CHRISTIAN TURKS AN THEIR STATUS IN TODAY

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 1, 13 - 26, 31.12.2016

Mustafa Baş

Öz

Before Islam, Asia originated religions tried speed among Turkish tribes however,
none had become a popular belief. Judaism and Christianity was also among those
that seek opportunity to spread around Turkish tribes. Especially Christianity was
in effort for recognition in Middle Asia from the first ages through Nestorian missionaries.
Some Turkish tribes accepted Christianity by Nestorian missionaries who
were tradesmen, where churches and monasteries were built in some trade centers
like Samarkand. There were two solid motivation for Turks on the spread of Christianity.
They were Byzantium Empire and Czarist Russia as well as the churches
they belong. Traces of many Turkish tribes were lost as they migrated along the
Black Sea to Balkans where they faced the pressures from Byzantium and accepted
Christianity. Those Turkish tribes that accepted Christianity through pressures of
Czarist Russia still stand today. One motivation for their existence could be their
motivation to stand those pressures. Today Gagauz, Chuvashes, Yakuts, Karamans
and Khakass still stands with their traditions and languages as Christian Turkish tribes.
Besides these, Dolgans and Karagashs are also known Turkish tribes with their
Christian identities. Followers of Christianity can also be found between Altays and
Teleuts.

Anahtar Kelimeler

Christian, Nasturian, Gagauz, Chuvash, Caramanos

GÜNÜMÜZDE HRİSTİYAN TÜRKLER VE KONUMLARI

Öz

Türkler arasında İslam’dan önce Asya menşeli dinler yayılma gayreti içerisine girmişse
de, bütün Türk boyları tarafından kabul edilen bir inanç haline dönüşmemiş-
lerdir. Yahudilik ve Hristiyanlık da Türkler arasında yayılmaya çalışmış olan dinlerden
olmuştur. Hristiyanlık özellikle Nesturi Misyonerler aracılığı ile daha ilk dö-
nemlerden itibaren Orta Asya’da yayılma gayretleri içerisine girmiştir. Ticari aktiviteler
için bu bölgeye gelen Nesturi misyonerler aracılığı ile münferit Türk boyları
arasında bu din yayılma göstermiş, Semerkant gibi bazı önemli ticaret merkezlerinde
kilise ve manastırlar açılmıştır. Hristiyanlığın Türkler arasında yayılmasında iki
önemli etken rol oynamıştır. Bizans İmparatorluğu ve Rus Çarlığı ve bu iki devletin
bağlı bulundukları kiliseler. Karadeniz’in üst taraflarından Balkanlara gelerek burada
devlet kuran Türk Boylarının çoğu Bizans’ın baskıları sonucunda Hristiyanlığı
kabul ederek tarih sahnesinden çekilmişlerdir. Rus Çarlığının baskıları sonucunda
Hristiyanlaşan Türk Boyları ise varlığını günümüze kadar sürdürmüşlerdir. Bunda
belki de yapılan baskılara yüzyıllar boyunca direniş göstermelerinin de etkisi olmuş-
tur. Günümüzde Gagauzlar, Çuvaşlar, Yakutlar, Karamanlılar ve Hakaslar Hristiyan
Türk boyları olarak varlıklarını, gelenek ve dillerini günümüze taşıyabilmişlerdir.
Bunların dışında Dolganlar, Karagaslar’da Hristiyanlığı kabul etmiş Türk boyları ile
Altay ve Teleüt boyları arasında da bu dini benimseyenlerin varlığı bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hristiyan, Nesturi, Gagauz, Çuvaş, Karamanlılar

Kaynakça

• ALTINDAL, Aytunç, Türkiye ve Ortodokslar, İstanbul, 1995.
• ANDERSON, David G. (2002), “Hakaslar” Türkler Ans. 20/200-204, Ankara, Yeni Türkiye Yay.
• ANZERLİOĞLU, Yonca (2003), Karamanlı Ortodoks Türkler, Ankara, Phoenix Yay.
• ANZERLİOĞLU, Yonca (2004), “Geçmişten Günümüze Türk Dünyasında Hristiyan Türkler” Karadeniz Araştırmaları Sayı 2 (Yaz 2004), 73-91
• ARIK, Durmuş (2007a), “Çuvaşların Dinî İnanışları Üzerine” The International Association of Central Asian Studies Vol 11-1, Tashkent
• ARIK, Durmuş (2007b), “Rusya Federasyonu'ndaki Müslüman Olmayan Türk Topluluklarının Dini Yaşamında İslam'ın Etki Ve İzleri” Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyete Katkıları Sempozyumu (Bildiriler), Isparta, 526-532
• AYGİL, Yakup (1995), Hristiyan Türklerin Kısa Tarihi, İstanbul
• BARTHOLD, Wilhem (1925), “Orta Asya'da Moğol Fütuhatına Kadar Hristiyanlık (Çev: Köprülüzade Ahmed Cemal Bey)” Türkiyat Mecmuası Cilt 1, 46-100
• BAŞ, Mustafa (2005), Türk Ortodoks Patrikhanesi, Ankara, Aziz Andaç Yay.
• BAYKURT, Cami (1932), Osmanlı Ülkesinde Hristiyan Türkler, İstanbul
• Büyük Larousse, “Hakaslar”, T.y. İstanbul, X/4941.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1988), Türk Kavimleri, İstanbul, Enderun Yay.
• ÇENGEL, Hülya Kasapoğlu (2004) “Ukrayna'daki Urum Türkleri ve Folkloru” Millî Folklor, Yıl 16 Sayı 61, s.58-67, Ankara
• DALYAN, Murat GÖKHAN (2009), 19. Yüzyılda Nesturiler (İdari Sosyal Yapı ve Siyasi İlişkileri), Sos. Bil. Ens. Basılmamış Doktora Tezi , Isparta
• DELİÖMEROĞLU, Yakup (1996), “Hakaslar ve Tarihleri” Bilig, Sayı 3, Ankara
• DELİÖMEROĞLU, Yakup (1997), “Çuvaşların Yaşadığı Sahalar” Bilig Sayı 5, Ankara
• EKİNCİKLİ, Mustafa (1998), Türk Ortodoksları, Ankara,1998
• ERDOĞRU Mehmet Akif (1998), Beyşehir Sancağı İcmal Defteri.
• ERÖZ, Mehmet (1983), Hristiyanlaşan Türkler, Ankara
• ESİN, Emel (2001), Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul , Kabalcı Yay.
• FORSTYH, James (1992), A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony1581-1990, United Kingdom, Cambridge Üni. Press
• GAN, Lin (2000), “Gök-Türklerde Gelenek ve Dini İnançlar” (Çev. Eyüp Sarıtaş) Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi Sayı IV, İzmir, E.Ü.T.D.A.E.Yay. 361-374
• GÜNGÖR, Harun – ARGUNŞAH Mustafa (1991),Gagauz Türkleri (Tarih-Dil-Folklor ve Halk Edebiyatı), Ankara, Kültür Bak Yay.
• GÜNGÖR, Harun (1998a). Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, Kayseri
• GÜNGÖR, Harun (1998b), “Eski Sovyetler Birliğinde Gayri Müslim Türkler” Türk Dünyasının Dini Meseleleri Ankara
• GÜNGÖR, Harun (1998c), “Çuvaşların Dini Durumu” Dinler Tarihi Araştırmaları, Ankara
• HOSTLER, Charles Warran (1996), Türkler ve Sovyetler (Çev. Mithat San), Ankara, 1976
• KIRZIOĞLU, Fahrettin (1992), Yukarı Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar, Ankara, TTK Yay.
• KİRİŞÇİOĞLU, Fatih (2002), “Sahalar (Yakutlar) ve Saha Türkçesi” Türkler Ans. 20/229-243, Ankara, Yeni Türkiye Yay.
• MANOV, Atanas (2001), Gagauzlar (Hristiyan Türkler) çev. M. Türker Acaroğlu, Ankara, TTK Yay.
• MOŞKOV, V.A. (1999), Balkan Yarımadasında Türk Kavimleri (Çev. Elena İvanova), Kayseri
• RADLOF, W. (1976), Sibiryadan (Seçmeler) (Çev. Ahmet Temir), Ankara, Kültür Bak. Yay.
• SOMUNCUOĞLU Anar (2002), “Hakasya Cumhuriyeti” Türkler Ans. 20/195-199, Ankara, Yeni Türkiye Yay.
• ŞAHİN, Süreyya (1998), Fener Patrikhanesi, İstanbul
• TANYU, Hikmet (1978), Tanyu, Türklerin Dini Tarihçesi, İstanbul
• TOGAN, Zeki Velidi (1928), “Oğuzların Hristiyanlığı Meselesine Aid” Türkiyat Mecmuası, Cilt 2, İÜEF, İstanbul, 61-68
• Türk Devlet ve Toplulukları Dostluk Kardeşlik ve İşbirliği Kurultayı Konuşma, Bildiri ve Karar Metinleri, Ankara, 1993, 81
• III. Türk Devlet ve Toplulukları Dostluk Kardeşlik ve İşbirliği Kurultayı Konuşma, Bildiri, Karar Metinleri ve Kurultay Tutanakları, Ankara 1997, 71.
• IV. Türk Devlet ve Toplulukları Dostluk Kardeşlik ve İşbirliği Kurultayı Konuşma, Bildiri, Tutanak ve Karar Metinleri, Ankara 1998, 123.
• ULVİ, İzzet, “Anadoluda Hristiyan Türkler” Hakimiyet-i Milliye, 18 Teşrinisani (Kasım), 1921
• http://www.turansam.org/makale.php?id=6333 [Erişim Tarihi:13.11.2016]
• http//www.turkolog.org/Hakas-Türkleri [Erişim Tarihi: 26.04.2004]
• http//www.turkolog.org/Urum Türkleri [Erişim Tarihi: 26.04.2004]
• http//www.turkolog.org/Yakut Türkleri [Erişim Tarihi: 26.04.2004]
• http://www.crimeanhome.org/tat/greeks/main.htm [Erişim Tarihi: 26.04.2004]
• http://hunturk.net/h104-Gagauz-yeri-gokoguz-.html [Erişim Tarihi: 11.11.2016]