Kur’an-ı Kerim Ayetleri Işığında Ruh ve Nefs Kavramları

Yıl 2018, Sayı: 11, 29 - 63, 25.06.2018

Naim Döner

Öz

Ruh ve nefs, anlamları kapalı olan kavramlardır. Öteden beri filozoflar bu

kavramlar üzerinde durmuşlardır. Eflatun, ruhu; insanın varlığını ve hareketini

sağlayan öz olarak tanımlamış ve ruhun nefs, akıl ve arzulardan oluştuğunu

ifade etmiştir. Aristo ise ruhu varlığın merkezi olarak değerlendirmiş, ruh-beden

bütünlüğünü savunmuş ve ruhun bağımsız varlığını dikkate almamıştır.

Ruh ve nefs ilim adamlarının ve araştırmacıların dikkatini çeken konulardandır.

Onlar, her iki kavramı araştırmış, bunların anlamlarını anlamak için ellerinden

gelen çabayı harcamış ve onların sırlarını çözmek için gayret etmişlerdir. Fakat

onlar bir tek sonuca ve kesin bir yanıta ulaşmamışlardır. Bilindiği gibi Kur’an’ın

gizemleri bitmemekte, araştırmak isteyen herkese kapılar açık kalmaya devem

etmektedir. Çoğu zaman bazı yorumlarda ruh nefsle karışmış, biri öteki yerine

kullanılmıştır. Bu durum, her iki kavramın anlamını tam olarak bilmeyen kimse

için yaygın bir kural haline gelmiştir. Bu nedenle, bu araştırma, şu sorulara cevap

aramak için yapılmıştır: Ruh nedir? Nefs nedir? Aralarında ne tür bir ilişki vardır?

Farklı yönleri nelerdir?

Bu makalede ruh ve nefs konusu, tarihsel metotla Kur’an ayetleri ve âlimlerin

görüşleri eşliğinde betimlemeye dayalı bilimsel bir yöntemle işlenecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Ruh, Nefis, Nafh

The Concepts of Spirit and Nafs Based on Koranic Verses

Öz

The soul and the nafs are oracular concepts. Since early times, philosophers

have focused on these concepts. Plato defined the spirit as the core that enables the

existence and movement of human and stated that it was composed of the self (nafs),

the mind and the desires. Aristotle considered the soul as the center of existence,

suggested the soul-body integrity, and ignored the independent existence of the

soul.

The spirit and nafs are among the topics that draw the attention of scientists and

researchers. They explored both concepts extensively, spent efforts to understand

their meanings, and strived to unravel their secrets. But none have reached a

conclusion and a definite answer.

As is known, the mysteries of the Koran are infinite, and the doors remain open

for all who wishes to investigate it. Often, in certain interpretations, the soul is

confused with the nafs, one is used to replace the other. This has become a common

approach for all who do not fully comprehend the meaning of both concepts. Thus,

the present study was conducted to seek answers to the following questions: What is spirit? What is nafs? What is the relationship between these concepts? What are

the different aspects of these concepts?

The present paper aimed to address the topic of the spirit and the nafs with a

descriptive scientific methodology and based on the Koranic verses and the views

of scientists using historical method.

Anahtar Kelimeler

Tafseer, Qur’an, Soul, Nafs, Nafh

مفهوم الروح والنفس في ضوء آيات القرآن الكريم

Öz

الروح والنفس مصطلحان غامضا الدلالة، توقف الفلاسفة عندهما منذ قديم الزمان، فقد

عبّر أفلاطون عن الروح بأنها جوهر الإنسان وكينونته ومحرّكه، وذكر بأنّ الروح تتكوّن من النفس

والعقل والرغبة، أمّا أرسطو فقد رأى أن الروح مركز الوجود، وقد جمع الروح مع الجسد ولم يعتبر

وجودها مستقلاً.

والرُّوح والنفس من المفاهيم القرآنية التي جلبت أنظارَ العلماء والباحثين نحوهما، فبحثوا فيهما

وبذلوا ما في وسعهم لفهم معانيهما، وصرفوا هممهم العالية لكشف أسرارهما، إلا أ مّهن لم يصلوا

إلى نتيجة موحدة، وأجوبة قطعية في ذلك، وكما هو معلوم فإن أسرار القرآن لا تنتهي، ومازال

الباب مفتوحا لكل مجتهد؛ بل إنّ الروح قد اختلطت مع النّفس في بعض التفسيرات، واستعملت

إحداهما مكان الأخرى وصار هذا المفهوم شائعاً كقاعدة لمن لم يدرك مفهومهما بالضبط.

لذلك انطلق البحث من الأسئلة الآتية: ما هي الروح، وما هي النفس، وما العلاقة بينهما؟

وما أوجه الاختلاف بينهما ؟

معتمداً في هذا المقال على المنهج التاريخي فيما يخص نصوص القرآن وأقوال العلماء، وعلى

المنهج الوصفي التحليلي فيما يخص تناول المادة العلمية وتحليلها.

Anahtar Kelimeler

التفسير, القرآن, الروح, النفس, النفخ

Kaynakça

• Askerî, Ebu Hilal el-Hasan b. Abdillah. el-Vucûh ve’n-Nezâir. thk. Muhammed Osman. Kahire: Mektebetu’s-Sekâfe, 1428/2007.
• Begavî, Ebu Muhammed el-Huseyin b. Mesud. Mealimu’t-Tenzil. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr ve Diğerleri. Rıyad: Daru Taybe li’n- Neşr, 1417/1997.
• Cezâirî, Ebu Bekr Cabir b. Musa. Eyseru’t-Tefasir li Kelami’l-Aliyyi’l-Kebir. Medine: Mektbetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1423/1995.
• Devvanî, Celaleddin, Muhammed b. Sa’d es-Sadikî, Hakikatü’l-İnsan ve’r-Rûhu’l-Cevval fi’l-Avâlim, tah: Muhammed Zahid el-Kevserî, el- Mektebetü’l-Ezheriyye, Mısır, ts.
• Ebu Temam, Habib b. Evs et-Tâî. Divânü’l-Hamase. Mısır: Matbaatu Tevfik, 1322.
• Ebu Zehra, Muhammed Ahmed b. Mustafa. Zahratü’t-Tefasir. Mısır: Daru’l- Fikri’l-Arabî, ts.
• Ebu’l-Münzir, Seleme b. Müslim b. İbrahim es-Sahavî. el-İbâne fi’l-Lugati’l- Arabiyye. thk. Abdülkerim Halife ve Diğerleri. Amman: Vizareti’t- Turasi’l-Kavmî, 1420/1999.
• Ebu’s-Suud el-İmâdî, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. İrşâdu’l- Akli’s-Selim İla Mezaya’l-Kur’ani’l-Kerim. Kahire: Daru’l-Mushaf, ts.
• Gazzâlî, Ebu Hamid Muhammed. İhyâu Ulûmi’d-Din. thk. Ali Mustafa-Said el-Mehasinî. Dımaşk: Daru’l-Fahya-Daru’l-Menhel, 1431/2010.
• İbn Dureyd el-Ezdî, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed. Cemheratu’l-Luga. thk. Remzî el-Munîr Ba’lbekî. Beyrut: Daru’l-İlm Li’l-Melayin, 1987.
• İbn Faris, Ebu’l-Huseyin Ahmed b. Zekeriyya. Mu’cemu Mekâyîsi’l-Luga. thk. Abdusselam Harun. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim. Lisanu’l-Arab. Beyrut: Daru Sadır, ts.
• İbn Ruşd el-Kurtubî, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-Tahsil ve’ş-Şerh ve’t-Ta’lil. thk. Muhammed Haci ve diğerleri. Beyrut: Daru’l- Garbi’l-İslamî, 1408/1988.
• İbn Ruşd el-Kurtubî, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed. el-Mukadimât el- Mumehhidât. thk. thk. Muhammed Haci. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslamî, 1408/1988.
• İbn Sinâ, Ebu Aliel-Huseyin b. Abdillah. el-Kânûn fi’t-Tıbb. thk. Muhammed Emin ed-Dennâvî. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1420/1999.
• İbn Teymiyye, Takyuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. Abdülhalim. Mecmuu Fetavâ. thk. Abdurrahman b. Kasım. Medine: Mecmau’l-Melik Fahd, 1416/1995.
• İbnü’l-Cevzî, Cemalüddin Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Nüzhtü’l-A‘yuni’n-Nevâzir, fi İlmi’l-Vucûhi ve’n-Nezair. thk. Muhammed Abbülkerim Kazım er-Radî. Beyrut: Müessetu’r-Risale, 1404/1984.
• Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Camiu li Ahkâmi’l-Kur’an. Kahire: Daru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Maverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed. en-Nuket ve’l-Uyûn. thk. es-Seyyid b. Abdulmaksud. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Merağî, Ahmed b. Mustafa. Tefsiru’l-Merağî. Mısır: Matbaatu Mustafa el- Babî el-Halebî, 1365/1946.
• Mukatil b. Süleyman. el-Vucûh ve’n-Nezâir. thk. Hatim Salih ed-Damin. Bağdad: Merkezu Cumua el-Macid, 1426/2005.
• Râzî, Fahruddin Ebu AbdillahMuhammed b. Ömer b. el-Hasan. Mefâtîhü’l- Gayb. Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, 1420.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkadir. Muhtaru’s-Sihah. thk. Mahmud Hatır, Beyrut: Mektebetü Lübnan Naşrun, 1415/1995.
• Sa’dî, Abdurrahman b. Nasır. Teysiru’l-Kerimi’r-Rahan fi Tefsiri’l-Kelami’l- Mennan. Beyrut: Müssesetu’r-Risâle, 1420/2000.
• Suyûtî, Celaluddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fi Ulûmi’l-Kur’an. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. el- Mısır: Heyetu’l-Mısriyyetu’l- Amme, 1394/1974.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevellî. Tefsiru’ş- Şa‘râvî. Metâbiu Ahbari’l-yevm, Yahya b. Sellam Ebu Sa‘lebe et-Teymî. et-Tesârif li Tefsiri’l-Kur’an. thk. Hind Şiblî. Tunus: eş-Şeriket’t-Tunusiyye, 1979.
• Zebidî, Muhammed b. Abdirrezzak el-Hüseynî. Tacü’l-Arûs min Cevherati’l- Kamûs. thk. Mahmud Muhammed et-Tenahî, el-Kuveyt: Matbaatü Hukumeti’l-Kuveyt, 1396.
• Zeccac, Ebu İshak, İbrahim b. Seri b. Sehl. Menai’l-Kurân. thk. Abdülcelil Abduh Şelebî. Beyrut: Alemü’l-Kutub, 1408/1988.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Amr. el-Keşşaf. Beyrut: Daru’l-Kutubi’lİlmiyye, 1407.