AUTISM SPECTRUM DISORDER AND NUTRITION

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 64 - 91, 30.06.2025

Ümran Özkan , Soner Sinan

Öz

People diagnosed with autism spectrum disorder have problems related to food consumption ranging from gastrointestinal problems to metabolic problems. In these people, it is aimed to eliminate or reduce nutrition-related problems with various diet types such as gluten-free and casein-free diet, ketogenic diet, low oxalate diet, specific carbohydrate diet, Feningold diet, Candida body ecology diet, GAPS diet and elimination diet. In addition, omega 3, probiotic, vitamin D, camel milk and sulforaphane supplements are also used for treatment in diagnosed individuals to alleviate or eliminate the consequences of the disease. Food selectivity, food rejection, food retention and fast eating are among the nutritional problems encountered in these subjects. These problems are tried to be overcome with different presentation techniques and methods. In this study, diseases and problems related to nutrition in autism spectrum disorder were presented and dietary approaches, supplements and presentation techniques offered as solutions to these problems were included.

Anahtar Kelimeler

Nutrition , Diet , Diet Therapy , Autsim Spectrum Disorder

Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylerin Beslenmesine Yönelik Müdahale Stratejileri: Diyet, Takviye ve Davranışsal Yaklaşımlar

Öz

Otizm spektrum bozukluğu oldukça sık görülen nörogelişimsel bir bozukluktur. Tanı almış kişilerde gastrointestinal sorunlardan, metabolik sorunlara dek besin tüketimleriyle bağlantılı hastalıklar mevcuttur. Otizm spektrum bozukluğunun kesin tedavisi olmamakla birlikte özellikle beslenmeyle ilişkili sorunların glutensiz ve kazeinsiz diyet, ketojenik diyet, düşük oksalat diyeti, spesifik karbonhidrat diyeti, Feningold diyeti, Candida vücut ekoloji diyeti, GAPS diyeti ve eliminasyon diyeti gibi çeşitli diyet türleriyle giderilmesi veya azaltılması amaçlanmıştır. Ayrıca Omega 3, probiyotik, D vitamini, deve sütü ve sülforafan takviyeleri de yine otizm spektrum bozukluğunun sonuçlarını hafifletmek ya da ortadan kaldırmak için tanı almış kişilerde tedavi amacıyla kullanılmaktadır. Besin seçiciliği, besin reddi, besini ağızda tutma ve hızlı yeme de bu kişilerde karşılaşılan beslenme sorunları arasındadır. Bu sorunlar da farklı sunum teknikleri ve yöntemlerle aşılmaya çalışılmaktadır. Bu çalışmada otizm spektrum bozukluğunda beslenme ile ilişkili ortaya çıkan hastalıklar ve sorunlar aktarılmış, bunlara çözüm olarak sunulan diyet yaklaşımları, takviyeler ve sunum tekniklerine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

: Otizm spektrum bozukluğu , Beslenme , Diyet , Diyet Tedavisi

Kaynakça

• Âbele, S., Meija, L., Folkman, V. (2021), Spesifıc Carbohydrate Diet (SCD/GAPS) and Dietary Supplements for Children with Autistic Spectrum. Proceedings of the Latvian Academy of Sciences. Section B. Natural, Exact, and Applied Sciences, 75(6), 417-425.
• Adams, J. B. (2013), Summary of Dietary, Nutritional and Medical Treatments for Autism – based on over 150 published research studies. (Erişim tarihi: 12.10.2024) https://autism.org/summary-diet-nutrition-medical-treatments/
• Adams, J., Johansen, L., Powell, L., Quig, D., Rubin, R. (2011), Gastrointestinal flora and gastrointestinal status in children with autism comparisons to typical children and correlation with autism severity. BMC Gastroenterol, 1-13.
• Ahearn, W. H. (2003), Using simultaneous presentation to increase vegetable consumption in a mildly selective child with autism. J Appl Behav Anal., 36(3), 361-365.
• Akhalil, M. (2022), Otizm Spektrum Bozukluğunda Evebeyn Bilgi ve Tutumlarının Beslenme Durumuna Etkisinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İzmir Demokrasi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı, İzmir, (Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Seda Çiftçi).
• Al-Ayadhi, L. Y., Halepoto, D. M., Al-Dress, A. M., Mitwali, Y., Zainah , R. (2015), Behavioral Benefits of Camel Milk in Subjects with Autism Spectrum Disorder. Journal of College of Physicians and Surgeons Pakistan, 25(11), 819-823.
• Al-Ayadhi, L., Elamin, N. E. (2013), Camel Milk as a Potential Therapy as an Antioxidant in Autism Spectrum Disorder (ASD). Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine.
• American Psychiatric Association. (2000), Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Amerikan Psikiyatri Birliği. (2013), DSM-5 Tanı Ölçütleri, Ankara: Boylam Psikiyatri Enstitüsü.
• Amminger, G. P., Berger, G. E., Schäfer, M. R., Klier, C., Friedrich, M. H., Feucht, M. (2007), Omega-3 fatty acids supplementation in children with autism: a double-blind randomized, placebo-controlled pilot study. Biol Psychiatry, 61(4), 551-553.
• Anderson, C. M., McMillan, K. (2001), Parental use of escape extinctionand differential reinforcement to treat food selectivity. Journal of Applied Behavior Analysis, 34(4), 511-515.
• Anglesea, M., Hoch, H., Taylor, B. (2008), Reducing Rapid Eating in Teenagers with Autism: Use of a Pager Prompt. J Appl Behav Anal., 41(1), 107-111.
• Arefilaleh, S. (2021), Otizmli Çocuklarda Sağlıklı Beslenmenin Zonulin Değerleri ve Otizm ile İlgili Semptomlar Üzerine Etkilerinin Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Beslenme Bilimleri Anabilim Dalı, Samsun, (Danışman: Doç. Dr. Mehtap Ünlü Söğüt).
• Ateş, N. (2016), Otizmli Çocuk ve Adölesanlarda Öğün Davranışı ve Beslenme Durumu ile Annelerinin Ortereksiya Eğilimlerinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı, Ankara, (Danışman: Doç. Dr. Nilüfer Acar Tek).
• Bakırhan, H. (2023), Otizm Spektrum Bozukluğunda Tıbbi Beslenme Tedavisi. İçinde: Vakalarla Öğreniyorum: Çocuk Hastalıklarında Tıbbi Beslenme Tedavisi-3. Şanlıer N, (eds.), Ankara: Hedef Yayıncılık, s:308-340.
• Balkan, F. (2013), Metabolik Sendrom. Ankara Medical Journal, 13(2), 85-90.
• Bandini, L., Curtin, C., Phillips, S., Anderson, S., Maslin, M., Must, A. (2017), Changes in food selectivity in children with autism spectrum disorder. J Autism Dev Disord., 47(2), 439-446.
• Barnhill, K. M., Richardson, W., Rodriguez, L., Moreno, H. T., Devlin, M., Sachdev, P. K., Hewitson, L. (2019), Caregiver Perspective on Use of the Specific Carbohydrate Diet In Children with Autism Spectrum Disorder. Journal of Nutrition and Health, 5(1), 1-6.
• Bashir, S., Al-Ayadhi, L. (2014), Effect of camel milk on thymus and activation-regulated chemokine in autistic children: double-blind study. Pediatr Res., 75(4), 559-563.
• Bent, S., Lawton, B., Warren, T., Widjaja, F., Dang, K., Fahey, J. W., Cornblatt, B., Kinchen, J. M., Delucchi, K., Hendren, R. L. (2018), Identification of urinary metabolites that correlate with clinical improvements in children with autism treated with sulforaphane from broccoli. Mol Autism, 9(35), 1-12.
• Bozzatello, P., Brignolo, E., De Grandi, E., Bellino, S. (2016), Supplementation with Omega-3 Fatty Acids in Psychiatric Disorders: A Review of Literature Data. Journal of Clinical Medicine, 5(8).
• Bülbül, S. F., Ata, A. E., Koç Gökşen, N., Gülbahçe, A. (2021), Otizm spektrum bozukluğunda beslenme. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, (64), 33-41.
• Centers for Disease Control and Prevention. 2022. https://www.cdc.gov/autism/articles/prevalence-varies-across-us communities.html (Erişim tarihi: 19.06.2025)
• Chen, M. H., Lan, W. H., Hsu, J. W., Huang, K. L., Su, T. P., Li, C. T., Lin, W. C., Tsai, C. F., Tsai, S. J., Lee, Y. C., Chen, Y. S., Pan, T. L., Chang, W. H., Chen. T. J., Bai, Y. M. (2016), Risk of Developing Type 2 Diabetes in Adolescents and Young Adults With Autism Spectrum Disorder: A Nationwide Longitudinal Study. Diabetes Care. 39(5), 788-793.
• Conners, C., Goyette, C., Southwick, D., Lees, J., Andrulonis, P. (1976), Food additives and hyperkinesis: a controlled double-blind experiment. Pediatrics, 58(2),154-166.
• Cornish, E. (1998), A Balanced Approach Towards Healthy Eating in Autism. Journal of Human Nutrition and Dietetics, 11(6), 501-509.
• Croen, L., Zerbo, O., Qian, Y., Massolo, M., Rich, S., Sidney, S., Kripke, C. (2015), The Health Status of Adults on the Autism Spectrum. Autism, 19(7), 814-823.
• Çiftçi, Ç. (2019), Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocukların Beslenme Durumunun ve Gastrointestinal Problemlerinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Besin Hijyeni ve Teknolojisi Anabilim Dalı, Bursa, (Danışman: Prof. Dr. Figen Çetinkaya).
• Çıkılı, Y., Deniz, S., Çakal, B. (2019), GAPS Diyetinin Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireyler Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 1-11.
• Çıtar, M. E. (2019), Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylerin Beslenme Durumları ve Diyet Antioksidan Kapasitelerinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı, Ankara, (Danışman: Doç. Dr. Adviye Gülçin Sağdıçoğlu Celep).
• DeFilippis, M. (2018), The Use of Complementary Alternative Medicine in Children and Adolescents with Autism Spectrum Disorder. Psychopharmacol Bullettin, 48(1), 40-63.
• Demir, Ü. (2024), Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocukların Ebeveynlerinin Besleme Tarzlarının Çocukların Yeme Davranışları ve Beden Kitle İndeksi Üzerine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı, Konya, (Danışman: Prof. Dr. Sibel Küçükoğlu)
• Dhaliwal, K., Orsso, C., Richard, C., Haqq, A., Zwaigenbaum, L. (2019), Risk Factors for Unhealthy Weight Gain and Obesity among Children with Autism Spectrum Disorder. Int J Mol Sci., 20(13).
• Dhanasekara, C. S., Ancona, D., Cortes, L., Hu, A., Rimu, A. H., Robohm-Leavitt, C., Payne, D., Wakefield, S. M., Mastergeorge, A. M., Kahathuduwa, C. N. (2023), Association Between Autism Spectrum Disorders and Cardiometabolic Diseases: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Pediatr. 177(3), 248-257.
• Dınure, M. (2022), Otizm Spektrum Bozukluğu ve Beslenme. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 4(2), 66-71.
• Duyar Özer, Ş. (2023), Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklarda Oksidadif Stres, Beslenme Durumu ve Oral Mikrobiyotanın Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı, Ankara, (Danışman: Prof. Dr. A. Gülçin Sağdıçoğlu Celep).
• Evangeliou, A., Vlachonikolis, I., Mihailidou, H., Spilioti, M., Skarpalezou, A., Makaronas, N., Prokopiou, A., Christodoulou, P., Liapi-Adamidou, G., Helidonis, E., Sbyrakis, S., Smeitink, J. (2003), Application of a ketogenic diet in children with autistic behavior: pilot study. Journal of Child Neurology, 18(2).
• Frye, R. E., Sreenivasula, S., Adams, J. B. (2011), Traditional and non-traditional treatments for autism spectrum disorder with seizures: an on-line survey. BMC Pediatr, 11(37).
• Genovese, A., Butler, M. G. (2023), The Autism Spectrum: Behavioral, Psychiatric and Genetic Associations. Genes, 14(3), 677.
• Gettu, N., Saadabadi, A. (2023), Alipiprazole, (Erişim tarihi:12.10.2024), StatPearls Publishing: ww.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK547739/
• Güller, N., Değerli, S., Sarı, A., Altıntaş, M., Adıgüzel, E. (2020), Otizm Spektrum Bozukluğunda Bağırsak-Beyin Aksı ve Diyet Yaklaşımları. Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 69-82.
• Güngör, E., V. (2023), Otizmli Çocuklarda Besin Seçiciliğinin Gastrointestinal Semptomlar ve Konstipasyon Üzerine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı, Ankara, (Danışman: Doç. Dr. Esra Köseler Beyaz).
• Hangül, Z., Tufan, A. (2022), Otizm Spektrum Bozukluğunda Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavilerin Kullanımı. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 14(2), 165-173.
• Harley, J. P., Ray, R. S., Tomasi, L., Eichman, P. L., Matthews, C. G., Chun, R., Cleeland, C. S., Traisman, E. (1978), Hyperkinesis and food additives: testing the Feingold hypothesis. Pediatrics, 61(6), 818-828.
• Healy, S., Haegele, J., Grenier, M., Garcia, J. (2017), Physical Activity, Screen-Time Behavior and Obesity Among 13-Year Olds in Ireland with and without Autism Spectrum Disorder. J Autism Dev Disord., 47(1), 49-57.
• Herbert, M. R., Buckley, J. A. (2013), Autism and dietary therapy: case report and review of the literature. The Journal of Child Neurology, 28(8), 975-982.
• Herman, A., Herman, A. (2022), Could Candida Overgrowth Be Involved in the Pathophysiology of Autism? J Clin Med., 11(2), 1-19.
• Holingue, C., Newill, C., Lee, L., Pasricha, P., Fallin, M. (2018), Gastrointestinal Symptoms in Autism Spectrum Disorder: A Review of the Literature on Ascertainment and Prevalence. Autism Res., 11(1), 24-36.
• Izadi, A., Khedmat, L., Mojtahedi, S. (2019), Nutritional and therapeutic perspectives of camel milk and its protein hydrolysates: A review on versatile biofunctional properties. Journal of Functional Foods, 60(2).
• Kałużna-Czaplińska, J., Błaszczyk, S. (2012), The level of arabinitol in autistic children after probiotic therapy. Nutrition, 28(2), 124-126.
• Kang, D., Park, J., Ilhan, Z., Wallstrom, G., Labaer, J., Adams, J., Krajmalnik-Brown, R. (2013), Reduced Incidence of Prevotella and Other Fermenters in Intestinal Microflora of Autistic Children. PLoS One, 8(7).
• Kanner, L. (1943), Autistic disturbances of affective contact. Nervous Child, 2, 217-250.
• Kawicka, A., Regulska-Ilow, B. (2013), How Nutritional Status, Diet and Dietary Supplements Can Affect Autism. Rocz Panstw Zakl Hig., 64(1), 1-12.
• Kaynar, A. N. (2019), Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklarda Beslenme Durumunun Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Okan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı, İstanbul, (Danışman: Dr. Öğretim Üyesi Hande Öngün Yılmaz).
• Kılıç, F. (2019), Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklarda Beslenme Durumu ve Uyku Durumunun Duyu Profili ile İlişkilendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Biruni Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı, İstanbul, (Danışman: Prof. Dr. Fatma Çelik).
• Kilin, Ş. (2022), Otizm Spektrum Bozukluğu Olan ve Olmayan Çocuklarda Besin Seçimi, Beslenme ve Büyüme Durumunun Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı, Gaziantep, (Danışman: Prof. Dr. Ayla Gülden Pekcan).
• Kim, J., Park, S. (2016), Current Potential Health Benefits of Sulforaphane. Excli J., 15, 571-577.
• Konak Hekimci, D. (2023), Otizm Spektrum Bozukluğu Olan ve Tipik Gelişen Çocukların Beslenme Davranışlarının Karşılaştırılması ve Ailelerinin Bilgi Düzeylerinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Lisansüstü Programlar Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Anabilm Dalı, İstanbul, (Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Birsen Demirel).
• Konstantynowicz, J., Porowski, T., Zoch-Zwierz, W., Wasilewska, J., Kadziela-Olech, H., Kulak, W., Owens, S. C., Piotrowska-Jastrzebska, J., Kaczmarski, M. (2012), A potential pathogenic role of oxalate in autism. European Journal of Paediatric Neurology, 16(5), 485-491.
• Korkmaz, B. (2010). Otizm: Klinik ve nörobiyolojik özellikleri erken tanı tedavi ve bazı güncel gelişmeler Çağrılı Yazar. Türk Pediatri Arşivi, 45(12), 1-8.
• Kummer, A., Barbosa, I. G., Rodrigues, D. H., Rocha, N. P., Rafael, M. S., Pfeilsticker, L., Silva, A. C., Teixeira, A. L. (2016), Frequency of overweight and obesity in children and adolescents with autism and attention deficit/hyperactivity disorder. Rev Paul Pediatr., 34(1), 71-77.
• Li, Y. J., Ou, J. J., Li, Y. M., Xiong Xiang, D. (2017), Dietary Supplement for Core Symptoms of Autism Spectrum Disorder: Where Are We Now and Where Should We Go? Front Psychiatry, 23(8), 155.
• Li, Q., Han, Y., Dy, A., Hagerman, R. (2017), The Gut Microbiota and Autism Spectrum Disorders. Front Cell Neurosci, 11(120), 1-14.
• Leader, G., Tuohy, E., Chen, J., Mannion, A., Gilroy, S. (2020), Feeding Problems, Gastrointestinal Symptoms Challenging Behavior and Sensory Issues in Children and Adolescents with Autism Spectrum Disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 50(4), 1401-1410.
• Manco, M., Guerrera, S., Ravà, L., Ciofi Degli Atti, M., Vara, S., Valeri, G., Vicari, S. (2021), Cross-sectional investigation of insulin resistance in youths with autism spectrum disorder. Any role for reduced brain glucose metabolism? Transl Psychiatry., 11(1), 1-8.
• Matthews, J., Adams, J. (2023), Ratings of the Effectiveness of 13 Therapeutic Diets for Autism Spectrum Disorder: Results of a National Survey. J Pers Med., 13(10).
• McGuinness, G., Kim, Y. (2020), Sulforaphane treatment for autism spectrum disorder: A systematic review. Excli J., 19, 892–903.
• Meral, B. F. (2017), Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklarda Beslenme Problemleri ve Bilimsel Dayanaklı Davranışsal Müdahaleler. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 18(3), 493-508.
• Mostafa, G. A., AL-Ayadhi, L. Y. (2012), Reduced serum concentrations of 25-hydroxy vitamin D in children with autism: Relation to autoimmunity. Journal of Neuroinflammation, 17(9), 1-7.
• Nivins, S., Kumar, P., Chen, X., Gissler, M., Lavebratt, C. (2024), Prenatal exposure to maternal hypertension and higher body mass index and risks of neurodevelopmental and psychiatric disorders during childhood. Acta Obstet Gynecol Scand, 1-12.
• Odar Stough, C., Dreyer Gillette, M. L., Roberts, M. C., Jorgensen, T. D., Patton, S. R. (2015), Mealtime behaviors associated with consumption of unfamiliar foods by young children with autism spectrum disorder. Appetite, 324-333.
• O'Hara, C., K Fernand, J., Chhettri, A., Fosua, B. (2022), Use of a Preassessment to Inform Treatment of Rapid Eating. Behavior Analysis in Practice, 16(3), 1-7.
• Önal, S. (2017), Otizmli Çocukların Beslenme Durumlarının ve Yeme Davranışlarının Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı, Ankara, (Danışman: Doç. Dr. Aslı Uçar).
• Önal, S., Uçar, A. (2017), Otizm Spektrum Bozukluğu Tedavisinde Beslenme Yaklaşımları. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, (1-2-3), 179-194.
• Page, S., Griffith, K., Penrod, B. (2016), Reduction of Rapid Eating in an Adolescent Female with Autism. Behavior Analysis in Practice, 10(1), 87-91.
• Parracho, H., Gibson, G., Knott, F., Bosscher, D., Kleerebezem, M., Mccartney, A. (2010), A double-blind, placebo-controlled, crossover-designed probiotic feeding study in children diagnosed with autistic spectrum disorders. International Journal of Probiotics and Prebiotics, 5(2), 69-74.
• Patrick, L., Salik, R. (2005), Benefits of Essential Fatty Acid Supplementation on Language and Learning Skills in Children with Autism and Asperger’s Syndrome. Autism-Asperger’s Digest, 36-37.
• Reichelt, K. L., Ekrem, J., Scott, H. (1990), Gluten, Milk Proteins and Autism: Dietary Intervention Effects on Behavior and Peptide Secretion. Journal of Applied Nutrition, 42(1), 1-11.
• Reis, E. (2022), Otizmli ve Tipik Gelişim Gösteren Çocuklarının Yeme Davranışlarının Gastrointestinal Problemler ve Uyku Alışkanlıklarına Olan Etkisinin Araştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı, İstanbul, (Danışman: Doç. Dr. Mesut Karahan).
• Saad, K., Abdel-Rahman, A. A., Elserogy, Y. M., Al-Atram, A. A., Cannell, J. J., Bjørklund, G., Abdel-Reheim, M. K., Othman, H. A., El-Houfey, A. A., Abd El-Aziz, N. H., Abd El-Baseer, K. A., Ahmed, A. E., Ali, A. M. (2015), Vitamin D status in autism spectrum disorders and the efficacy of vitamin D supplementation in autistic children. Nutritional Neuroscience, 19(8), 346-351.
• Schreck, K. A., Williams, K. (2006), Food preferences and factors influencing food selectivity for children with autism spectrum disorders. Research in Developmental Disabilities, 27(4), 353-363.
• Singh, K., Connors, S., Macklin, E., Smith, K., Fahey, J., Talalay, P., Zimmerman, A. (2014), Sulforaphane Treatment of Autism Spectrum Disorder (ASD). Proc Natl Acad Sci USA, 111(43), 5550–5555.
• Song, L., Luo, X., Jiang, Q., Chen, Z., Zhou, L., Wang, D., Chen, A. (2020), Vitamin D Supplementation is Beneficial for Children with Autism Spectrum Disorder: A Meta-analysis. Clinal Psychopharmacology and Neuroscience, 18(2), 203-213.
• Şahin, E. (2019), Otizmli Çocukların Beslenmesi ve Ailelerinin Tutumu, Yüksek Lisans Tezi, Okan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı, İstanbul, (Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Akman).
• Şenyılmaz, P. B. (2017), Otizm Spektrum Bozukluğu ve Down Sendromu Olan Bireylerde Oral Motor Beceriler ve Beslenme Problemlerinin İncelenmesi, Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Engelli Çalışmaları Anabilim Dalı, Edirne, (Danışman: Prof. Dr. Yeşim Fazlıoğlu).
• Tekkeli, Ş. (2021), Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklarda Gluteniz ve Kazeinsiz Diyetin Gastrointestinal Semptomlara Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Medipol Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı, İstanbul, (Danışman: Prof. Dr. Gülgün Ersoy).
• Thapar, A., Rutter, M. (2021), Genetic Advances in Autism. J Autism Dev Disord., 51(12), 4321-4332.
• Thom, R., Palumbo, M., Keary, C., Hooker, J., McDougle, C. (2022), Prevalence and factors associated with overweight, obesity, and hypertension in a large clinical sample of adults with autism spectrum disorder. Sci Rep., 12(1).
• Tohum Otizm Vakfı. (2008), Otizm Tarama Projesi Sonuç Raporu, İstanbul: Tc Sağlık Bakanlığı.
• Tromans, S., Yao, G., Alexander, R., Mukaetova-Ladinska, E., Kiani, R., Al-Uzri, M., Chester, V., Carr, R., Morgan, Z., Vounzoulaki, E., Brugha, T. (2020), The Prevalence of Diabetes in Autistic Persons: A Systematic Review. Clin Pract Epidemiol Ment Health., 212-225.
• Tyler, C., Schramm , S., Karafa, M., Tang, A., Jain, A. (2011), Chronic Disease Risks in Young Adults with Autism Spectrum Disorder: Forewarned is Forearmed. Am J Intellect Dev Disabil., 116(5), 371-380.
• Uçar, K., Samur, G. (2017), Otizmin Tedavisinde Güncel Beslenme Tedavisi. Beslenme ve Diyet Dergisi, 45(1), 53-60.
• Valerie, M., Volkert, P. C. (2011), Using a flipped spoon to decrease packing in children with feeding disorders. Journal of Applied Behavior Analysis, 44(3), 617-621.
• Van De Sande, M., Van Buul, V., Brouns, F. (2014), Autism and Nutrition: The Role of the Gut-brain Axis. Nutr Res Rev., 27(2), 199-214.
• Vancassel, S., Durand, G., Barthélémy, C., Lejeune, B., Martineau, J., Guilloteau, D., Andrès, C., Chalon, S. (2001), Plasma Fatty Acid Levels in Autistic Children. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids, 65(1), 1-7.
• Vaz, P. C., Piazza, C. C., Stewart, V., Volkert, V. M., Groff, R. A., Patel, M. R. (2012), Using a chaser to decrease packing in children with feeding disorders. J Appl Behav Anal., 45(1), 97-105.
• Voigt, R. G., Mellon, M. W., Katusic, S. K., Weaver, A. L., Matern, D., Mellon, B., Jensen, C. L., Barbaresi, W. J. (2014), Dietary Docosahexaenoic Acid Supplementation in Children with Autism. J Pediatr Gastroenterol Nutr., 58(6), 715-722.
• Weir, E., Allison, C., Warrier, V., Baron-Cohen, S. (2021), Increased Prevalence of Non-Communicable Physical Health Conditions Among Autistic Adults. Autism, 25(3).
• West DO, R., Roberts, E., Sichel, L., Sichel, J. (2013), Improvements in Gastrointestinal Symptoms among Children with Autism Spectrum Disorder Receiving the Delpro® Probiotic and Immunomodulator Formulation. Journal of Probiotics & Health, 1(1).
• Whiteley, P., Haracopos, D., Knivsberg, A. M., Reichelt, K. L., Parlar, S., Jacobsen, J., Seim, A., Pedersen, L., Schondel, M., Shattock, P. (2010), The ScanBrit randomised, controlled, single-blind study of a gluten- and casein-free dietary intervention for children with autism spectrum disorders. Nutr Neurosci, 13(2), 87-100.
• Yıldırım, G. (2019), Otistik Çocuklarda Otizm ve Beslenme Düzeyinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Okan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı, İstanbul, (Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Funda Şensoy).
• Zimmerman, A. W., Singh, K., Connors, S. L., Liu, H., Panjwani, A. A., Lee, L. C., Diggins, E., Foley, A., Melnyk, S., Singh, I. N., James, S. J., Frye, R. E., Fahey, J. W. (2021), Randomized controlled trial of sulforaphane and metabolite discovery in children with Autism Spectrum Disorder. Mol Autism,12(1), 1-22.
• Zuckerman, K., Hill, A., Guion, K., Voltolina, L., Fombonne, E. (2014), Overweight and Obesity: Prevalence and Correlates in a Large Clinical Sample of Children with Autism Spectrum Disorder. J Autism Dev Disord., 44(7), 1708-1719.