Siyerde Kronoloji Problemi: Risâletin Başlama Zamanının Tespiti Sorunu

Yıl 2025, Sayı: 26, 64 - 81, 25.12.2025

Öznur Hocaoğlu

https://doi.org/10.34085/buifd.1762228

Öz

Kur'ân-ı Kerim'de bu mübarek kitabın ramazan ayında Kadir gecesi olarak adlandırılan bir gecede indirildiği ifade edilmektedir. Ancak bu gecenin ramazanın hangi günü olduğu konusunda kaynaklarda farklı rivayetler bulunmaktadır. Bu çalışma, İslam tarihinin en önemli olaylarından biri olan ilk vahyin nüzul zamanını multidisipliner bir yaklaşımla tespit etmeyi amaçlamaktadır. Kur'ân-ı Kerîm'in indirilmeye başladığı gün ve ay konusunda kaynaklarda net bir bilginin bulunmaması, siyer kronolojisinin temel problemlerinden birini oluşturmaktadır. Çalışma, bu belirsizliğin temel nedenlerinden biri olarak gösterilen Câhiliye dönemi Araplarının nesî uygulamasını ele almakta ve bu uygulamanın kronolojik hesaplamalara etkisini sorgulamaktadır. Araştırmada tefsir, hadis ve siyer kaynakları sistematik olarak taranmış; ilk vahyin zamanına dair rivayetler analiz ve mukayese yöntemleriyle değerlendirilmiştir. Nesî meselesine dair Kur’ân ayetleri ve erken dönem kaynakları incelenerek, bu uygulamanın yaygın kanaatin aksine ayların yerinin değil hükmünün değiştirilmesinden ibaret olduğu sonucuna varılmıştır. Bulgular, müfessirlerin el-Kadr sûresinin tefsirinde farklı tarihler nakletmelerine rağmen, el-Bakara ve ed-Duhân sûrelerinde Ramazan’ın 24. günü üzerinde ittifak ettiklerini göstermektedir. Hadis kaynaklarında kırk beşin üzerinde farklı rivayet tespit edilmiş; şârihler Kadir gecesinin, ramazanın son on gününün tek gecelerinde aranmasının gerektiğini vurgulamışlardır. Siyer kaynakları ise İbn İshâk'ın Bedir savaşını referans alması nedeniyle ramazanın 17. gecesine yoğunlaşmaktadır. Çalışma kesin bir tarihe ulaşılamasa da ilk vahyin ramazanın 17'si pazartesi veya cuma günü inmiş olabileceği yönünde güçlü bir tahminde bulunmaktadır. Kadir gecesinin Hz. Ali'nin şehadet tarihi gibi tarihî karinelerle ilişkilendirilmesi konuya farklı bir perspektif kazandırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi , Nesî , Kronoloji , Kadir Gecesi , İlk Vahiy

Chronology Problem in Sīrah: The Issue of Determining the Start Time of the Prophethood

Öz

Holy Qur’ān states that this sacred book was revealed on a night designated as Laylat al-Qadr. However, sources contain conflicting reports regarding the specific day of Ramadan this occurred. This study aims to determine the timing of the first revelation using a multidisciplinary approach. The lack of clear information regarding the exact day constitutes a major problem in sīrah chronology. The study examines the pre-Islamic Arab practice of nasī' as a primary cause of this ambiguity. Tafsīr, hadith, and sīrah sources were systematically scanned and analyzed. Examination of nasī' reveals that, contrary to common belief, the practice involved changing the legal status of months rather than their placement. Findings indicate that while interpreters report different dates regarding Sūrah al-Qadr, there is a consensus on the 24th of Ramadan regarding Sūrah al-Baqara and Sūrah al-Dukhān. Hadith sources contain over forty-five reports, with commentators emphasizing the odd nights of the last ten days of Ramadan. Conversely, sīrah sources focus on the 17th night, referencing Ibn Isḥāq’s linkage to the Battle of Badr. Although a definitive date remains elusive, this study strongly posits that the first revelation occurred on the 17th of Ramadan, corresponding to a Monday or Friday. Correlating Laylat al-Qadr with historical markers, such as the martyrdom of ʿAlī b. Abī Ṭālib, offers a new perspective.

Anahtar Kelimeler

Islamic History , Nasī; , Chronology , Laylat al-Qadr , First Revelation

Kaynakça

• Abdurrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. 11 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslamî, 1403/1984.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1421/2001.
• Akgür, A. Necati. “Nesî’li Takvimde Hz. Peygamberin Doğumu ve Hicret Günleri”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi (Haziran-1993), 59-84.
• Ali, Cevâd. el-Mufassal fi tarihi’l-Arap kable’l-İslam. 20 Cilt. b.y.: Saru’s-Safi, 1422/2001.
• Âlûsî, Muhammed Şükrü. Bulûğu’l-ereb fî ma’rifeti ahvâli’l-Arap. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1429/2009.
• Âlûsî, Şihâbuddîn. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-sebı’l-mesânî. 16 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1996.
• Apaydın, Mehmet. Siyer Kronolojisi. İstanbul: Kuramer, 2018.
• Ayhan, Bayram. “Kadir Gecesinin Kuran Nüzulünden Önce Biliniyor Olması”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2017), 311-332. https://doi.org/10.18498/amauifd.325840.
• Ayhan, Bayram. “Kadir Gecesinin Tespiti Meselesi”, Dergiabant AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (2014), 1-20.
• Aynî, Ebu Muhammed. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t’Türâsi’l-Arabî, ts.
• Azimâbâdî, Ebu Abdurrahman. Avnu’l-ma’bûd şerhu süneni Ebî Dâvud. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1996.
• Başar, Kevser. Cahiliyye Dönemi Arap Takviminde Nesî. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Begavî, Ebu Muhammed. Meâlimu’t-tenzîl fî tefsiri’l-Kur’ân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1420/2000.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya. Ensâbü’l-eşrâf. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
• Beyhakî, Ebu Bekr. Delâilü’n-nübüvve ve ma’rifetü ahvâli sâhibi’ş-şeria. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1986.
• Buhârî, Muhammed b İsmail. el-Câmi’u’ṣ-ṣaḥîḥ. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Çağatay, Neşet. “Eski Çağlardan Bu Yana Zaman Ölçümü ve Takvim”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/1-2 (1978), 105-138.
• Dârimî, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. Sünenü’d-Dârimî. 4 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muğnî, 1412/2000.
• Diyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed. Tarihu’l-hamîs fî ahvâli enfusi’n-nefîs. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr. ts.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî, es-Sünen. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebu Hayyân, Muhammed b. Yusuf. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420/1999.
• Ebu Şehbe, Muhammed b. Muhammed. es-Sîretü’n-nebeviyye ale’d-davi’l-Kur’ân ve’sünne. 2 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 1427/2006.
• Fayda, Mustafa. “Cahiliye Araplarında Takvime Müdahele: Nesî”. Hz. Peygamberin Veda Haccı Hutbeleri Sempozyum Tebliğleri 2-3- Kasım 2019. ed. M. Suat Mertoğlu, 117-130. Ankara: 2021.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. "Ali", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/371-374. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Halebî Ebû Muhammed İbn Habîb. el-Muktefa min sîreti’l-mustafâ. Mısır: Dâru’l-Hadîs, 1416/1996.
• Hamidullah, Muhammed. Hicri Takvim ve Tarihi Arka Planı, çev. Kasım Şulul, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 9 (2000), 1-11.
• Hattâbî, Ebu Süleyman. Meâlimu’s-sunne. Halep: Matbaatü’l-İlmiyye, 1932.
• Hüseynî, Şeyh Muhammed el-Casnazânî vd. “Hz. Peygamber Devri Kronolojisinin Miladi Karşılığı ile İlgili Bir Araştırma (Örnek Bir İnceleme)”, çev. Kasım Şulul, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/6 (Mart 2001), 143-172.
• İbn Abdilber, Ebu Ömer. el-İstiâb fî ma’rifeti’l-Ashâb. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-cîl, 1412/1992.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kasım. Tarihu Dımeşk. 80 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tahir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-tenvîr – Tahrîru’l-ma’na’s-sedîd ve tenvîri’l-akli’l-cedîd min tefsîri’l-kitâbi’l-mecîd. 30 Cilt. Tunus: Daru’t-Tenûsiyye, 1405/1984.
• İbn Atıyye, Ebu Muhammed. el-Muharrerü’l-veciz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-azîz. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• İbn Battâl, Ebu’l-Hasan. Şerhu Sahihi’l-Buhârî. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşt,1423/ 2003.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec. el-Vefâ bi Ahvâli’l-Mustafâ. Beyrut:Mektebetü’l-Asriyye, 1426/2005.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• İbn Ebî Şeybe, Ebu Bekir Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe, el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşt, 1409/1988.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan. el-Kâmil fi’t-târîh. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/ 1997.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan. Üsdü’l-ğâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994. İbn Habîb, Ebu Ca’fer. Muhabber. Beyrut: Dâru’l-Âfâk, ts.
• İbn Hacer, Amed b. Ali. Fethu’l-barî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379/1959.
• İbn Hişâm, Ebu Muhammed. es-Sîretü’n-nebeviyye. 2 Cilt. Mısır: el-Bâbü’l-Halebî, 1375/1955.
• İbn Huzeyme, Muhammed b. İshâk. Sahîh. 4 Cilt.Beyrut: el-Mektebetü’l-İslami, ts.
• İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed. es-Sîre. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1398/1978.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fida. es-Sîretü’n-nebeviyye. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1395/1976.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fida. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1407/1986.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ. Tefsîru’l-Kurâni’l-azîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• İbn Nüceym, Zeynuddin b. İbrahim. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-Dekâik. 8 Cilt. Dâru’l-Küttabi’l-İslami, ts.
• İbn Sa’d, Ebu Abdullah. et-Tabakâtü’l-kübrâ. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1410/1990.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. Muvatta.’ Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî li-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 10 Cilt. Mısır: el-Matbaatü’l-Kübrâ, 1323/1903.
• Kirmânî, Şemseddin. el-Kevâkibu’d-derârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1401/1937.
• Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsiri. çev. Hayreddin Karaman, vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Kurtubî, Ebu Abdullah. el-Câmi’ li-Ahkâmi’l-Kur’ân. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye. 1384/1964.
• Mâtürîdî, Ebu Mansûr. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/ 2005.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan. en-Nüket ve’l-uyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mes’ûdî, Ebu’l-Hasan. Murûcü’z-zeheb ve me’âdinü’l-cevher. 5 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1425/2005.
• Moğultay b. Kılıç. el-İşâre ilâ sîreti’l-Muṣṭafâ ve târîḫi men baʿdehû mine’l-ḫulefâʾ. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1416/1996.
• Mukâtil b. Süleyman. Tefsir. 5 Cilt. Beyrut: Daru’t-Türasi’l-Arabî, ts.
• Mübarekfûrî, Safiyyurrahman. er-Rahîku’l-mahtûm. Beyrut: Dâru’l-Hilâl, ts.
• Mübârekpûrî, Muhammed Abdurrahman. Tuhfetü’l-Ahvazî bi-şerhi Câmi’t-Tirmizî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hasan Müslim b. el-Haccâc. el-Müsnedü’s-sahih. 5 Cilt. thk: Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nevevî, Ebu Zekeriyya. el-Minhâc Şerhu sahihi Müslim b. Haccâc. 9 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’t-Türâsi’l Arabî, 1392/1971.
• Özervarlı M. Sait “Kadir Gecesi” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/124-125. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Paksoy, Kadir. “Rivayetler Işığında Kadir Gecesi”. Harran Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/27 (Ocak–Haziran 2012), 15-35.
• Râzî, Fahreddin. Mefatihü’l-gayb- et-Tefsîru’l-kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed. el-Mebsut. 30 Cilt. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1414/1993.
• Sıbtu İbnü’l-Cevzî. Mirâtü’z-zamân fî tevârihi’l-A’yân. 23 Cilt. Suriye: Daru’r-Risâle 1434/2013.
• Süheylî, Ebu’l-Kâsım. Ravzü’l-ünüf. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
• Şâmî, Muhammed b. Yusuf. Sübülü’l-hüda ve’r-reşâd fî sîreti hayri’l-ıbâd. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1993.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Neylü’l-evtâr. 8 Cilt. Mısır: Daru’l-Hadis, 1413/1993.
• Şulul, Kasım. “Hicri Takvimin Ortaya Çıkışı”. Harran Ünv. İlahiyat Fak. Dergisi 4 (2002), 145-166.
• Şulul, Kasım. İlk Kaynaklara göre Hz. Peygamber Devri Kronolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târihu’t-Taberî- Târîhu’r-rusul ve’l-mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Türâs, 1387.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ. Sünen-ü’t-Tirmizî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 1418/1998. Zebîdî, Muhammed b. Muhammed. Tacu’l-Arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. ys.: Daru’l-Hidaye, ts. Zehebî, Şemseddin. Târihu’l-islâm ve vefeyâtü’l-meşâhîri ve’l-A’lâm. 15 Cilt. ys.: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1424/2003. Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. el-Keşşâf an hakâiki ğavâmidi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1407/1986. Zerkânî, Muhammed b. Abdulbâkî. Şerhu’z-Zerkânî ale’l-Muvatta’. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sikâfe, 1424/2003.