Çeviri/Translation Nasîruddîn et-Tûsî’den Molla Sadrâ’nın Hikmet-i Mütealiyesine/Aşkın Hikmetine İmamiyye Kelamının Değişim Süreci

Yıl 2015, Cilt: 3 Sayı: 6, 239 - 252, 29.06.2016

Ali A. Bedaştî Çev: Naim Döner

Öz

İmamiyye kelamını araştıran pek çok araştırmacı, şu görüş hususunda hemfikirdir: “İmamiyye kelamı hatta İslam kelamı, Nasîruddîn et-Tûsî (ö. 672/1274) eliyle değişmiş ve kendi felsefî rengini almıştır.”  Gerçi bu görüş, doğru olsa da tam olarak gerçeği yansıtmamaktadır. Şu açıdan bu görüş, isabetlidir: Tûsî, pek çok varlık bilim konusu ile ilgili bahisleri, özel anlamda Allah’ın ve tevhidin ispatı, Tanrı’nın ebedîliği ve O’nun selbî sıfatları gibi konuları felsefî bir metotla işlemiş; Hakk’ın cemal sıfatlarının varlığının vacip oluşunu ispatlamış ve noksan sıfatları da O’ndan selb etmiştir. Fakat Tûsî, kudret, irade ve kelam gibi bazı konuları ise mütekellimlerin metoduyla ele almıştır. Sonuç olarak Hace Nasîruddîn Tûsî, metot bakımından kelam ilminde özellikle ilahiyat bahislerinde değişim meydana getirmiş ve yeni bir çığır açmıştır. Açtığı bu değerli çığır, Şirazlı Molla Sadrâ’nın eli ve hikmet-i mütealiye/aşkın hikmet takipçileri vasıtasıyla kemale/yetkinliğe ulaştı ve bütün metafizikle ilgili konular, İslam felsefesi esasına göre şekillenmeye başladı. Bu durum, İslam kelamını, felsefî okullar aracılığıyla Avrupa Rönesans’ından sonra ortaya çıkan bazı kuşkulara cevap vermeye hazır hale getirdi. Bunun semeresi, Molla Muhsin Feyz Kaşanî (1091/1670), Molla Ali Nurî, Molla Abdullah Zenûzî ve çağımızda Allame Tabâtâbaî, Şehid Mutahharî ve benzeri filozofların ortaya çıkışı oldu. Bunlar, Felsefe usulü, realizm metotu, tevhidî dünya görüşü, peygamberlik ve ahiret gibi konularda eserler ortaya koydular; felsefe ve İslam kelamında ve özel anlamda ilahiyat meselelerinde yeni bir kapı araladılar.

Anahtar sözcükler: Hace Nasîruddîn Tûsî, Kelam, Hikmet-i mütealiye/aşkın hikmet, Molla Sadrâ.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Daverî, 1378, Felsefe der İrân, Mekâle-i Peydayış ve Best-i İlm-i Kelam.
• Alper, Ömer Mahir, “Lâhîcî, Abdürrezzâk b. Ali”, DİA, 2003, XXVII, 52
• Şerif el-M urtaza, Almu’l-Huda, 1381, el-Mulahhas fî usûli’d-din.
• Tûsî, Muhammed b. Hasan, 1358, Temhidu’l-Usul.
• İbn Nevbaht, Abu İshak, el-Yakût. Cebrilî Muhammed Safer, 1389, Seyr-i Tatavvur-i Kelam-yi Şia.
• Macid Fahrî, Seyr-i Felsefé der cihân-i İslâm, s. 342. Hillî, Keşfu’l-murâd. Sühreverdî, 1367, Hikmetu’l-işrâk.
• Fahreddin er-Razî, el-Mesâiu’l-meşrikiyye. Tabatabaî, Nihâye, 1432.
• İbn Sinâ, 1376, el-İlâhiyyât min kitabi’ş-Şifâ.
• İbn Meysem, en-Necât Ş ’l-Kıyâme Ş Tahkiki emri’l-imâme. Hace Nasîruddîn Tûsî, Ağaz ve Encâm, mukaddime-i Hasan Ali, Mian Muhammed Şerif, 1389, Tarih-i Felsefé der İslâm.
• Macid Fahrî, 1372, Seyr-i Felsefé der cihân-ı İslâm.
• İshak Hüseynî Kuhsârî, Tarih-i Felsefe-i İslâmî. Tehranî Ağa Bozorg, Tabakât-i A’lam-ı Şia, Hüsyin Kuhsârî, Tarih-i Felsefe-i İslâmî. Sadru’l-müteellihîn 1410, Esfâr.
• Manucher Sadukî Suha, Tarih-i hükema ve urefa-yı müteahhir. Aştiyanî, Seyyid Celaleddin, Mukaddime-i Şevahid-i Rububiyye. Molla Abdullah Zenûzî, Lemeatu’l-İlahiyye. Ali Müderris, Badâyiu’l-hikem, 1376.