“ETKİLENME ENDİŞESİ” ÇERÇEVESİNDE HÂFIZ - FUZÛLÎ KARŞILAŞTIRMASI

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 2, 190 - 218, 31.12.2018

Veysel Elkatmış

Öz

Modern Amerikan şiir eleştirmenlerinden
Harold Bloom’un “Etkilenme Endişesi”
isimli kitabıyla şiire farklı bir bakış açısı getirdiği teori, birbirlerinden
etkilenen şairler arasındaki ilişkiyi farklı boyutlarda inceleme imkânı sunmaktadır.
Bu şiir teorisi, halef-selef şairler arasındaki Ödipal İlişki (Oidipus
Kompleksi) üzerine kurulmuştur. Bloom’a göre bir şair yetişirken başka bir
şairden etkilenmekte, isimlerini antik dönemden aldığı Clinamen, Tessera,
Kenosis, Daimonikleşme, Askesis ve Apophrades olarak adlandırdığı altı aşamadan
geçmektedir. Bu teoride, halef, Freud’un Ödipal
Kompleksi’ndeki çocuğa karşılık gelmekte, selef, kompleksteki babaya ve şiirin
malzemesi, mecazlar, imgeler, mazmunlar vs. ise kompleksteki anneye yani kıskanılan
ögeye karşılık gelmektedir. Bloom’un revizyonlarında Clinamen olarak adlandırdığı
aşama, Ödipal Kompleks’teki babaya öykünmeye, Tessera aşaması babanın
otoritesini reddetmeye, Kenosis aşaması, babayı bastırmaya, Daimonikleşme
aşaması, babaya karşı kendisini daha güçlü olarak görmeye, Askesis aşaması
babayla çekişme ve bu çekişme sonunda kişinin kendi kişiliğini oluşturmaya,
Apophrades aşaması babayı yüceltmeye karşılık gelmektedir. Klasik Türk edebiyatı ürünleri incelendiğinde,
edebiyatımızın beslendiği kaynakların başında İran Edebiyatı’nın geldiği görülmekte,
şairlerimizin genç şairlikleri döneminde, İran Edebiyatı’nın büyük ustalarından
büyük ölçüde etkilendikleri anlaşılmaktadır. Türk Edebiyatı’nın önde gelen
isimlerinden olan Fuzûlî de İran Edebiyatı’nın büyük gazel üstadı Hâfız’dan
etkilenmiş fakat ardından kendi sanat anlayışı çerçevesinde Türkçe şiirin en
güzel örneklerini sunmuştur. Bu bağlamda Harold Bloom’un “Etkilenme Endişesi” adlı kitabından hareketle, Fuzûlî, Hâfız’ı
kendi selefi olarak görmüş, Hâfız’ın etkisiyle kendi şiirlerini oluşturmuş, daha
sonra kendi kimliğiyle şiirlerine apayrı ve yepyeni bir soluk getirmiştir. Bu çalışmada Bloom’un “Etkilenme Endişesi” adlı eserinde ortaya koyduğu altı revizyondan
hareketle Fuzûlî ve Hâfız, halef-selef ilişkisi çerçevesinde ele alınarak
karşılaştırılmış ve Fuzûlî’deki Hâfız etkisi “Etkilenme Endişesi” teorisi odak
alınarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fuzûlî, Hâfız, Harold Bloom, Halef, Selef, Etkilenme Endişesi, Oedipus Kompleksi

THE COMPARISON OF HÂFIZ - FUZÛLÎ IN THE FRAMEWORK OF “ THE ANXIETY OF INFLUENCE”

Öz

The theory
which Harold Bloom, one of the modern American poetry critics, brings a
different perspective to the poem with his book named “The Anxiety of Influence” offers the
opportunity to examine the relationship between the poets affected by each
other in different way. This theory of poetry is based on the Oedipus Complex
between successor-predecessor poets. According to Bloom, while a poet is
raising, influenced by another poet and passes through six stages, which he
calls his name from the antique period and which he calls the revision. These
stages show how the predecessor created his successor and the stages which the
successor gained perfection. When
Turkish Literature is examined, it is seen that Iranian Literature is at the
top of the sources that we feed our literature, and it is understood that our
Divan Literature poets were influenced to a great extent by the great masters
of Iranian Literature during the period of young poetship. Fuzûlî, who is one of the leading names of Turkish Literature, was
influenced by Hâfız, the great ghazal master of Iranian Literature, he took him
as an example but he offered the best examples of Turkish poetry on his own
understanding of art and so he has come to a very important place in our
history of literature. In this
context, by moving from Harold Bloom’s book, 
named “The Anxiety of Influence”, Fuzûlî
saw Hâfız as his predecessor, created his own poems under the influence of
Hâfız and then brought a completely new and fresh breath to his own poems with
his identity. In
this study, Fuzûlî and Hâfız were taken into consideration in the frame of
succesor-predecessor based on six revisions in Bloom's work,  named “The Anxiety of Influence” theory. Relationship of
Fuzûlî and Hâfız examined with a focus on the theory of “The Anxiety
of Influence”.

Anahtar Kelimeler

Fuzûlî, Hâfız, Harold Bloom, Successor, Predecessor, The Anxiety of Influence, Oedipal Complex

Kaynakça

• ALMAZ, H. (2002). Fuzûlî’nin “Sâkî-Nâme”sinde Hâfız’ın Rolü, Ankara, Nüsha Dergisi Yıl: 2, Sayı: 6, Yaz 2002 s.35-44
• AKSOYAK, İ. H. (2016). Faik’in “Ela Ya Eyyühe’s-Saki Edir Ke’sen Ve Navilha” Mısraına Tasavvufi Şerhi: Lübb-İ Sühan, Diyarbakır, Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi Yıl:2 Sayı:3 s. 223-251
• BİRGÖREN, H. (2013). Hâfız – Fuzûlî Karşılaştırması Ankara Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/8 Summer 2013, p. 299-323
• BLOOM, H. (2008). Etkilenme Endişesi – Bir Şiir Teorisi. İstanbul: Metis Eleştiri.
• DİLÇİN, C. (2011). Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler İstanbul Kabalcı Yayınevi
• GÖLPINARLI, A. (1992). Hâfız Divanı – Hâfız Şirazi - İstanbul: MEB
• GÖLPINARLI, A. (2005). Fuzûlî Divanı, İstanbul, inkılap Kitapevi
• GÜLÜM, E. (2015). Etkilenme Endişesi Bağlamında Orhan Pamuk’un Benim Adım Kırmızı Romanına Bakış Denemesi Ankara, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/16 Fall 2015, p. 579-592
• GÜLÜM, E. (2015). Harold Bloom Etkilenme Endişesi – Bir Şiir Teorisi, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 4/4 2015 s. 1755-1781, TÜRKİYE.
• İSPİR, M. (2018). Halef – Selef İlişkisi ve Etkilenme Endişesi Boyutuyla Türk Şairlerinin Değerlendirilmesi, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı 11 s. 71-86
• KACIROĞLU, M. (2014). Kenostetik Bir Eğilim Olarak Garip Poetikası. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. Sayı 11 s. 21-41
• KANAR, M. (2011). Hâfız Divanı Cilt 1 İstanbul Ayrıntı yayınları
• KARABURGU, O. (2013). Etkilenme Endişesi Bağlamında Namık Kemal ve Abdülhak Hâmid Tarhan Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies – International Periodical For Teh Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/9 Summer, p. 1745-1750.
• KARAHAN, A. (1996). “Fuzuli”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.13, İstanbul, s. 240-246. MAZIOĞLU, H. (1956). Fuzûli-Hâfız Karşılaştırması. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• NAZİF, S. (1926). Fuzûlî: Şair-i Şehirin Hayat ve Asarı Hakkında Bazı Malumat ve Tedkikat. İstanbul Yeni Matbaa
• NEMUTLU, Ö. (2009). Ahmet Hâşim Karşısında Orhan Veli, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. Sayı 1 s. 45-71
• TARLAN, A. N. (1998). Fuzûlî Divanı Şerhi. Ankara Akçağ Yayınları
• TARLAN, A. N. (1992). Necatî Beğ Divanı, Ankara Akçağ Yayınları
• YILDIZ, S. (2014). Freudyen Psikanaliz Kuramları Işığında Balzac’ı İncelemek: Tuhaf Öyküler, Erzurum Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi