Bingöl ve Çevresinde Halidîliğin Yayılmasında Etkili Olmuş Sufi Şahsiyetler

Yıl 2018, Sayı: 11, 183 - 208, 25.06.2018

Mehmet Şirin Ayiş

Öz

Bingöl’ün, Halidîlik ile tanışma
süreci, Mevlana Halidin, Şeyh Ali Sebti’yi irşad hizmetlerinde bulunmak üzere
Palu bölgesine görevlendirmesi ile başlamıştır. Şeyh Ali Sebti, Palu’da medrese
ve tekke sistemini kurduktan sonra, Palu’da başlattığı ilim ve irşad
faaliyetlerini, Bingöl ve çevresine taşımış, bu vesileyle bölgede ilim ve irşad
faaliyetleri yapan bazı ailelerle tanışmıştır. Bu ailelerin bir kısmı o gün
için Kadiriye tarikatına mensup olan kimselerdir. Şeyh Ali Sebti, gerek
Kadiriye tarikatına mensub olan aileler, gerekse de herhangi bir tarikata
mensub olmadan o gün için bölgede klasik şark medrese geleneği üzerinden ilmî
tedrisat faaliyeti yürüten Şeyh Abdullah Melekanî, Şeyh Ahmed el-Çanî, Şeyh
Süleyman el-Kûrî, Şeyh Ahmed-i Halifanî, Kiğı’lı Şeyh Selim Efendi ile Şeyh
Ahmet Çapakçûrî gibi zatların Nakşibendiyye tarikatına geçmelerini sağlamıştır.
Bu zatlar da, Şeyh Ali Sebti’ye intisab ederek Bingöl ve çevresinde
Halidî-Nakşî tarikat geleneğinin yayılmasında etkili olmuşlardır. Bu amaçla
Şeyh Abdullah Efendi, Solhan bölgesinde; Şeyh Ahmed el-Çanî, Bingöl merkez ile
Az ve Sancak bölgelerinde; Şeyh Süleyman Efendi, Kur ve Uzunsavat köylerinin
bulunduğu bölgede; Şeyh Ahmed-i Halifanî, Karlıova ve Erzurum Bölgesinde; Şeyh
Selim Efendi ise Kiğı ve Erzurum bölgesinde ilim ve irşad faaliyetlerinde
bulunmak suretiyle Halidîliğin bölgede yayılmasında etkili olmuşlardır. 

Anahtar Kelimeler

Bingöl, Halidîlik, Sûfî Şahsiyetler, İlmî Tedrisat, İrşad Faaliyetleri

On Sufi Personalities Influential in Promulgating Khalidiyya around Bingöl

Öz

The
introduction process of Khalidiyya in Bingöl started with the assignment of
Sheikh Ali Sebti by Mawlana Khalid to Palu region to offer enlightenment and ershad
(guidance) services. Sheikh Ali Sebti spread enlightenment and ershad
activities around Bingöl after establishing a madrassa (theological school in
Islam) and tekke (Islamic monastery) system in Palu. Thus, he met certain
families conducting enlightenment and ershad activities. Parts of these
families were members of the Qadiriyya tariqa at that period. Sheikh Ali Sebti
enabled both the families being the member of Qadiriyya tariqa and Sheikh Abdullah Melekanî, Sheikh Ahmed al-Çanî, Sheikh Sulaiman al-Kûrî, Sheikh
Ahmed al-Halifanî, Kiğı’lı Sheikh Selim Effendi and Sheikh Ahmed Çapakçûrî -who used to
conduct the education activities without being a member of any tariqa through
the classical eastern madrassa tradition, to pass to the Naqshbandiyya tariqa.
These persons aligned themselves to Sheikh Ali Sebti and became influential in
promulgating the Khalidi-Naqshi tariqa around Bingöl.  In this context, Sheikh Abdullah Effendi in
Solhan; Sheikh Ahmed al-Çani in the centre of Bingöl and Az and Sancak regions;
Sheikh Sulaiman Effendi in the region including Kur and Uzunsavat villages;
Sheikh Ahmed al-Halifani in Karlıova and Erzurum regions; Sheikh Selim Effendi
in Kiğı and Erzurum regions was influential in promulgating Khalidiyya around
the region by performing enlightenment and ershad activities.

Anahtar Kelimeler

Bingöl, Khalidiyya, Sufi Personalities, Scholarly Education, Ershad (Guidance) Activities

Kaynakça

• Akdeniz, Hüseyin Abdullah. Melekan Şeyhleri. Malatya: İtaki Kitabevleri, 2009.
• Aydoğmuş, Günerkan. Harput Kültüründe Din Âlimleri. Elazığ: Manas Yayıncılık, 2009.
• Ayiş, Mehmet Şirin. “Bingöl Halidî Şeyhlerinin Osmanlı Rus Savaşı ile Birinci Dünya Savaşında Gösterdikleri Yararlılıklar”. Şarkiyat Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Genişletilmiş Özetler Kitabı. Editör: Mehmet Bilen, (Diyarbakır: 2017): 22-27.
• Ayiş, Mehmet Şirin. “Bingöl Halidî Geleneğinin Medrese Boyutu”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5, sy. 10, (2017/2): 71-94.
• Ayiş, Mehmet Şirin. “Şeyh Ahmed Çapakçurî ve Mektupla İrşad Örneği”. Bingöl Araştırmaları Dergisi, 3, sy. 1, (2016): 11-34.
• Bingöl, Abdülkerim- Araz, Mehmet Faruk. “Bingöl’de Halidîlik (Mele Azin Ailesi)”. Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî ve Hâlidîliğin Bingöl Çevresi Üzerindeki Etkisi Sempozyumu, Bingöl Üniversitesi Yayınları, (Bingöl: 2017): 311-337.
• Çakır, Mehmet Saki. Seyyid Taha Hakkarî ve Nehri Dergâhı. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2017.
• Döner, Naim. “Hâlidî Geleneğin Melekan (Mutluca) Örneği Bağlamında Şeyh Ebu Bekir Efendi’nin Hizmetleri”. Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî ve Hâlidîliğin Bingöl Çevresi Üzerindeki Etkisi Sempozyumu, Bingöl Üniversitesi Yayınları, (Bingöl: 2017): 359-391.
• Döner, Naim. “Molla Abdülaziz Ğelebê el-Guevî’nin Hayatı ve İlmî Kişiliği”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 10 sy. 1, (2018): 397-423.
• El-Çanî, Sebahattin. Ulemauna mine’l-müderrisine fi’l-karni’l-işrîne. İstanbul: Daru’r-Ravda, 2016.
• Erdem, Bünyami. Şeyhü’l-Meyadini. Elazığ: Örnek Ofset Ltd. Şti. 2010.
• Gündüz, İrfan. “Gümüşhanevî, Ahmed Ziyaeddin”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996, 14: 276-277.
• http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_ttas&view=ttas&kategori1=derlay&kelime1=lo%C4%9F. Erişim tarihi: 12.08.2017.
• Karabulut, Serdar. Şeyh Ali Sebitî el-Palevî. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2014.
• Kavak, Abdulcebbar. Mevlâna Hâlid-i Nakşbendî ve Hâlidîlik. İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları, 2016.
• Korkusuz, M. Şefik. Tezkire-i Meşayih-i Amid (Diyarbekir Velileri). İstanbul: Yıldızlar Matbaası, 1997.
• Korkutata, Diyadin. Tasavvufun İçinden Gelen Yol (Şeyh Ahmed Efendi Ailesi). Bingöl: 2016.
• Memiş, Abdurrahman. Halidî Bağdadî ve Anadolu’da Halidîlik. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2000.
• Muslu, Ramazan. “Bingöllü Bir Halidî Şeyhi: Şeyh Ahmed Çapakçûrî”. I. Bingöl Sempozyumu, Bingöl Belediyesi Kültür Yayınları, (Bingöl: 2014), 125-137.
• Oğuz, Muhammed İhsan. Tasavuuf Yolunda Manevî Cihad. İstanbul: Oğuz Yayınları, 1998.
• Sayın, Esma. “Hâlid-i Bağdâdî’nin Bingöl ve Hakkâri Çevresinde Yetiştirdiği Önemli Şahsiyetler”. The Journal of Academic Social Science Studies, (2017/1): 541-548.
• Selimefendigil, Molla Halis. Kiğılı Şeyh Selim Efendi Divanı. İstanbul: Kent Yayınları, 2007.
• Yapıcı, Süleyman. Harput Âlim Müellif ve Mutasavvıfları. Ankara: Anıl Matbaa ve Ciltevi, 2004.