Yağ Bitkileri İçinde Kıymetli Bir Alternatif; Aspir (Carthamus tinctorius L.)

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 195 - 203, 31.05.2024

Nazire Gülşah Kütük Dinçel

https://doi.org/10.35193/bseufbd.1165220

Öz

Aspir (Carthamus tinctorius L.) yağ bitkisi olarak sınıflandırılmasına rağmen kullanımı sadece bitkisel yağ üretimi ile sınırlı olmayan önemli bir endüstri bitkisidir. Geleneksel ve modern tıpta kendine yer bulan ilaç yapımından, boya sanayisine, kozmetik ürün geliştirilmesinden, çeşitli gıda imalatına, ruminant ve kanatlı hayvan beslenmesinden biodizel üretimine kadar farklı sektörlerde kullanılmaktadır. Aspir bitkisinin gen merkezinin Anadolu olması özellikle kurağa, kıraç alanlara farklı ekolojilere yüksek adaptasyon göstermesi, yetiştiriciliğinin ülkemizdeki bitkisel üretimde ağırlıklı payı olan ve çiftçinin alışkın olduğu tahıl üretimiyle benzer olması, tahıl mekanizasyonuna uyum sağlanması, yazlık ve kışlık ekiminin yapılabilmesi, yeni çeşitlerin geliştirilmesine açık bir bitki olması aspiri son dönemde öne çıkarmaktadır. Aspir, ülkemizdeki yağ açığının kapatılabilmesi için ayçiçeği ve kolzaya önemli bir alternatif olmaktadır. Nadas alanlarının tarıma kazandırılması için kullanılabilecek değerli bir bitkidir. Bu çalışmada aspir bitkisi birçok açıdan ele alınmış, ülkemiz ve dünya tarımı için önemi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aspir, Carthamus tinctorius L., alternatif yağ bitkileri, kuru tarım bitkileri

A Valuable Alternative Among Oil Plants; Safflower (Carthamus tinctorius L.)

Öz

Although safflower (Carthamus tinctorius L.) is classified as an oil plant, it is an important industrial plant whose use is not limited to vegetable oil production. It is used in a wide range of sectors from drug making, paint industry, cosmetic product development, various food production, ruminant, and poultry nutrition to biodiesel production, which has a place in traditional and modern medicine.The gene center of the safflower plant is Anatolia, it has a high adaptability to different ecologies, especially to drought and barren areas, its cultivation is similar to the grain production that the farmer is used to, which has a weighted share in plant production in our country, it is compatible with grain mechanization, can be planted in summer and winter, it is a plant open to the development of new varieties. Safflower is an important alternative to sunflower and rapeseed to meet the oil need in our country. It is a valuable plant that can be used to bring fallow lands to agriculture. In this study, the safflower plant has been discussed in many ways and its importance for our country and world agriculture has been emphasized.

Anahtar Kelimeler

Safflower, Carthamus tinctorius L., Alternative Oil Crops, Dry Crops

Kaynakça

• Akınerdem, F. (2011). Stratejik ve ekonomik değeri yüksek bir tarım alanı: Yağ bitkileri ve üretim politikaları. Gübretaşla Verim Dergisi, 24, 22-24.
• Arıoğulu, H.H., Kolsarıcı, Ö., Göksu, A.T., Güllüoğlu, L., Arslan, M., Çalıskan, S., Söğüt, T., Kurt, C., & Arslanoğlu, F. (2003). Yağ Bitkileri Üretiminin Arttırılması Olanakları. Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi, Bildiriler Kitabı-1, 362-362, Ankara, Türkiye.
• Kolsarıcı, Ö., Kaya, M.D., Göksoy, A.T., Arıoğlu, H., Kulan, E.G., & Day, S. (2015). Yağlı tohum üretiminde yeni arayışlar. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, Türkiye Ziraat Mühendisliği VIII Teknik Kongresi, (pp. 413-414). 12-16, Ankara, Türkiye.
• Arıoğlu, H.H., (2000). Yağ Bitkileri Yetiştirme ve Islahı Ders Kitabı. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 204 s, Adana.
• Faosatat organization. (2022). http://www.fao.org/faostat/en/#home.
• Top, B. T., Uçum, İ. (2012). Türkiye’de bitkisel yağ açığı. Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü, Ankara, 14 (2), 1-8.
• Bozdemir, İ., (2020). Aspir Çeşitlerinde (Carthamus tinctorius L.) Farkli Ekim Sikliklarinin Verim Ve Kalite Üzerine Etkisi.Yüksek Lisans Tezi,Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Anstitüsü, Tarla Bitkileri ABD, Kayseri.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2023). Tarımsal İstatistik verileri. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=tarim-111dil=1 Erişim Tarihi: 25/03/2023
• Uysal, N., Baydar, H., & Erbaş, S. (2006). Isparta populasyonundan geliştirilen aspir (Carthamus tinctorius L.) hatlarının tarımsal ve teknolojik özelliklerinin belirlenmesi. Ziraat Fakültesi Dergisi, 1(1), 52-63.
• Aktaş, H. (2022). Van Koşullarında Yeni Geliştirilen Bazı Aspir (Carthamus tinctorius L.) Çeşitlerinin Tarımsal Ve Teknolojik Özelliklerinin Belirlenmesi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Chavan, V. M. (1961). Niger and Safflower. Indian Central Oilseeds Committee.
• Babaoğlu, M. (2011). Dünya'da ve Türkiye'de Aspir Bitkisinin Tarihi, Kullanım Alanları ve Önemi. Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Edirne.
• Türkiye İstatistik kurumu. (2023). Yerel Üretim İstatistikleri. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr Erişim Tarihi: 25/03/2023
• Knowles, P. F. (1982). Safflower: genetics and breeding. In Improvement of oil-seed and industrial crops by induced mutations. International Atamic Energy Agency, Vienna. 89-101 pp.
• Baydar, H., &Turgut, İ. (1993). Aspir (Carthamus tinctorius L.)'in Antalya Koşullarında Kışlık Olarak Yetiştirme Olanakları Üzerine Araştırmalar. Akdeniz University Journal of the Faculty of Agriculture, 5(1-2), 75-92.
• Oplinger, E. S., Oelke, E. A., Kaminski, A. R., Putnam, D. H., Teynor, T. M., Doll, J. D., & Noetzel, D. M. (2008). Crambe. Alternative Field Crop Manual, 2000.
• Özçelik, AE (2017). Aspir biyodizelinin avrodizel yakıtı ile karışımlarının common-rail dizel motorlarda motor performansı ve emisyonlara etkilerinin araştırılması. Ege Ziraat Fakültesi Dergisi , 54 (1), 9-16.
• Kayaçetin, F., Katar, D., & Arslan, Y. (2012). Aspir (Carthamus tinctorius L.)’in döllenme biyolojisi ve çiçek yapısı. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 21(2), 75-80.
• Dajue, L., & Mündel, H. H., (1996). Safflower, Promoting the Conservation and Use of Underutilized and Neglected Crops. 7. Institute of Plant Genetics and Crop Plant Research, Gaterslebenj International Plant Genetic Resources Institute, Rome, 85 pp Italy.
• Johnson, R. C., Bergman, J. W., & Flynn.C.R., A. (1999). Oil and meal characteristics of core and non-core safflower accessions from the USDA collection. Genetic Resources and Crop Evolution, 46, 611-618.
• Coşge, B., Gürbüz, B. & Kıralan, M. (2007). İlkbahar ve kış aylarında ekilen bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitlerinin yağ içerikleri ve yağ asidi kompozisyonları. Uluslararası Doğa ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 1 (3).
• Knowles, (1989). Safflower. (Oil crops of the World McGraw-Hill, New York): Eds, Downey R, Röbbelen K, Ashri GA) 363–374.
• Baydar, H., & Erbaş, S. (2014). Yağ bitkileri bilimi ve teknolojisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın, 97, 313.
• Meka, P. K., & Tripathi, V., RP, S. (2007). Synthesis of biodiesel fuel from safflower oil using various reaction parameters. Journal of Oleo Science, 56(1), 9-12.
• Herting, D. C., & Drury, E. J. E. (1963). Vitamin E content of vegetable oils and fats. The Journal of nutrition, 81(4), 335-342.
• Güler, M. (2021). Aspir Tohumlarinda Yaşlanma Hasarını Azaltmak İçin Priming Uygulamalarinin Etkilerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Isparta Uygulamali Bilimler Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tarımsal Biyoteknoloji ABD., Isparta.
• Francois, L.E., & Bernstein, L. (1964). Salt Tolerance of Safflower. Agron. J., 54, 38-40.
• Adalı, M. (2016). Konya koşullarında bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşit ve hatlarında verim, verim unsurları ve kalite özelliklerinin belirlenmesi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Köse, A. (2014). Aspir, Tarımsal Araştırmalardan Bakış, Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü Müd., s. 63 – 70, Ankara
• Baydar, H., & Gökmen, O.Y. (2003). Hybrid Seed Production in Safflower (Carthamus tinctorius L.) Following the Induction of Male Sterility by Gibberellic Acid. Plant Breed., 122, 459-461.
• Babaoğlu, M. (2005). Aspir Tarımı (Carthamus tinctorius L.), Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, s. 7,Edirne.
• Günal, N. (2001). “Türkiye’de Ekim Alanı Daralan Bir Yağ Bitkisi: Aspir”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Öneri Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 16, s. 101-105, İstanbul.
• Öztürk, Ö., Akınerdem, F., & Gönülal, E. (1999). Konya ekolojik sartlarında farklı ekim zamanı ve sıra aralıklarının tohum ve yağ verimine etkisi., Türkiye III. Tarla Bitkileri Kongresi, Adana.
• Mensink, RP, Temme, EHM & Hornstra, G. (1994). Dietary saturated and trans acids and lipoprotein metabolism, Annals of Medicine , 26 (6), 461-464.
• Kırıcı, S. & İnan, M. (2001). Farklı çiçek hasat tarihlerinin çiçek ve tohum verimleri ile toplam boyar madde ve yağ oranlarına etkileri. Türkiye 4. Tarla Bitkileri Kongresi, s.67-71, Tekirdağ.
• Kızıl, S. & Gül, Ö. (1999). Diyarbakır koşullarında farklı ekim zamanlarının aspir (Carthamus tinctorius L.) de boyar madde oranı, taç yaprağı verimi ve bazı tarımsal karakterler üzerine etkisi. Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi, Cilt II, Endüstri Bitkileri, s.241-246, Adana.
• Baydar H, & Turgut, İ. (1993). Aspirin (Carthamus tinctorius L.)'in Antalya Koşullarında Kışlık Olarak Yetiştirme Olanakları Üzerine Araştırmalar. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 5-6 (1-2): 75-92.
• Kobuk, M., Ekinci, K., & Erbaş, S. (2019). Aspir (Carthamus tinctorius L.) genotiplerinin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 22(1), 89-96.
• Öztürk, Ö., & Rahim, A. D. A., Akınerdem, F. (2009). Bazi aspir çeşitlerinin sulu ve kuru koşullarda verim ve verim unsurlarinin belirlenmesi. Selcuk Journal of Agriculture and Food Sciences, 23(50), 16-27.
• Kıratlı, N. (2019). Farklı Formülasyonların Zerde Kalitesi Üzerine Etkisinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı.
• Patanèa, C., Salvatore, L., Cosentinoa,B., Calcagnob, S., Pulvirentic, L., & Siracusac,L. (2020). How do sowing time and plant density affect the pigments safflomins and carthamin in florets of safflower, Elsevier,Industrial Crops and Products 148 (2020) 112313.
• Çalışır, S., Marakoğlu,T., Öztürk,Ö., & Öğüt, H. (2005). Some Pyhsical Properties Safflower Seed ( Carthamus tinctorius L. ). S.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi 19 (36): (2005) 87-92.
• Kuşoğlu, E. (2015). Aspir (Carthamus tinctorius L.) Bitkisinin Fenolik Bileşiklerinin ve Antioksidan Aktivitesinin Tayini. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı.
• Imami A, Taleb A, Khalili H. (2010). PDR for Herbal Medicines. 1 ed. Tehran: Andisheh-Avar.
• Asgary, S., Rahimi, P., Mahzouni, P., Madani, & H., Antidiabetic effect of hydroalcoholic extract of Carthamus tinctorius L. in alloxan-induced diabetic rats. J Res Med Sci. 2012;17(4):386–92
• Tu, Y., Xue, Y., Guo, D., Sun, L., & Guo, M. (2015). Carthami flos: a review of its ethnopharmacology, pharmacology and clinical applications. Revista Brasileira de Farmacognosia, 25, 553-566.
• Çoban, A. (2010). Yalancı Safran Bitkisinden Doğal Pigment Eldesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kimya Anabilim Dalı
• Karabaş, H. (2013). Ülkemiz Islahçı Çeşitlerinden Remzibey-05 Aspir (Carthamus tinctorius L.) Tohumlarından Üretilen Biyodizelin Yakıt Özelliklerinin İncelenmesi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 27(1), 9-17.
• Katmer, E., Derici, O., Çelikoğlu, F., Erbahadır, M.,A., & Balcı, A. (2005). Ülkemizde Üretilen Aspir Bitkisinden Elde Edilen Yemeklik Yağın Kalite Özelliklerinin ve Depolama Şartlarının Belirlenmesi. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Gıda Kontrol ve Merkez Araştırma Enstitüsü. Proje Kod No: TAGEM/GY/02/11/08/069. Genel Yayın No:127, Bursa
• Dizdar, M. Y. (2003). Türkiye’nin toprak kaynakları. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Teknik Yayınlar Dizisi, 2.
• Solak, S. (2015). Aspir Ve Çay Tohumu Yağlarının Endüstriyel Amaçlı Kullanımının Incelenmesi, Doktora Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Sakarya Üniversitesi, Türkiye.
• Taşlıgil, N., &Şahin, G. (2016). Stratejik önemi artan bir endüstri bitkisi: Aspir (Carthamus tinctorius L.). Türk Coğrafya Dergisi , (66), 51-62.