Muhtelit Bir Râvi: Ârim/Muhammed b. Fadl es-Sedûsî

Yıl 2019, Sayı: 14, 228 - 248, 25.12.2019

Ali Çelik

https://doi.org/10.34085/buifd.626875

Öz

Öz

Hz. Ömer döneminde inşa edilen Basra’ya birçok sahâbi yerleşmişti.
Şehirde ikamet eden ashâb, insanlara Kur’an ve sünneti öğretmek amacıyla mescidde
ilim halkalarını oluşturmuşlardı. Yöre halkı bu halkalara rağbet göstermiş ve sahâbenin
rahle-i tedrisinden geçerek Kur’an’la birlikte hadisleri de birinci ağızdan
tahsil etmişlerdir. Nitekim bu ilim meclislerinde yetişen birçok Basralı
muhaddis, rivâyetlerin günümüze güvenilir bir şekilde ulaşmasına katkı
sunmuşlardır. İşte bu râvilerden biri de ricâl kaynaklarında Buhârî’nin (ö.
256/870) hocası olarak takdim edilen Muhammed b. Fadl es-Sedûsî’dir (ö.
224/839). İsminden ziyade Ârim lakabıyla tanınmıştır. Meşhur
muhaddislerden Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855), Abd b. Humeyd (ö. 249/863-64),
Dârımî (ö. 255/869), Buhârî, Ebû Zur‘a (ö. 264/878) gibi birçok önemli âlime
hocalık yapmış ve tahdis ettiği rivâyetler başta Kütüb-i Tis‘a olmak üzere muteber
hadis kaynaklarında tahrîc edilmiştir. Hadis rivâyetinde “sika” râvilerden
kabul edilmesine rağmen ömrünün sonlarına doğru hafıza konusunda sorun yaşamış
ve ihtilâta uğramıştır. Dolayısıyla ihtilâta uğramadan önce naklettiği hadisler
kabul edilirken, ihtilât sonrası rivâyetleri sıhhat açısından bazı münekkidler
tarafından tartışma konusu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Hadis, Kütüb-ü Tis‘a, Rical
tenkidi, Ârim, İhtilat.

 

Abstract

Many sahaba settled in Basra, which was built during the reign of Hazrat Umar. The sahaba who
lived in the city formed the circles of wisdom in the masjid to teach people
the Qur'an and the Sunnah. The local people showed interest in these circles
and by taking lessons from the sahaba they collected the hadiths together with
the Qur'an from the first mouth. As a matter of fact, many narrators from Basra
who have grown up in these scientific assemblies have contributed to the
reaching of the rumors to the present day reliably. One of these narrators is Muhammad b. Fadl es-Sedûsî (d. 224/839) who was presented as the teacher of Bukhari (b. 256/870) in the sources of
the rijal. He was better known by his nickname Ârim. He has taught many
important scholars such as Ahmad ibn Hanbal (d. 241/855), Abd ibn Humaid
(d. 249/863-64), Al-Darimi (d. 255/869), Bukhari and Abu
Zur‘a (d. 264/878) and his narratives have been
used in sources of authentic hadiths, especially in Kutub-u Tis‘ah. Although he
was accepted as a reliable narrator in the narration of hadith, he had a
problem with memory towards the end of his life and his narratives were
disputed. And therefore, while the hadiths which were conveyed before the
dispute were accepted, the narratives after the dispute were discussed by some
critics.

Keywords:
Hadith, Kutub-u Tis‘ah, Ârim, Narrator Criticism, Dispute.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Kütüb-ü Tis‘a, Rical tenkidi, Ârim, İhtilat.

Kaynakça

• Humeyd, Abd. el-Müntehebu Müsnedi Abd b. Humeyd. Thk. Abû Abdullâh Mustafâ el-Adevî. 2 Cilt. Riyâd: Dâru Belensiye, 2002.
• Alâî, Ebû Saîd Selâhaddîn Halîl b. Keykeldî. Kitâbu’l-Muhtelitîn. Thk. Rıfat Fevzî Abdülmuttalib-Ali Abdülbasit Mezîd. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1996.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis ıstılahları sözlüğü. İstanbul: İFAV, 2013.
• Bakır, Abdulhalık. “Basra”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 108-111. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Cabir. Futûhu’l-Buldân. Thk. Abdullâh Enis et-Tübbâ- Ömer Enis et-Tübbâ. Beyrut: Mevsua‘tü’l-Me’arif, 1987.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn. es-Sünenü’l-Kübrâ. Thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik. Müsnedü Bezzâr. Thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah. 15 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1988.
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail. et-Tarihu’l-Kebîr. Thk. Abd b. Feyrûz-Umeyr b. Abdurrahman. 12 Cilt. Beyrût: Daru’l-Marife, trz.
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahîhü’l-Buhârî. Thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1976.
• Cengiz, Eroğlu ve diğerleri, Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Basra, Ankara: Orsam, 2012.
• Çelik, Ali. “Basralı Muhtelit Râvîler (Hicrî İlk Üç Asır)”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/8 (2016/2): 157-181.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed. 2003, Sünen. Thk. Şuayb el-Arnavût. 6 Cilt. Riyâd: Müessesetu’r-Risâle, 2003.
• Dinçoğlu, Mehmet. “Buhârî İle Ebû Dâvud’un Hocası Müsedded b. Müserhed ve Hadis ilmindeki Yeri”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 41 (2014): 347-372.
• Hâkim En-Neysâbûrî, Muhammed b. Abdullâh. Müstedrek ale’l-Sahihayn. Thk. Yûsuf Abdurahmân el-Mar‘aşlı. 4 Cilt. Beyrût: Daru’l-Ma‘rife, 1986.
• Hayyât, Halîfe. Târîhu Halîfe b. Hayyât. Thk. Ekrem Ziya Ömerî. Riyad: Dâru’t-Tâyyube, 1985.
• Hayyât, Halîfe. Kitâbü’t-Tabakât. Thk. Ekrem Ziya Ömerî. Bağdât: Câmiʻatü’l-Bağdâd, 1967.
• Dârımî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdurrahmân b. Fadl Behrâm. Thk. Huseyin Selîm Esed. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş‘as es-Sicistâni. Su‘alâtu Ebî Ubeyd el-Ecrî Ebâ Dâvûd Süleymân b. Eş‘as es-Sicistânî. Thk. Abdulalîm Abdulazîm el-Bestevî. 2 Cilt. Mekke: Dâru’l-İstikâme, 1997.
• Hamîsî, Abdurrahmân b. İbrâhîm. Mu‘cemu’l-‘Ulumi’l-Hadîsi’n-Nebevî. Sana: Dâru İbn Hazm, trz.
• Hanbel, Ahmed. Müsned. Thk. Şuayb el-Arnavût-İbrâhîm Zeybak. 50 Cilt. Beyrut, Müessesetu’r-Risâle, 1998.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. Thk. Zekeriyyâ Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1971.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah el-Curcânî. el-Kâmil fî Duafâi’r-Ricâl. Thk. Adil Ahmed-Alî Muhammed. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, trz.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman er-Râzî. Kitâbu’l-Cerh ve’t-Taʻdîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1953.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şehâbeddin Ahmed.Tehzîbü’t-Tehzîb. Thk. İbrâhîm Zeybak-Adil Mürşid. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, trz.İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şehâbeddin Ahmed. Takrîbu’t-Tehzîb. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1999.
• İbn Hıbbân Muhammed. Kitâbu’l-Mecruhîn mine’l-muhaddisîn. Thk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Sami‘î, 2000.
• İbn Huzeyme, Ebî Bekr Muhammed b. İshâk. Sahihu İbn Huzeyme. Thk. Muhammed Mustafa el-‘Azamî. 4 Cilt. Beyrût: Mektebü-l-İslâmî, 1980.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, trz.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânu’l-Arab. Thk. Abdullâh Ali el-Kebîr v.dğr. 6 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif, trz.
• İbn Saʻd, Muhammed b. Saʻd b. Munîʻ. Kitâbü’t-tabakâti’l-kebîr. Thk. Alî Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hancı, 2001.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâleddîn Ebi’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Kitâbü’d-du‘afa ve’l-metrûkîn. Thk. Ebü’l-Fidâ Abdulkâdî. Beyrût: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Muhammed b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîh. Thk. Ebu’l-Fida Abdullah el- Kâdî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987.
• İbnü’l-Keyyâl, Ebü’l-Berekât Muhammed b. Ahmed. el-Kevâkibü’n-neyyirât fî ma‘rifeti men ihtelata mine’r-ruvâti’s-sikât. Thk Abdülkayyûm Abdurabinnebî, Mekke: Mektebetü’l-İmdâdiyye, 1994.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdullah. Ma’rifetü’s-sikât. Thk. Abdülalîm Abdülazîm el- Bestevî. 2 Cilt. Kahire: Matbaʻtu’l-Medîne, 1984.
• Kaya, Mehmet Fatih. Hadis Usûlünde İhtlât. İstanbul: Rıhle Kitap, 2011.
• Kılıc, Alâeddîn Moğaltay. İkmâlu Tehzîbi’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. Thk. Âdil b. Muhammed-Üsâme b. İbrâhîm. 12 Cilt. Kâhire: el-Fârûku’l-Hadis, 2001.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. ez-Zekî. Tehzîbu’l-kemal fî esmai’r-ricâl. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1983.
• Müslim, Ebû Huseyn Müslim b. Haccâc el-Küşeyrî en-Neysâbûrî. Sahîhu Müslim. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1991.
• Nâcî, Abdülcebbâr. el-Medârisü’l-târîhiyeti’l-İslâmiyye (Medresetü’l-Basrati enmûzecen). Beyrut: Merkezü’l-Âkâdemî lî Ebhâs, 2013.
• Nâcî, Abdülcebbâr. Târihu’l-hareketi’l-fikriyye fi’l-Basrati fi’l-ʻasri’l-İslâmî, Basra: Dârü’l-Hikme Câmiʻatü’l-Basra, 1991.
• Nesâî, Ahmed b. Şu‘ayb. Sünenü’n-Nesâî, Thk. Muhammed Nasırıddîn el-Albânî. Riyâd: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1996.
• Saîd, Abdülcebbâr. İhtilâtu’r-ruvâtü’s-sikât. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2005.
• Sâlih, Ahmed Ali. et-Tanzîmâtu’l-içtimâ‘iyye ve’l-iktisâdiyye fi’l-Basra. Bağdat: Matbaʻatu’l-Maʻârif, 1953.
• Sandıkçı, Kemal. İlk Üç Asırda İslam Coğrafyasında Hadîs, Ankara: DİB, 1991.
• Sönmez, Mehmet Ali. “Ârim el-Basrî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 375. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Muhammed. Esmâü’l-müdellisîn. Thk. Mahmud Muhammed Mahmud Hasen Ensâr. Beyrut: Dâru Cil, 1992.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî. Thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim. 11 Cilt. Kahire: Daru’l-Me’arif, 1967.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî (Câmiü‘s’sahîh), Thk. Muhammed b. Berber. 5 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-‘Asriyye, 2006.
• Uğur, Mücteba. “İhtilât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 571. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Ukâyli, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ b. Hammâd. Kitâbü’d-duafâi’l-kebîr. Thk. Abdulmut‘î Emîn Kal‘acî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abbâsiler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 31-48. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usulu. İstanbul: İFAV, 2011.Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru aʻlami’n nübelâʻ. Thk. Beşâr Avâd Maʻrûf. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1988.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Mizânu’l-İ‘tidâl fî Nakdi’r-Ricâl. Thk. Alî Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1963.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiretü’l-Huffâz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, trz.