ve Derviş”, Asitane Mevlevî Kültür Dergisi. 2, (Şubat 2010): 23-26.
• Çoruhlu, Yaşar. “Türk Sanatında Görülen Hayvan Figürlerine “Gök ve Yer” Sembolizmi Açısından Bir Bakış” Türk Dünyası Araştırma Vakfı, Türk Dünyası Araştırmaları, S.87, Aralık 1993.
• Ermetin, Günnur Yücekal. Mevlevilikte Şamanizm; Töre Yayınları ve Ön-Türk Uygarlığı Araştırmaları Merkezi, Tarihsiz.
• Erol, E. Ceylan. “Türk Sanatında Tarikat Eşyaları: Ritüeller Bağlamında Sembolik Okuma”. Doktora Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 2021.
• Feyzullah, Hacı. “Mevlevî Âyininde Manevî İşaretler”, Asitane Mevlevî Kültür Dergisi, S.2 (Şubat 2010):44-49.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlevî Adâb ve Erkânı, İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayın Sanayi ve Ticaret AŞ.,2004.
• Gölpınarlı, Abdülbaki Mevlâna’dan Sonra Mevlevilik, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1953.
• Görünür, Lale. Tarikat Sanatında Başlık Sembolizmi (Mevlevilerde Ve Bektaşilerde). Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996.
• Haral, Hesna. Osmanlı Minyatüründe Mevlana'nın Öyküsü: Menakıbü’l Arifin Ve Tercüme-İ Sevakıb-ı Menakıb Nüshaları, Doktora Tezi, MSGSÜ, 2014.
• Kara, Mustafa, Osmanlılarda Tasavvuf Ve Tarikatlar, İstanbul: Sır Yay., 2004.
• Kara, Mustafa. “Doğumunun 800. Yılında Mevlânâ Ve Mevlevîlik”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (Ocak 2006), 1-22.
• Karaismailoğlu, Adnan. Mevlâna’nın Hayatı ve Çevresi, Konya’dan Dünyaya Mevlâna ve Mevlevîli. Editör: Nuri Şimşekler. Konya 2002, 21-30.
• Kılıç, Sadık. İslam’da Sembolik Dil. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Orakçıoğlu, “Mehlika. Mevlevi Tarikat Kültüründe Kıyafetler Ve Sembolik Anlamları”, Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi, 2022.
• Önder, Mehmet. ” Mevlevi giyimi”, Türk Etnografya Dergisi, S.1,( 1956):80-82.
• Özdener, Hasan. Tarih Boyunca Mevlevi Kıyafetleri ve Sembolik Anlamları, Konya: Konya Valiliği İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü Yay., 2016.
• Pekpelvan, Belgin. “İslam Sanatında Tasavvufi Sembolizm ve Mevlevilik;” Uluslararası Düşünce ve Sanatta Mevlana Sempozyum Bildirileri, Konya : Rûmî Yayınları, 2006.
• Tanrıkorur, Barihüda. “Türkiye Mevlevihanelerinin Mimari Özellikleri”. Doktora Tezi, Konya Selçuk Üniversitesi, 2000.
• Türk Ansiklopedisi. Rıza Kardaş. “Senbol”. 18. cilt, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1989.
• Yahyâ Âgâh B. Sâlih El – İstanbulî. Tarikat Kıyafetlerinde Sembolizm, Editör: Yusuf Özbek, İstanbul: Ocak Yay., 2005.
• Yıldırım, Ali. “Düm-Tek” Simgesi, Raks ve Düm-Tek’li Bir Gazel, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, S.8/19, Ankara 2007.
• Yöntemli, Fuat. Mevlevilikte Semâ Eğitimi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2004
• Çevrimiçi Kaynaklar
• “Hurufilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 30 Ekim 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/hurufilik
• “Sikke”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 30 Ekim 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/sikke--kulah
• “Elif Nemed”. Sufihouse Mevlevi Giyim Mağazası. Erişim 30 Ekim 2023. https://www.sufihouse.com/tr/shop/giyim/elif-nemed-kemer/
• “Sembol”. Vikipedi Özgür Ansiklopedi. Erişim 30 Ekim 2023. https://tr.wikipedia.org/wiki/Sembol#S%C3%B6zc%C3%BCk_k%C3%B6keni