Cult of Fire in Ancient Turkish Beliefs and Its Reflections to the Present Day

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 285 - 302, 27.12.2023

Veysel Eren Öztürk

https://doi.org/10.48174/buaad.1116089

Öz

Throughout history, certain practices and rules have emerged that directly affect people's daily lives. These practices and rules have often originated from religious beliefs or folk beliefs and have manifested themselves through various rituals and cults. In the ancient Turkish belief system, "fire" became a cult through various beliefs and rituals. Fire was believed to have a dominant spirit, and it was generally referred to as the "cult of fire." Since fire was considered a living entity, it was approached as if it was a living being, and even some human qualities were attributed to this cult. However, in the Turkish world, the cult of fire was generally referred to as "od ana-mother fire" and depicted as feminine. Within the ancient Turkish belief system, the cult of fire occupied a divine and intermediary position, alongside its unique characteristics. Therefore, certain rules and taboos developed around fire. This study examines and evaluates the relationship between the "cult of fire" and shamans, its importance in Turkish culture, the rules and taboos that developed around it, and its connection to harmful spirits and healing methods. The aim of this study is to provide information about the sacredness of fire and its ritualistic use in Turkish culture. It explains how fire became a cult in the ancient Turkish belief system, how it was used through shamans, and the fire rituals that still exist today. The study emphasizes the social and religious significance of fire in Turkish culture. Shamans have great importance in Turkish culture. Shamans have mastery over fire and possess abilities such as healing the souls of the sick, communicating with the deceased, and fulfilling desires. Shamans inspire fear and respect among people and form the foundation of Turkish beliefs. Shamans regarded fire as a sacred entity and served as its protectors. The ancient Turks viewed fire as a protector and purifier against evils, and extinguishing fire was considered disrespectful. Shamans established a connection with the spirit world through fire by offering food and drinks to the souls. The sacred and ritualistic use of fire continues in Turkish culture to this day. The purifying quality of fire is still utilized in many areas. For example, fire rituals are performed at weddings, and it is believed that the fire should not be extinguished to ensure the continuation of the bride and groom's happiness, as they rely on the protective power of fire. During weddings, a bonfire is lit, and people dance around it, celebrating and having fun. Fire-related rituals also take place after the wedding. For instance, the groom is encouraged to jump over the fire before entering the bridal chamber, aiming to ward off evil spirits. These rituals demonstrate the belief that fire is a unifying and happiness-bringing force. Similarly, brides also have fire-related rituals. It is believed that when brides take their first step into their new homes, they should not look directly at the fire. Additionally, it is believed that the act of fumigating can cleanse the souls of the sick or deceased from evil spirits. The fumigation process is also applied to those believed to be affected by the evil eye. It was believed that fire possessed a protective power against the evil eye and malevolence. Fire holds great importance in Nevruz (Newroz) celebrations as well. In Turkey, during the Nevruz celebrations, fire is lit, and people jump over the fire. These celebrations are reflections of ancient Turkish beliefs and demonstrate the significance of Nevruz for the Turkish people. These examples indicate the sacredness of fire and its ritualistic use in Turkish culture. Fire has maintained its importance in Turkish society from the past to the present and has been utilized for various purposes. The significance of fire for Turks is not limited to sustenance, shelter, reproduction, production, and protection alone. Fire also appears as a cult in Turkish culture.In conclusion, it is evident that fire is considered a sacred entity and is ritually used in Turkish culture. Fire played a significant role in the ancient Turkish belief system, and the cult of fire has been preserved through traditions. Even today, fire rituals are performed at weddings and other celebrations, keeping the belief in the protective power of fire alive. Therefore, fire holds an important role in Turkish culture from both religious and social perspective.

Anahtar Kelimeler

fire, cult, shaman, ancient Turkish belief, “mother fire”.

Eski Türk İnançlarında Ateş Kültü ve Günümüze Yansımaları

Öz

Eski Türk inanç sistemi içerisinde çeşitli inanış ve ritüeller neticesinde “ateş” bir kült halini almıştır. “Ateş” in hâkim bir ruhu olduğuna inanılmış ve genel olarak bu ruha “ateş kültü” adı verilmiştir. Ateş kültü, canlı bir varlık olarak düşünüldüğü için de bu külte bir canlıya yaklaşırmış gibi yaklaşılmış, hatta bu külte bazı insan vasıfları da yüklenmiştir. Ancak Türk dünyasında ateş kültüne genel olarak “od ana” olarak hitap edilmiş ve bu kült kadın gibi tasvir edilmiştir. Eski Türk inanç sistemi içerinde ateş kültü, bu özelliklerinin yanı sıra tanrısal ve aracı bir pozisyonda yer almıştır. Bundan dolayı da ateş etrafında bazı kurallar ve tabular oluşmuştur. Çalışmada, “ateş kültü” nün, şamanlar ile ilişkisi, Türk kültüründeki önemi, etrafında oluşan kural ve tabular, zararlı ruhlarla, tedavi yöntemleri ile olan bağlantısı açısından ele alınıp değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: ateş; kült, şaman; eski Türk inancı, od ana.

Kaynakça

• Anohin, A.V. (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller. (Rusça’dan Çevirenler: Zekeriya Karadavut-Jannet Meyermanova). Konya: Kömen Yayınları.
• ATAMAN, Sadi Yaver, (1987), “Folklor Araştırmaları Açısından Halk Oyunlarımıza Genel Bir Bakış ve Ateş Kültü ile İlgili Oyunlar”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, II. Cilt Halk Müziği, Oyun Tiyatro, Eğlence, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, s. 39–47.
• Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Yay.
• Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi (Kutsal Dişi-Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler-İyeler ve Demonoloji). II. Cilt. İstanbul Ötüken Neşriyat A.Ş.
• Baldick, J. (2011). Hayvan ve Şaman Orta Asya’nın Antik Dinleri. Çev. Nevin Şahin. İstanbul: Hil Yay.
• Bayrı, M. (1939). Halk Adetleri ve İnanmaları. İstanbul: Eminönü Halkevi Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi Neşriyatı.
• Bekki, S. (2007). Ateş Etrafında Oluşan Halk İnanışları ve Nevruz Ateşi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırmaları Dergisi, Sayı 41, s. 249-254.
• Beydili, C. (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. (Çeviren: Eren Ercan). Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• ÇAY, Abdülhalûk M., (1991), Türk Ergenekon Bayramı Nevruz, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 4. bs., Ankara.
• Çoruhlu, Y. (2006). Türk Mitolojisinin Ana hatları. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Dilek, İ. (2007). Sibirya Türklerinde Ateşle İlgili İnançlar, Törenler ve Bazı Efsaneler. Bilig. 43, 33–54.
• Dilek, İ. (2014). Resimli Türk Mitoloji sözlüğü Altay/Yakut. Ankara: Grafiker.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri. (Çeviren: İsmet Birkan). Ankara: İmge Kitabevi.
• Ergin, M. (2009). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Esin, E. (1978). İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş (Türk Kültürü El-Kitabı, II, Cilt I/b’den Ayrı Basım). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Eyüboğlu İsmet Z. (1987). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Geçit Kitapevi.
• Gökalp, Z. (1991). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Gömeç, S. (2003). Eski Türk İnancı Üzerine Bir Özet. Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 33, Cilt XXII 22, s. 79-104.
• Gömeç, S. (2009). Türk Destanlarına Giriş. Ankara: Akçağ Yay.
• Gömeç, S. (2011). Şamanizm ve Eski Türk Dini. Ankara: Berikan Yay.
• Güngör, H. (1996). Türk Alevî-Bektaşî İnanışlarında Şamanlığın İzleri. Erdem Türklerde Hoşgörü Özel Sayısı–1. 8 (22), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 237–250.
• Gültekin, A. K., “Dersimli Alevilerde “Khal Gağan” Ritüelleri”, Dersim Üç Dağ İçinde, Ed. Serhat Halis, Notabene Yayınları, İstanbul, 2019, s. 207-208.
• Gülyüz, B. G., (2019). İslam Öncesi Türk Kültüründe Ateş ve Ateşe Hükmedenler (Maddi Kültür İzleri Işığında). Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 11, s. 201-223.
• Gözelov, F.- Memmedov, C. (Tercüme ve Tertib Edenler). (1993). Şaman Efsaneleri ve Söylemeleri. Bakı: Yazıçı.
• İnan, A. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İnan, A. (2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: TTK.
• Kafesoğlu, İ. (1980). Eski Türk Dini. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kalafat, Y. (1992). Eski Türk İnançlarının Kars Yöresindeki İzleri. IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri IV. Cilt Gelenek, Görenek ve İnançlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, 149–169.
• Kalafat, Y. (2008). Türk Kültürlü Halklarda Halk İnançları Dedem Korkut Aşağı Eller. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kumartaşlıoğlu S. (2012). Türk Kültüründe Ateş ve Ocak Kültü. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Balıkesir.
• Lin, G. (2000). Göktürklerde Gelenekler ve Dini İnançlar. (Çeviren: Eyüp Sarıtaş). Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Sayı 4, s.361-374.
• Mangaltepe, İ. (2009). Bizans Kaynaklarında Türkler, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yay.
• Naskali, E. G. (1995). Manas -Wilhelm Radloff Varyantı, Ankara: Türksoy Yay.
• Ögel, B. (2003). İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Selçuk, A. (2004). Tahtacılarda Ölüm Fenomeni. Halkbilimi Araştırmaları 3. Kitap. İstanbul: E Yayınları, 119–139.
• Sezen, L. (1993). Erzurum Şehir Folkloru. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Erzurum.
• Sümer, F. (1984). Eski Türklerde Şehircilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.
• Şeşen, R. (2017). İbn Fadlan Seyahatnamesi. İstanbul: Yeditepe Yay.
• Tütüncü, A.Türabi. (1978). Yalvaç’ta Ateşle İlgili Tören ve İnanışlar. Türk Folklor Araştırmaları. 29 (342), 8207-8209.
• Yonga, İ. (2007). Selimağa Folkloru. Ahi Evran Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Araştırma Projesi. Kırşehir.
• Togan, Z. V. (1982). Oğuz Destanı: Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili, İstanbul, s. 17-78.