The Ẓāhirī Sect's Understanding of Music: A Review Based on Narrations

Yıl 2025, Sayı: 25, 230 - 252, 27.06.2025

Hüsamettin Kaya

https://doi.org/10.34085/buifd.1636955

Öz

Music, an art form with ancient origins, has played a significant role in human emotional and intellectual expression throughout history. It has been present in both secular and sacred contexts, including religious rituals deemed holy by various societies. In the intellectual traditions of both Greek and Islamic medieval philosophy, music was integrated into the classification of sciences (ʿulūm) and was regarded as an independent discipline, often associated with mathematics and cosmology. In Islamic jurisprudence, however, the status of music has been the subject of considerable debate. While some scholars have considered it a permissible form of artistic and emotional expression, others have condemned it, arguing that it promotes heedlessness (ghafla) and distances individuals from the remembrance of God (dhikr). Among the four major Sunni schools of law, the Hanafī, Shāfiʿī, and Hanbalī madhāhib generally adopt a restrictive view towards music, often declaring it harām. In contrast, certain Mālikī scholars have adopted more permissive stances. The Hanbalī school, particularly known for its adherence to the apparent meanings of authentic Hadith without recourse to analogical reasoning (qiyās), frequently regards music as prohibited based on transmitted reports. Furthermore, the Ẓāhirīs uphold the principle of ibāḥa aṣliyya (original permissibility), maintaining that all things are permissible unless explicitly prohibited by sound evidence. On this basis, they argue for the permissibility of music in the absence of unequivocal textual evidence to the contrary. Some Ẓāhirī scholars also cite positive narrations that imply the permissibility of musical instruments and singing under certain conditions. The Ẓāhirī approach thus contrasts sharply with the Hanbalī stance, and offers a unique perspective within the broader discourse of Islamic legal thought on music. Their critical methodology and insistence on authentic textual proof contribute to a more nuanced understanding of the diversity of views on music in Islam.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth , Ẓāhirī , Music , Judgment , Licit

Zahiri Mezhebinin Müzik Anlayışı: Rivayetlere Dayalı Bir İnceleme

Öz

Kadim bir geçmişe sahip olan müzik sanatı, tarihin her evresinde insanların hüzün ve sevinçlerinde; duygu ve düşüncelerinin ifadesinde tezahür etmiştir. Müzik aynı zamanda insanlar tarafından kutsiyet atfedilen dini ritüellerde de başvurulan bir sanat olmuştur. İnsanın ayrılmaz bir parçası haline gelen müzik gerek Yunan gerek klasik İslâm düşüncesinde, ilimlerin tasnifinde yer edinmiş ve müstakil bir ilim olarak kabul edilmiştir. Bununla beraber İslâm dininde zevk ve sefayı telkinde bulunduğu, Allah’tan uzaklaştırdığı gibi gerekçelerle hükmü tartışıla gelmiştir. Hanefî, Şâfiî ve Hanbelî mezhebinde cevaz verilmeyen müziğe Mâlikî uleması cevaz vermiştir. Dinde rey ve kıyasın yeri olmadığını söyleyip mümkün mertebe nassı merkeze alan Hanbelî mezhebinin müziği haram addetmesi, aynı şekilde dini anlama ve yorumlamada nassı merkeze alan Zâhirîlerin müziğe yaklaşımlarının tespitini önemli hale getirmiştir. Bu cihetle öncelikle müziğe ilişkin genel bilgiler verilmiş, daha sonra rivayetler üzerinden Zâhirî âlimlerin yaklaşımları incelenmiştir. Çalışmada Zâhirîlerin müzik anlayışı, diğer mezheplerin yaklaşımlarıyla karşılaştırmak suretiyle görüşlerinin özgün olup olmadığının tespiti hedeflenmiştir. Zâhirî âlimleri müziğin haram oluşuna ilişkin delil gösterilen merfu rivayetlerin tamamının ya isnad ya da metin problemi içerdiklerini bu nedenle de hüccet olamayacaklarını belirtmişlerdir. Merfû rivayetlerin dışında kalan mevkuf veya maktu rivayetlerin ise delil değerinin olmadığını söylemişlerdir. Müziğin cevazını ibâha-i asliyye ile açıklamakla birlikte mubah oluşunu gösteren birden fazla rivayetin mevcut olduğunu da ifade etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

hadis , Zâhirî , Müzik , Hüküm , Mubah

Kaynakça

• Akdoğan, Bayram. “Fıkıh Mezheplerine Göre Müzik Sanatı, Müzik Âleti ve Müzisyenler”. İslâm Araştırmaları Dergisi 4/1 (2011), 195-205.
• Akdoğan, Bayram. “İbn Hazm el-Endülüsî’nin Mûsikî İle İlgili Hadislere Bakışı”. Dini Araştırmalar 2/4 (199M.S.), 21-46.
• Apaydin, H. Yunus. “Mûsikî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/261-263. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Bağı, Resul. “Hadis ve Ayetler Işığında İslâm Dininin Müzik ve Müzisyenlere Bakış Açısı”. Geçmişten Günümüze Uluslararası Dinî Mûsikî Sempozyumu. 613-622. Amasya: Amasya Üniveristesi, 2017.
• Baktı, Ahmet Selman. Şer’i Hükmün Tanımı ve Aslî İbâha Prensibi (Hanbelî Fıkhı Özelinde). İstanbul: Kitâbî Yayınevi, 2019.
• Bardakoğlu, Ali. “İstishâb maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/376-381. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001.
• Batuk, Cengiz. “Din ve Müzik: Dinler Tarihi Bağlamında Din-Müzik İlişkisine Genel Bir Bakış Denemesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 35 (2013), 45-70.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahihu’l-Buhârî. thk. Saîd Abdurrahman Mûsâ el-Kazekî. Beyrut: Mektebetu’l-islâmî, 1405.
• Düzenli, Pehlül. “Klasik İslâm Kaynaklarında Müzik Tartışmaları”. Marife Dergisi 1/2 (2001), 27-58.
• Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî, İbn Sînâ. Kitâbu’ş-şifâ -Metafizik-. çev. Ekrem Demirli, Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Muhammed b. Salih er-Râchî. Ummân: Beytü’l-efkarü’d-devliyye, ts.
• Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan, Fârâbî. İhsa’ül-ulûm. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1990. Emîn, Ahmed. Duha’l-İslâm. Kahire: Mektebetü’n-Nahda, ts.
• Gözütok, Şakir. “İslâm Eğitiminde Müzik”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2018), 1-21.
• Humeydi, Ebû Abdullah Muhammed b Fütuh b Abdullah Mayurki Ezdi. el-Cem’ beyne’s-Sahihayn : el-Buhari ve Müslim. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1998. http://ktp.isam.org.tr/ktp/recordview.php?idno=25837&ele=%3D&wYazarlar=humeydi
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir. el-Musannef. Cidde: Dârü’l-kible, 1427.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi-şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ma’rife, 1379.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Mahmud Hamid. 8 Cilt. Kahire: Darü’l-Hadis, 2005.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî. Risâle fi’l-ğina el-mülhî e mubâhun huve em mahzûrun. thk. İbn Temim ez-Zâhirî, ts.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî. “Risâle fi’l-ğina el-mülhî (Eğlenceli Müziğin Hükmüne Dair)”. çev. Ali Pekcan. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 217-230.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b Ali b Ahmed b Saîd Zâhirî. el-Muhallâ. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Dârü’t-Türas, 2005.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b Ali b Ahmed b Saîd Zahirî. Resailü’l-İbn Hazm el-Endelusî. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Müessesetü’l-Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, 2007.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Muğnî. Beyrut: Darü’l-Fiker, 1405.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. Daru İhyai’t-turasi’l-arabiyye, ts.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh. Mûsikî. çev. Ahmet Hakkı Turabi. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbnü’l-Kayserani, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Tahir, thk. Ebü’l-Vefa el-Merağî. Kitâbü’s-semâ’. Kahire: Vezaretü’l-evkaf, 1994.
• Kur’an Yolu Meâli. çev. Hayreddin Karaman vd. Istanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2020.
• Kaya, Hüsamettin. Zâhirî Mezhebinde Hadis ve Sünnet Anlayışı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Kolukırık, Kubilay. “Bir İslâm Filozofu Olan Farâbî’nin Müzik Yönü”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/19 (2014), 29-53.
• Kurban, Yasin. “İnsan Tabiatı ve İslam Açısından Müzik (Müzik-Fıtrat İlişkisi)”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 23/1 (2019), 21-36.
• Makdisî, Muhammed b. Tahir. Zahiretü’l-huffâz el-muhrec `ale’l-hurûf ve’l-elfâz. Riyad: Dârü’s-selef, 1996.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavviz - Âdil Ahmed Ebû’l-Mevcûd. Beyrut: Dârü’l-fiker, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-. el-Müctebâ (Sünen-i-Nesâî). thk. Abdulfettah Ebu Ğudde. Halep: Mektebetu Metbuatü’l-İslamiyye, 1406.
• Şahin, Osman. “Ortaçağ İslam Dünyasının İki Felsefi Sembolü el-Kindî ve İhvân-ı Safâ’nın Müzik Risâleleri: Benzerlik ve Farklılıklar”. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi 2 (2023), 739-769.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-. es-Sünen. Mısır: Şirketu Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bali, 1395.
• Turabi, Ahmet Hakkı. “İbn Sina ve Müzik”. Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu. 195-216. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A. Ş. Yayınları, 2008.
• Uludağ, Süleyman. İslâm Açısından Mûsikî ve Sema’. İstanbul: Marifet Yayınları, 1999.
• Yavuz, Adil. “Müzik İle İlgili Hadislerin Sıhhat ve Delalet Açısından Değerlendirilmesi”. iSAV’ın 50. Yılına Armağan. 199-230. İstanbul: Seçil Ofset, 2000.
• Yüceland, Emre. “İslamiyet Bağlamında Din – Müzik İlişkisine Genel Bir Bakış”. 2. Uluslararası Ahmed-i Hani Sempozyumu “İslâm Düşüncesinde İnsan”. 730-737. Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayınları, 2018.