Muhammed b. Ahmed et-Tarsûsî'nin Hayatı ve Eserleri

Yıl 2019, Sayı: 13, 285 - 309, 25.06.2019

Adem Doğan

https://doi.org/10.34085/buifd.532518

Öz

Muhammed b. Ahmed et-Tarsûsî'nin Hayatı ve Eserleri

The Life and Works of Muhammad b. Ahmad at-Tarsûsî

Nusrettin Bolelli, Prof. Dr., Bingöl Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi, Arap Dili ve Belâgatı Anabilim Dalı

Prof. Dr., Bingöl University, Faculty of Theology,
Department  of Arabic Language and Rhetoric

Bingol, Turkey

[e-mail]

Adem Doğan, Doktora öğrencisi, Bingöl Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü TİB Arap Dili ve Belâgatı Anabilim Dalı

Doctorate Student, Bingöl University, Social Sciences Institute, Basic Islamic sciences, Department  of Arabic
Language and Rhetoric

Bingol, Turkey

[e-mail]

orcid.org/0000-0002-2881-4191

Tarsûsî
Mehmet Efendi, 17. yüzyılın ikinci yarısı ile 18. yüzyılın birinci yarısında
Osmanlı devletinin artık gerileme dönemine girdiği dönemde Tarsus'ta yaşamış
olan bir Osmanlı âlimidir. İlk Öğrenimini babası Ahmed Efendi'den aldıktan
sonra ilim tahsili için Şam, Hicaz ve İstanbul gibi bölgeleri ve şehirleri
dolaşmıştır. Daha sonra Tarsus'a yerleşen müellif babasından boşalan müftülük
makamına geçerek ölümüne dek bu makamda kalmıştır. Hocaları arasında Vanî
Mehmed Efendi, Muhammed b. Alî el-Kâmilî, Ahmed b. Muhammed el-Kuşâşî gibi
devrin âlimleri yer almaktadır. Tefsir, fıkıh, hadis, kelam, felsefe, mantık,
astronomi gibi birçok ilim dalında otuzu aşkın eser yazan Tarsûsî'nin önemli eserleri
arasında Hâşiye 'alâ Mir'âti'l-usûl, 
Enmûzecü'l-'ulûm, Miftâh li-Hulâsati'l-Miftâh gibi eserler yer
almaktadır. Müellif 1145/1732 yılında Tarsus'ta vefat etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Belâğat, et-Tarsûsî, Müftî, Efendi

The Life and Works of Muhammad b. Ahmad at-Tarsûsî

Öz

 

Muhammad b. Ahmad at-Tarsûsî is an Ottoman scholar who lived in Tarsus
between the second half of the 17th century and the first half of the 18th
century when Ottoman Empire started its regression period. After being educated
by his father Ahmad Efendi he went some cities and regions such as Damascus,
Hijaz and İstanbul for his education. After then he settled down Tarsus and
worked in the position of muftiate after his father's and stayed in the
position of muftiate until his death. His teachers are some of scholars of that
time such as Vanî Mehmet Efendi, Muhammad b. Ali al-Kâmilî, Ahmad b. Muhammad
al-Kushashî. Tarsûsî wrote more then 
thirty works in the field of tafsir, fiqh, hadith, kalam, philosophy,
logic, astronomy. Hâşiya alâ Mirât al-Usûl, 
Anmuzaj al-Ulûm, Miftâh li-Hulâsat al-Miftâh are some of his works. He
passed away in 1145/1732.

 

 

 

Anahtar Kelimeler

Rhetoric, Tarsûsî, Mufti, Efendi, Manuscript

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet - Baş, Yaşar - Tekin, Rahmi - Kaşıkçı, Osman. Arşiv Belgeleri Işığında Tarsus Tarihi ve Eshâb-ı Kehf. İstanbul: Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, 1993.
• Akün, Ömer Faruk. “Bursalı Mehmed Tahir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 458-461. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.Altıkulaç, Tayyar. "İbnü’l-Cezerî". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 551-557. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Ayaz, Kadir. "Zahid el-Kevserî'nin İcâzetnamesinde Yer Alan İsnadların Osmanlı Anadolu'sundaki Tarihçesi". Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Sayı 40 (2015): 63-102.
• Aydın, İbrahim Hakkı. “Molla Fenârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 245-247. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Bağdatlı, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn: esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. B.y.: Muessesetu târihi'l-'Arabî, ts.
• Baltacı, Cahit. "Tarsus Medreseleri". Türk İslam Kültür ve Medeniyetinde Tarsus, Bildiri ve Müzakereler (Tarsus, 28-30 Mayıs 2010). Ed. Abdulkadir Evgin. 313-317. Tarsus: TDV Tarsus Şubesi Yayınları, 2010.
• el-Belazurî, Ebu'l 'Abbas Ahmed b. Yahya. Futûhu'l-buldân. Thk. Abdullah Enîs et-Taba'. 4 Cilt. Beyrut: Muessesetu'l-ma'ârif, 1407/1987.
• Bingöl, Abdulkuddüs. “Ebherî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 75-76. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Bilgili, Ali Sinan. "Tarsus". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 111-114. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Bursalı, Mehmed Tahir Efendi. Osmanlı Müellifleri. Haz. A. Fikri Yavuz-İsmail Özen. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, ts.
• el-Cebertî, Abdurrahman, b. Hasan. 'Acâ'ibü’l-âsârfi’t-terâcimve’l-ahbâr. Thk. Abdurrahîm Abdurrahmân Abdurrahîm. 4 Cilt. Kahire: Matba'atu dâri'l-kutubi'l-ilmiyye, 1417/1997.
• el-Cezerî, Şemseddîn Muhammed b. Muhammed. 'Uddetü hisni'l-hasin. Adana İl Halk Kütüphanesi, 833/2: 22b-59a. Milli Kütüphane. Çiçek, Mehmet. "Tarsûsî'nin Enmuzecu'l-'Ulûmunda Tefsir". Turkish Studies- İnternational Periodical For The Languages Literature End History of Turkish or Turkic Volume 9/2 P. 495-521 (Winter 2014): 496-521.
• Efe, Aydın – Ürkmez, Naim. Tarsuslu Osmanlılar. Konya: Çizgi Yayınları, 2016.
• Eser, Ercan. "Kâdî Necmuddîn et-Tarsûsî ve Tuhfetü't-Türk İsimli Eserinin İslâm Hukuku Açısından Analizi". Türk İslam Kültür ve Medeniyetinde Tarsus, Bildiri ve Müzakereler (Tarsus, 28-30 Mayıs 2010). Ed. Abdulkadir Evgin. 227-247. Tarsus: TDV Tarsus Şubesi Yayınları, 2010.
• Evgin, Abdulkadir. "Tarsuslu Hadis Âlimlerinin Rivayetlerinde Ahlakî Motifler". Türk İslam Kültür ve Medeniyetinde Tarsus, Bildiri ve Müzakereler (Tarsus, 28-30 Mayıs 2010). Ed. Abdulkadir Evgin. 257-271. Tarsus: TDV Tarsus Şubesi Yayınları, 2010.
• Evliya Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. Haz. Seyit Ali Kahraman. 9 Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• el-Ferfûr, Muhammed Abdüllatîf Sâlih. “Kehhâle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 189-190. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Fındıklılı, İsmet Efendi. Tekmiletü'ş-şekâik fî hakki ehli'l-hakâik (Şekâikı Nu'mâniyye ve Zeyilleri). Thk. Abdulkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.Hadimoğlu, Numan. Hadim ve Hadimliler Bibliyografyası. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1983.
• İcâzetnâme. Koyunoğlu, 14296. Konya Bölge Yazma Eser Kütüphanesi.
• İcâzetnâme. Reşid Efendi, 1017. Süleymaniye Kütüphanesi.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Merkezi Yayınları, 1997.
• Kahraman, Abdullah. “Tarsûsî Mehmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 115-116. İstanbul: TDV Yayınları , 2011.
• Karabulut, Ali Rıza – Karabulut, Turan. Mu'cemu't-târîhi't-turâsi'l-İslâmî fî mektebâti'l-'âlem. 6 Cilt. Kayseri: Mektebe Yayınları, , ts.
• Kâtib Çelebi (Hacı Halife), Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn 'an esâmi’l-kütübve’l-fünûn. Haz. Şerafettin Yaltkaya. 2 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi't-turâsi'l-'Arabiyye, ts.Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu'cemü’l-mü'ellifîn: Terâcimü musannifi’l-kütübi’l-'Arabiyye. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetu'r-risâle, 1993.
• el-Kevserî, M. Zâhid b. el-Hasan. et-Taĥrîrü’l-vecîz fî-mâ yebtaġīhi’l-müstecîz. B.y.: Matba'atu'l-envâr, 1360/1941.
• , Kasım. “Ziriklî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 459-460. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
• Maksudoğlu, Mehmed. “Cebertî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 190-191. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• el-Murâdî, Ebu'l-Fadl Muhammed Halîl b. 'Alî. Silku'd-durer fî 'ayâni'l-karni's-sânî 'aşer. 3. Baskı. 6 Cilt. Beyrut: Dâru'l-beşâiri'l-İslâmiyye, 1408/1988.Öngören, Reşat. “Kuşaşî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 470-471. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Özcan, Abdulkadir. “İsmet Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 139-140. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Âlimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. Ankara: TDV Yayınları, 2017.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Âyâtu’l-hirz. Adana İl Halk Kütüphanesi, 4082/1: 1a-6a. Milli Kütüphane.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Feyzu'l-vehbi li Şerhi's-Şezeri'z-zehebî fî ma’rifeti haddi's-sahabî. Isparta Uluborlu İlçe Halk Kütüphanesi, 269/5: 190a-193a. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Hâşiye ‘alâ Envâri't-tenzîl ve esrâri't-te'vîl. Adana İl Halk Kütüphanesi, 629/3: 71b-83b. Milli Kütüphane.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Hâşiye ‘alâ Hâşiyeti Şerhi Hidâyeti’l-hikme. Yazmalar, 1579/5: 27b-51b. Milli Kütüphane.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Hâşiye ‘alâ Hâşiyeti Şerhi Hikmeti’l-‘ayn. Adana İl Halk Kütüphanesi, 189/6: 174b-186b. Milli Kütüphane.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Hâşiye alâ Risâleti isbâti'l-vâcib ve havâşîhâ. Eskişehir İl Halk Kütüphanesi, 413/4: 199b-220a. Milli Kütüphane.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Kitâbü Ahvâlu'l-hayd ve'n-nifâs. Adana İl Halk Kütüphanesi, 2018: 77a-78b. Milli Kütüphane.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Miftâh li-Hulâsati'l-Miftâh. Yazmalar, 3715: 1b-81b. Milli Kütüphane.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Miftâh li-Hulâsati'l-Miftâh. Esad Efendi, 3714: 41a-103b. Süleymaniye Kütüphanesi.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Netâyicü'l-efkâr fî tefsiri’s-suveri's-selâs. Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 1594: 1a-7b. Milli Kütüphane.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Risâle fî vahdeti'l-vücûd. 730/5: 41b-42b. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Risâletü'l-i'râb ‘alâ ba'zi'l-âyeti'l-Kerîme. 2440/2: 18b-30b. Kastamonu İl Halk Kütüphanesi.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Risâle fî ta’dîli'l-akvâl fî mes’eleti halki'l-a'mâl. Burdur İl Halk Kütüphanesi, 730/6: 43b-44b. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Risâle fî tefsîri kavlihî Te’âlâ. Reşid Efendi, 998: 12b-22a. Süleymaniye Kütüphanesi.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Şerhü Tuhfeti'l-mulûk. Adana İl Halk Kütüphanesi, 1041/1: 1a-17a. Milli Kütüphane.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Ta'lika ‘alâ Tefsîri’l-Beydâvî kavlihî Te’âlâ. 1794/4: 57a-59b. Kastamonu İl Halk Kütüphannesi.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Tefsîru sûreti Lokmân. Konya İl Halk Kütüphanesi, 1258/2: 2a-8b. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi.
• et-Tarsûsî, Muhammed. Zahîretü'l-mutezevvicîn fî Şerhi Zuhri’l-mute’ehhilîn. Adana İl Halk Kütüphanesi, 896: 1-92. Milli Kütüphane.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Ali b. Ömer el-Kâtibî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 41-42. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Zâhid Kevserî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 77-80. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Yılmaz, Saim. "Tarsus'un Müslümanlar Tarafından Fethi". Türk İslam Kültür ve Medeniyetinde Tarsus, Bildiri ve Müzakereler (Tarsus, 28-30 Mayıs 2010). Ed. Abdulkadir Evgin. 29-36. Tarsus: TDV Tarsus Şubesi Yayınları, 2010.
• ez-Ziriklî, Hayreddîn. el-A’lâm, Kâmûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ’ min’el-‘Arab ve’l-müsta’rebîn ve’l-müsteşrikîn. 5. Baskı. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-melâyîn, 1400/1980.