Ölüm Farkındalığı ve Ruh Sağlığı Arasındaki İlişkilerinin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 11, 75 - 85, 01.01.2023

Cüneyt Okcu Meryem Karaaziz

https://doi.org/10.56955/bpd.1196000

Öz

Bu araştırmada ruh sağlığı ve ölüm kavramı arasındaki ilişkiler ve yordayıcı etkiler alanyazındaki çalışmalardan farklı olarak çalışılmamış boyutlar üzerinden incelenmiştir. Bu doğrultuda ölüm kavramının farklı boyutları ele alınarak duygusal, psikolojik ve sosyal iyi olma üzerindeki etkilerinin ortaya konması amaçlanmıştır. Araştırma Antalya ilinde faaliyet gösteren CMB Yachts ve İstanbul ilinde faaliyet gösteren PwC şirketlerinde görev alan mavi ve beyaz yaka çalışanlar ve araştırmacının iletişimde olduğu sosyal kurumlardaki çalışmayanlar içerisinden rastgele örneklem seçimiyle 346 (kadın n = 207; erkek n = 139) gönüllü katılımcıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmada ölçme aracı olarak Ruh Sağlığı Sürekliliği Kısa Formu ve Çok Boyutlu Ölüm Farkındalığı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma analizleri SPSS ve AMOS programları kullanılarak korelasyon ve yapısal eşitlik modellemesi yöntemleriyle yapılmıştır. Araştırma bulgularına göre ölüm farkındalığının ruh sağlığı üzerinde anlamlı düzeyde negatif yordayıcı etkiye; ölüm mirasının psikolojik ve sosyal iyi olma üzerinde anlamlı düzeyde pozitif yönde yordayıcı etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Öte yandan ölüm korkusu, ölümü kabul etme, ölümü güçsüzleştirme ve ölümü düşünmeme boyutlarının duygusal, psikolojik ve sosyal iyi olma üzerinde anlamlı düzeyde yordayıcı etkiye sahip olmadığı saptanmıştır. Çalışmada ölüm mirasının psikolojik ve sosyal iyi olma üzerindeki pozitif yordayıcı etkisi ve ölüm farkındalığının ruh sağlığı üzerindeki negatif yordayıcı etkisi ortaya konmuştur. Araştırmanın bulguları ilgili alanyazın çerçevesinde tartışılmış ve öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

ruh sağlığı, iyi olma, ölüm

Examination of the Relationships between Mortality Awareness and Mental Health

Öz

In this research, the relationships and predictive effects between mental health and mortality were analyzed over unspecified dimensions different from the studies in the literature. It is aimed to reveal the effects of the mortality on emotional, psychological and social well-being by considering different dimensions. It was conducted with the participation of 346 (female n = 207; male n = 139) volunteers selected randomly from blue-collar and white-collar employees working for the CMB Yachts Company operating in the province of Antalya as well as the PwC Company operating in the province of Istanbul in Turkey, in addition to non-working participants in social institutions with whom the researcher maintained communication. Data were collected utilizing the Mental Health Continuum Short Form and The Multidimensional Mortality Awareness Measure. In the analysis of the findings, correlation and structural equation model methods with SPSS and AMOS programs were used. Mortality awareness has significantly negative predictive effect on mental health and also mortality legacy is a significant positive predictor of psychological and social well-being. On the other hand, the dimensions of mortality fearfulness, mortality acceptance, mortality disempowerment and mortality disengagement did not have a significant predictive effect on emotional, psychological and social well-being. The positive predictive effect of mortality legacy on psychological and social well-beings and negative predictive effect of mortality awareness on mental health were revealed. The findings were discussed and in the light of these findings suggestions for future studies were proposed.

Anahtar Kelimeler

mental health, mortality, well-being, death

Kaynakça

• Abdel-Khalek, A. M. (2002). Why do we fear death? The construction and validation of the reasons for death fear scale. Death Studies, 26, 669-680. https://doi.org/10.1080/07481180290088365
• Abdel-Khalek, A. M. (2004). The Arabic scale of death anxiety (ASDA): Its development, validation, and results in three Arab countries. Death Studies, 28, 435-457. https://doi.org/10.1080/07481180490437572
• Akhtar, S. (2010). The wound of mortality. Nortvale NJ: Jason Aronson Inc.
• Aydoğan, A. S., Gülseren, Ş., Sarıkaya, Ö. Ö. ve Özen, Ç. (2015). Abdel-Khalek ölüm anksiyetesi ölçeği Türkçe formunun üniversite öğrencilerinde geçerlilik ve güvenilirliği. Türk Nöropsikiyatri Derneği Arşivi, 52, 371-375. https://doi.org/10.5152/npa.2015.8820
• Bozo, O., Tunca, A. ve Simsek, Y. (2009). The effect of death anxiety and age on health-promoting behaviours: A terror-management theory perspective. Journal of Psychology: Interdisciplinary and Applied, 143(4), 377-389. https://doi.org/10.3200/JRLP.143.4.377-389
• Bulut, M. B., McDermott, M. ve McEwan, O. (2017). Çok boyutlu ölüm farkındalığı ölçeği’nin Türkçeye uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(49), 268-275. https://doi.org/10.17719/jisr.2017.1578
• Castano, E., Yzerbyt, V. ve Paladino, M. P. (2004). Transcending oneself through social identification. In J. Greenberg, S.L. Koole ve T. Pyszczynski (Eds.), Handbook of Experimental Existential Psychology. New York: Guilford Press.
• Cox, C. R., Arndt, J., Pyszczynski, T., Greenberg, J., Abdollahi, A. ve Solomon, S. (2008). Terror management and adults’ attachment to their parents: The safe haven remains. Journal of Personality & Social Psychology, 94(4), 696-717. https://doi.org/10.1037/0022-3514.94.4.696
• Dağlı, A. ve Baysal, N. (2016). Yaşam doyumu ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(59), 1250-1262. https://doi.org/10.17755/esosder.75955
• Demirci, İ. ve Akın, A. (2015). Ruh sağlığı sürekliliği kısa formu’nun geçerliği ve güvenirliği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 48(1), 49-64. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000001352
• Demirci, İ., Ekşi, H., Dinçer, D. ve Kardaş, S. (2017). Beş boyutlu iyi oluş modeli: PERMA ölçeği formunun geçerlik ve güvenirliği. The Journal of Happiness & Well-Being, 5(1), 60-77.
• Diener, E., Wirtz, D., Diener, R. B., Tov, W., Prieto, C. K., Choi, D. W. ve Oishi, S. (2009). New measures of well-being. Social Indicators Research, 39, 247-266. https://doi.org/10.1007/978-90-481-2354-4_12
• Diener, E., Wirtz, D., Tov, W., Prieto, C. K., Choi, D. W., Oishi, S. ve Diener, R. B. (2010). New well-being measures: Short scales to assess flourishing and positive and negative feelings. Social Indicators Research, 97(2) 143-156. https://doi.org/10.1007/s11205-009-9493-y
• Echabe, A. E. ve Perez, S. (2016). The impact of different procedures to arouse mortality awareness on various worldview dimensions. European Journal of Social Psychology, 46, 392-399. https://doi.org/10.1002/ejsp.2144
• Firestone, R. W. ve Catlett, J. (2009). Beyond death anxiety: Achieving life-affirming death awareness. New York: Springer Publishing Co Inc.
• Franken, K., Lamers, S. M. A., Klooster, P. M. T., Bohlmeijer, E. T. ve Westerhof, G. J. (2018). Validation of the mental health continuum-short form and the dual continue model of well-being and psychopathology in an adult mental health setting. Journal of Clinical Psychology, 74, 2187-2202. https://doi.org/10.1002/jclp.22659
• Geçtan, E. (2016). İnsan olmak. İstanbul: Metis Yayınları.
• Hayes, J., Schimel, J., Arndt, J. ve Faucher, E. H. (2010). A theoretical and empirical review of the death-thought accessibility concept in terror management research. Psychological Bulletin, 136(5), 699-739. https://doi.org/10.1037/a0020524
• Hills, P. ve Argyle, M. (2002). The Oxford happiness questionnaire: A compact scale for the measurement of psychological well-being. Elsevier Science Personality and Individual Difference, 33(2002), 1073-1082. https://doi.org/10.1016/S0191-8869(01)00213-6
• Hu, L. T. ve Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling A Multidisciplinary Journal, 6(1), 1-55. https://doi.org/10.1080/10705519909540118
• International Wellbeing Group (2013). Personal wellbeing index-adult (5. Baskı). Melbourne: Australian Centre on Quality of Life, Deakin University.
• Iverach, L., Menzies, R. G. ve Menzies, R. E. (2014). Death anxiety and its role in psychopathology: Reviewing the status of a transdiagnostic construct. Elsevier Clinical Psychology Review, 34, 580-593. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2014.09.002
• İlhan, M. ve Çetin, B. (2014). Lisrel ve Amos programları kullanılarak gerçekleştirilen yapısal eşitlik modeli (YEM) analizlerine ilişkin sonuçların karşılaştırılması. Eğitim ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 5(2), 26-42. https://doi.org/10.21031/epod.31126
• Juhl, J. ve Routledge, C. (2016). Putting the terror in terror management theory: Evidence that the awareness of death does cause anxiety and undermine psychological well-being. Sage Journals, 25(2), 99-103. https://doi.org/10.1177/0963721415625218
• Keldal, G. (2015). Warwick-Edinburgh mental iyi oluş ölçeği’nin Türkçe formu: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Happiness & Well-Being, 3(1), 103-115.
• Keyes, C. L. M. (2002). The mental health continuum: From languishing to flourishing in life. Journal of Health and Social Behavior, 43(2), 207-222. https://doi.org/10.2307/3090197
• Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling. New York: The Guilford Press.
• Lester, D. (1990). The Collett-Lester fear of death scale: The original version and a revision. Death Studies, 14, 451-468. https://doi.org/10.1080/07481189008252385
• Levasseur, O., McDermott, M. R. ve Lafreniere, K. D. (2015). The multidimensional mortality awareness measure and model: Development and validation of a new self-report questionnaire and psychological framework. Omega - Journal of Death and Dying, 70(3), 317-341. https://doi.org/10.1177/0030222815569440
• Longo, Y., Coyne, I. ve Joseph, S. (2017). The scales of general well-being. Elsevier Personality and Individual Difference, 109, 148-159. https://doi.org/10.1016/j.paid.2017.01.005
• MacDougall, E. E. ve Farreras, I. G. (2016). The multidimensional orientation toward dying and death inventory (MODDI-F): Factorial validity and reliability in a U.S. sample. Journal of Pain and Symptom Management, 51(6), 1062-1069. https://doi.org/10.1016/j.jpainsymman.2015.12.322
• Mikulincer, M., Florian, V. ve Tolmacz, R. (1990). Attachment styles and fear of personal death: A case study of affect regulation. Journal of Personality and Social Psychology, 58(2), 273-280. https://doi.org/10.1037/0022-3514.58.2.273
• Mikulincer, M., Florian, V. ve Hirschberger, G. (2003). The existential function of close relationships: Introducing death into the science of love. Personality and Social Psychology Review, 7(1), 20-40. https://doi.org/10.1207/S15327957PSPR0701_2
• Mork, E., Lee, Q. M. ve Wong, F. K. (2002). The issue of death and dying: Employing problem-based learning in nursing education. Nurse Education, 4, 245-260. https://doi.org/10.1054/nedt.2001.0708
• Neimeyer, R. A., Wittkowski, J. ve Moser, R. P. (2004). Psychological research on death attitudes: An overview and evaluation. Death Studies, 28, 309-340. https://doi.org/10.1080/07481180490432324
• Neimeyer, R. A. (2015). Death anxiety handbook: Research, instrumentation, and application. New York: Taylor & Francis. https://doi.org/10.4324/9781315800813
• Owen, F. K. ve Çelik, N. D. (2018). Yaşam boyu sağlıklı yaşam ve iyilik hali. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar Dergisi, 10(4), 430-443. https://doi.org/10.18863/pgy.364108
• Özakkaş, T. (2017). Bütüncül psikoterapi. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Perugini, M. L. L., De la Iglesia, G., Solano, A. C. ve Keyes, C. L. M. (2017). The mental health continuum-short form (MHC-SF) in the Argentinean context: Confirmatory factor analysis and measurement invariance. Europe’s Journal of Psychology, 13(1), 93-108. https://doi.org/10.5964/ejop.v13i1.1163
• Piotrowska, M. Z., Piotrowski, J., Osin, E. N. ve Cieciuch, J. (2017). The mental health continuum-short form: The structure and application for cross-cultural studies - A 38 nation study. Journal of Clinical Psychology, 16, 1-49. https://doi.org/10.1002/jclp.22570
• Provencher, H. L. ve Keyes, C. L. M. (2011). Complete mental health recovery: Bridging mental illness with positive mental health. Journal of Public Mental Health, 10(1), 57-69. https://doi.org/10.1108/17465721111134556
• Pyszczynski, T., Greenberg, J., Solomon, S., Arndt, J. ve Schimel, J. (2004). Why do people need self-esteem? A theoretical and empirical overview. Psychology Bulletin, 130(3), 435-468. https://doi.org/10.1037/0033-2909.130.3.435
• Pyszczynski, T., Solomon, S. ve Greenberg, J. (2015). Thirty years of terror management theory: From genesis to revelation. Elsevier Advances in Experimental Social Psychology, 52, 1-70. https://doi.org/10.1016/bs.aesp.2015.03.001
• Routledge, C., Juhl, J. ve Vess, M. (2010a). Divergent reactions to the terror of terrorism: Personal need for structure moderates the effects of terrorism salience on worldview-related attitudinal rigidity. Basic and Applied Social Psychology, 32(3), 243-249. https://doi.org/10.1080/01973533.2010.495667
• Routledge, C., Ostafin, B., Juhl, J., Sedikides, C. ve Liao, J. (2010b). Adjusting to death: The effects of mortality salience and self-esteem on psychological well-being, growth motivation, and maladaptive behaviour. Journal of Personality and Social Psychology, 99(6), 897-916. https://doi.org/10.1037/a0021431
• Sarı, T. ve Çakır, S. G. (2016). Mutluluk korkusu ile öznel ve psikolojik iyi oluş arasındaki ilişkinin incelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5(25), 222-229.
• Seligman, M. E. (2011). Flourish: A visionary new understanding of happiness and well-being. New York, NY: Free Press.
• Simon, L., Arndt, J., Greenberg, J., Pyszczynski, T. ve Solomon, S. (1998). Terror management and meaning: Evidence that the opportunity to defend the worldview in response to mortality salience increases the meaningfulness of life in the mildly depressed. Journal of Personality and Social Psychology, 66(3), 359-382. https://doi.org/10.1111/1467-6494.00016
• Smith, B. W., Dalen, J., Wiggins, K., Tooley, E., Christopher, P. ve Bernard, J. (2008). The brief resilience scale: Assessing the ability to bounce back. International Journal of Behavioral Medicine, 15, 194-200. https://doi.org/10.1080/10705500802222972 Tanhan, F. (2013). Ölüm eğitiminin üniversite öğrencilerinde ölüm kaygısı ve psikolojik iyi olmaya etkisi. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 184-200.
• Templer, D. I. (1970). The Construction and Validation of a Death Anxiety Scale. Journal of General Psychology, 82(2), 165-177. http://doi.org/10.1080/00221309.1970.9920634
• Tennatt, R., Hiller, L., Fishwick, R., Platt, S., Joseph, S., Weich, S., Parkinson, J., Secker, J. ve Brown, S. S. (2007). The Warwick-Edinburgh mental well-being scale: Development and UK validation. Health and Quality of Life, 5(63), 1-13. http://doi.org/10.1186/1477-7525-5-63
• Thorson, J. A. ve Powell, F. C. (2007). A revised death anxiety scale. Death Studies, 16, 507-521. http://doi.org/10.1080/07481189208252595
• Vail, K. E., Juhl, J., Arndt, J., Vess, M., Routledge, C. ve Rutjens, B. T. (2012). When death is good for life: Considering the positive trajectories of terror management. Personality and Social Psychology Review, 16(4), 303-329. http://doi.org/10.1177/1088868312440046
• Wittkowski, J. (2001). The construction of the multidimensional orientation toward dying and death inventory. Death Studies, 25(6), 479-495. https://doi.org/10.1080/07481180126858
• Wojtkowiak, J. ve Rutjens, B.T. (2011). The postself and terror management theory: Reflecting on after death identity buffers existential threat. International Journal for the Psychology of Religion, 21(2), 137-144. https://doi.org/10.1080/10508619.2011.557008
• Yalom, I. D. (2016). Aşkın celladı ve diğer psikoterapi öyküleri (çev. H. Saraç). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Yalom, I. D. (2017). Güneşe bakmak, ölümle yüzleşmek (çev. Z. Babayiğit). İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Yavuz, H. ve Van den Bos, K. (2009). Effects of uncertainty and mortality salience on worldview defense reactions in Turkey. Social Justice Research, 22, 384-398. https://doi.org/10.1007/s11211-009-0104-5
• Yıldız, M. ve Bulut, M. B. (2017). Ölüm kaygısı ile kişilik özellikleri arasındaki ilişkiler. Turkish Studies, 12(13), 659-676. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.12032